Geschiedenis van de Europese Integratie 1979-1997 Peter Bursens Universiteit Antwerpen

1. Geschiedenis van de Europese Integratie1979-1997Peter BursensUniversiteit Antwerpen

2. 1979 – 1984: trage relance tweede uitbreiding en directe EP verkiezingen • Griekenland wordt lid van de EG op 1 januari 1981 • hernieuwde contacten na het Kolonelsregime (1967-1974) • onderhandelingen van 1976, vooral economische discussies • Eerste rechtstreekse verkiezingen voor het EP in juni 1979 • afschaffing van aanduiding van de leden door de lidstaten • Groot-Brittannië en Frankrijk waren tegenstanders • Duitsland, Italië, Benelux en de Commissie waren voorstanders • EP blijft wel verstoken van legislatieve en controlerende macht

3. 1979 – 1984: trage relance het Europees Monetair Systeem (EMS) • Zoektocht naar monetaire stabiliteit en naar een project voor de Europese Commissie doet voorzitter Jenkins het EMS-idee lanceren. • Duitsland wordt een overtuigd voorstander en overhaalt Frankrijk. • Duitsland en Frankrijk lanceren het EMS voorstel in 1978. • European Currency Unit (ECU) • Exchange Rate Mechanism (ERM) • EMS start in maart 1979. • half binnen, half buiten de institutionele structuur van de EG • belangrijke stap richting uiteindelijke EMU

4. 1979 – 1984: trage relance Thatcher en de Britse EG bijdrage • Thatcher wordt premier in 1979: voorstander van economische integratie (interne markt), maar tegenstander van het opgeven van Britse soevereiniteit en vooral verdediger van de Britse (financiële) belangen. • Thatcher wil opnieuw onderhandelen over de Britse bijdrage die in realiteit inderdaad onevenwichtig was. • Jaren van discussies, voorstellen, verwerpingen, interimakkoorden, (1980 – 1983); Pas na jaren was de positie van Thatcher sterk genoeg en wilden de andere lidstaten van de discussie af. • Top van Fontainebleau (1984): • 66% van de bijdrage vloeit terug (‘rebate’). • Financiële hervormingen: GLB, BTW-bijdrage tot 1,4% • Start Dooge-committee: studie over de creatie van een interne markt en van de daarvoor nodige institutionele hervormingen

5. 1979 – 1984: trage relance relance in de economische integratie • Ideologische overeenstemming over een neo-liberale aanpak: deregulering op het nationale niveau en zo weinig mogelijk herregulering op het Europese niveau • Campagne van Etienne Davignon t.a.v. de bedrijfswereld: • ESPRIT programma: onderzoek • European Round Table: contacten tussen grote bedrijven • Commissie maakt werk van verdere economische integratie • ‘Cassis de Dijon’ arrest van het Europees Hof van Justitie

6. 1979 – 1984: trage relance relance in de politieke integratie • Talrijke dossiers die spanningen oproepen tussen de EEG en de VS … • Gaspijplijn tussen de Soviet-Unie en West-Europa • Plaatsing van Amerikaanse raketten in West-Europa • Onenigheid over het conflict in het Midden-Oosten • … nopen de EG tot meerpolitieke samenwerking: • Genscher-Colombo initiatief: meer samenwerking op het vlak van het buitenlands beleid (‘Draft European Act’ - 1981) • ‘Plechtige Verklaring over de Europese Unie’ (Stuttgart - 1984) • Europarlementsleden vormen de ‘Crocodile Club’ • installatie van een commissie institutionele zaken in het EP • EP: ‘Draft Establishing the European Union’

7. 1985-1988: naar de interne markt derde uitbreiding • Onderhandelingen vanaf 1978 (Portugal) en 1979 (Spanje) • Hulp van de EG om Portugal klaar te stomen • Probleemgebieden: textiel, landbouw, visserij, vrij verkeer van werknemers, aanpassing van de administratieve structuren • Toetreding lang tegengehouden door Franse bezorgdheid inzake landbouw • Persoonlijke inzet van Soares en Gonzales • Top van Fontainebleau (1984): groen licht voor de toetreding • Delors (nieuwe voorzitter van de Europese Commissie) ruimt de laatste (landbouw)obstakels op (1985): de financiering van de ‘Geïntegreerde Mediterrane Programma’s’ • Portugal en Spanje worden lid op 1 januari 1986 • Neveneffect: hernieuwd vertrouwen in het integratieproces

8. 1985-1988: naar de interne markt het ontwerp van de interne martkt • Delors stelt een ambitieus werkplan op voor de Commissie en de EG • Voltooiing van de interne markt tegen eind 1992 • Nieuwe poging tot ontwikkeling van een EMU • Hervorming van het buitenlands beleid • Nieuwe besluitvormingsprocedures • Zeer grote steun van de business lobbies voor de interne markt • Witboek over de voltooiing van de interne markt tegen eind 1992’, door Delors en Cockfield • Lijst van 300 maatregelen, met timing, nodig voor de voltooiing • Plan raakt aan een breed gamma beleidsdomeinen

9. 1985-1988: naar de interne markt de top van Milaan en de IGC (1985 - 1986) • Witboek interne markt aanvaard • Verslag van het ‘Dooge Committee’ over institutionele hervormingen • suggesties voor nieuwe besluitvormingsprocedures • uitbreiding van de EG-bevoegdheden • Na zware discussies wordt beslist om een IGC te houden • IGC van september 1985 tot februari 1986 • rel over de deelname van het Europees Parlement aan de IGC • dubbele besprekingen • verdragswijzigingen in functie van de besluitvorming • samenwerking op het gebied van buitenlands beleid en defensie • uiteindelijk samengevoegd in de Europese Eenheidsakte

10. 1985-1988: naar de interne markt de Europese Eenheidsakte • Ondertekening in twee stappen (Italië, Denemarken, Griekenland) • Weinig discussie en vooruitgang inzake buitenlands beleid en defensie • Zware discussies over de verdragswijzigingen: • het invoeren van gekwalificeerde meerderheid inzake een deel van de harmonisatiemaatregelen • Europees Parlement: introductie van de samenwerkingsprocedure (interne markt) en de ‘assent procedure’ (verdragen) • weinig vooruitgang inzake de EMU • Ratificatie door de lidstaten in 1986-1987 • Europese Eenheidsakte van kracht sinds 1 juli 1987 • Gemengde beoordeling: (kleine) stap vooruit in de integratie

11. 1985-1988: naar de interne markt voltooiing van de interne markt • Trage goedkeuring van de 300 maatregelen • Grote effecten voor het bedrijfsleven: fusies, samenwerking, … • Cecchini rapport: ‘The cost of non-Europe’ • Onenigheid over het financieel pakket ‘Delors I’ doen de ‘Top van Kopenhagen’ mislukken (1987) • liberalisering versus cohesiefondsen • budgettaire discipline en hervorming van het landbouwbeleid • Pas overeenstemming op een extra Top (Brussel, 1988) • Verdubbeling van de structuurfondsen • Hervorming van het landbouwbeleid • Nieuwe begrotingsregels • De weg lag nu open om de deadline van ‘Europa 1992’ te halen

12. 1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unieveranderende omstandigheden • ‘annus mirabilis 1989’: val van de Berlijnse muur • ‘RapportDelors’ goedgekeurd op de ‘Top van Madrid’ (1989) • Naar een EMU in drie stappen, te beginnen in 1990 • IGC om de nodige verdragswijzigingen door te voeren • de Duitse eenmaking (1990) … • verkiezingen in Oost-Duitsland (maart 1990) • Duitse monetaire Unie (juli 1990) • volledige eenmaking (oktober 1990) • … betekent een nieuwe boost voor het integratieproces • Delors pleit voor Politieke integratie • Kohl pleitvoor gelijktijdige Duitse en Europese eenmaking • ‘Top van Straatsburg’ (1989): beslissing over nieuwe IGC

13. 1989 – 1992 van Gemeenschap naar Unieaanloop naar twee parallelle IGC’s • ‘Top van Dublin’ (1990): besluit om een dubbele IGC op te starten • Economische en Monetaire Unie (EMU): fase II en III • Europese Politieke Unie (EPU): de Kohl-Mitterand brief • ‘Top van Rome’ (oktober 1990): akkoord om fase II van de EMU te starten op 1 januari 1994 • Thatcher wordt opgevolgd door Major (1990) • ‘Top van Rome’ (december 1990): start van de twee IGC’s

14. 1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede EMU en EPU IGC’s • Onderhandelingen van december 1990 tot december 1991 • parallelle EMU en EPU onderhandelingen, vooral op vraag van Duitsland • Duitsland: pro EMU met onafhankelijke ECB en pro EPU • Frankrijk: pro EMU en pro EPU, pro meer macht voor de Raad • Groot-Brittannië: anti EMU, anti supranationaliteit • Italië: pro supranationaliteit, pro EMU, pro EPU, geen twee snelheden • vorming van allerhande coalities • belangrijke inbreng van de Europese Commissie (Delors) m.b.t. EMU, maar veel minder m.b.t. EPU en de pijlerstructuur • het Europees Parlement speelde geen rol

15. 1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede EMU en EPU IGC’s • Het ontwerpverdrag van het Luxemburgse voorzitterschap: • De pijlerstructuur • EMU-afspraken (fasen, convergentiecriteria, opt-outs) • Afsluitende onderhandelingen onder de Nederlandse voorzitter • andere prioriteiten (Joegoslavië, Gatt Uruguay Round) • nieuw ontwerp-verdragzonder pijlerstrcutuurverworpen • EMU met twee snelheden voorstel verworpen • Het uiteindelijke ‘Verdrag van Maastricht’ • Rel over het Europees sociaal beleid: ontstaan van het Sociaal Protocol • Fase III van de EMU ten laatste in 1999 • Twee nieuwe intergouvernementele pijlers: GBVB en JBZ • Medebeslissingsprocedure, meer EU bevoegdheden, meer QMV

16. 1989 – 1992 van Gemeenschap naar Uniede ratificatie van Maastricht (1992) • Referenda in drie lidstaten: • Deens referendum verwerpt het Verdrag zeer nipt (50.7% tegen) • Iers referendum aanvaardt het Verdrag zeer ruim (69% vóór) • Frans referendum aanvaardt het Verdrag zeer nipt (51% vóór) • Antwoorden op het Deense ‘Nej’ en het nipte Franse ‘Oui’ • Commissie en Europese Raad leggen nadruk op subsidiariteitsprincipe enop meer transparantie in debesluitvorming • ‘Top van Lissabon’ (1992) bevestigt het ratificatieproces • ‘Top van Edinburgh’ (1992): opt-outs voor Denemarken inzake fase III van de EMU en defensie-aspecten van het GBVB • Laatste ratificaties: • Nieuw Deens referendum aanvaardt het Verdrag (56.7% vóór) • Late ratificatie in GB (ERM) en Duitsland (juridische vragen)

17. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniede Europese Economische Ruimte (EER) • Onderhandelingen over de Europese Economische Ruimte (EER) • Oostenrijk, Finland, IJsland, Liechtenstein, Noorwegen, Zweden, Zwitserland • overname van het interne markt acquis (visserij, Alpentransport) • deelname aan interne markt besluitvorming en het juridisch toezicht • EEA gaat van start in 1992 • EEA wordt wachtkamer voor EU-lidmaatschap • Economische stagnatie in EEA-landen • Vrees voor uitsluiting EMU en besluitvorming • Neutraliteit niet langer van belang • Aanvragen voor lidmaatschap van de Europese Unie • Oostenrijk, Finland, Noorwegen, Zweden, Zwitserland

18. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unievierde uitbreiding • Vrij vlotte onderhandelingen vanaf februari 1993 • rijke landen • ontwikkelde administratieve structuren • enthousiaste politieke elites • het acquis communautaire was reeds aanwezig (EEA) • discussiepunten: milieu, landbouw, energie, visserij, cohesie, … • Tijdconstraints: 1996 IGC en EP 1994 verkiezingen • akkoorden over milieu, landbouw, cohesie • Ioannina-compromis over de blokkerende minderheid en het aantal MEP’s • Ondertekening van de toetredingsakkoorden in maart 1994

19. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unieratificatie en gevolgen van de uitbreiding • Ratificatie van de toetredingsakkoorden (1994) • Oostenrijks referendum aanvaardt toetreding (66.4% vóór) • Fins referendum aanvaardt toetreding (56.9% vóór) • Zweeds referendum aanvaardt toetreding (52% vóór) • Noors referendum verwerpt toetreding (52.5% tegen) • Toetreding van Oostenrijk, Zweden en Finland op 1 januari 1995 • Gevolgen van de toetreding van de drie nieuwe landen: • netto-betalers aan het EU-budget • aandacht voor andere politieke cultuur: transparantie, participatie, openheid • aandacht voor andere beleidsdomeinen: milieu, sociale voorzieningen, ontwikkelingssamenwerking, buitenlands beleid • Zweden sceptisch (EMU), Oostenrijk en Finland enthousiast (defensie)

20. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Unievoorbereidingen van de nieuwe IGC • Nieuwe IGC was vastgelegd in het Verdrag van Maastricht: de EU moest hervormd worden in functie van toekomstige uitbreidingen • de ‘reflectiegroep’ o.l.v. Carlos Westendorp • start werkzaamheden in juni 1995 (Messina) • vertegenwoordigers van de lidstaten, het EP en de Commissie • voorbereidende rapporten van de instellingen • gesprekken overschaduwd door Bosnië en EMU convergentiecriteria • tegenstellingen tussen federale en niet-federale opties • rapport van de ‘reflectiegroep’ op de ‘Top van Madrid’ (1995) • conclusies reflecteren tegenstellingen • Prioriteiten voor de echte onderhandelingen: de relevantie van de EU voor zijn burgers, het democratisch deficit en het buitenlands beleid

21. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniede IGC-onderhandelingen • Het debat over de flexibiliteit komt op de agenda • redenen: het aanhoudende Britse dwarsliggen, de EMU-vooruitzichten en de toekomstige grote uitbreiding • de Lamers/Schäuble paper: pro flexibiliteit • variabele geometrie, Europe à la carte? • onderhandelingen door werkgroepen, ministers, Europese Raad • Frans-Duitse as werkzaam, maar zwakker dan voorheen • GB speelt pas echt mee nadat Labour aan de macht is gekomen (1997) • Actief Spanje (Aznar), passief Italië (EMU-zorgen) • Iers voorzitterschap: ontwerpverdrag (1997) • Nederlands voorzitterschap: Verdrag van Amsterdam (1997)

22. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam • Flexibiliteit: • enkel als laatste mogelijkheid • acquis communautaire mag niet in gevaar komen • Blokkering door landen die niet willen meedoen • Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) • oprichting van een ‘Analysis and Planning Unit’ • secretaris-generaal van de Raad wordt ook de ‘Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid’ • introductie van de constructieve onthouding • Incorporatie van de ‘Petersbergtaken’ in het Verdrag • Mogelijkheid open tot integratie van de WEU in de EU

23. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam • besluitvorming • kleine uitbreiding van het gebruik van gekwalificeerde meerderheid • Geen overeenkomst over de herweging van de stemmen in de Raad en de samenstelling van de Europese Commissie • Europees Parlement: meer gebruik van de medebeslissingsprocedure • vrij verkeer van personen • incorporatie van Schengen in het Verdrag, met opt-outs voor Groot-Brittannïe en Ierland • migratie en asiel naar de eerste pijler, met uitstel en beperkingen • toekomstige oprichting van de ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid • Incorporatie van het Sociaal Protocol in het Verdrag • Werkgelegenheid: introductie van de richtsnoeren

24. 1990 – 1997: uitbouw van de Europese Uniehet Verdrag van Amsterdam • Evaluatie: negatief • Protocol over de drie ‘left-overs’: nieuwe IGC vóór uitbreiding • Samenstelling van de Europese Commissie • Gebruik van gekwalificeerde meerderheid • Herweging van de stemmen in de Raad • Ratificatie: geen problemen • In werking getreden op 1 mei 1999