Inspiratiedag Samen nog Sterker 6 oktober 2012

1. Inspiratiedag Samen nog Sterker 6 oktober 2012 Werksessie Kijk over de grenzen van je dorp Josien Durieux – consulent VKK Gelderland

2. Overzicht werksessie • Voorstellen en inventariseren verwachtingen / vraagstukken • Inleiding op krimp • Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie Winterswijk • Voorbeeld 2: project Burgerschap in Krimpregio’s • Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie • Wat is nodigom over de grenzen van het eigendorptekijken? • Noteren van tips en lessen

3. Voorstellen en verwachtingen

4. Krimp Inleiding

5. Krimp Inleiding • Krimp, wat is het? • Daling van het aantal inwoners; kleinere huishoudens • Minder jongeren (ontgroening) • Meer ouderen (vergrijzing) • Krimp, wat merken we ervan? • Daling aantal leerlingen basisschool • Stijging van vraag naar levensloopbestendige woningen • Verenigingen krijgen minder jeugdige aanwas, maar wellicht meer ‘jeugdige ouderen’ • Bij huishoudenskrimp komen er ook woningen leeg te staan; in de Achterhoek is dit echter (nog) niet het geval • Krimp blijft niet beperkt tot het eigen dorp; ook de buurdorpen krijgen met dezelfde gevolgen te maken: de hele regio krimpt • Waardedaling woningen • Mensen kopen niet snel een woning als ze verwachten hem niet gemakkelijk te kunnen verkopen.

6. Krimp: Afname voorzieningen Van autonoom dorp naar woondorp Verdwijnen voorzieningen: voor het ‘autonome dorp’ een spiraal omlaag Het versterken van sociale infrastructuur: een kans voor het ‘woondorp’!

7. Individuele aanpak Ontwikkel het woondorp • Gemeenschapsinitiatieven versterken de sociale infrastructuur. • Bijvoorbeeld • een plaatselijke bibliotheek georganiseerd door vrijwilligers, • een dorpskrant, • het organiseren van gezamenlijk autovervoer (voor kinderen, ouderen) • een internetsite over het dorp, • jong leert oud en oud leert jong, • een eetcafé, • enz. enz. • Deze kleinschalige initiatieven versterken de sociale samenhang waardoor ook andere (grotere) voorzieningen gemakkelijker samen ontwikkeld kunnen worden.

8. Samenwerking tussen dorpen Ontwikkel de krimpregio! • Voorzieningenpeil • Zorg • Werkgelegenheid • Demografie Hospers: Zijn we verwend met het huidige voorzieningenniveau? Retourmigratie: Hoe krijgen we de mensen die zijn vertrokken terug?

9. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Om als inwoners van het buitengebied gehoord te worden door de gemeente en andere belang-hebbendenis protesteren of klagen vaak niet de beste methode. Veel effectiever, maar zeker ook positiever is het nemen van initiatieven en proactief denken.

10. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk • Aanleiding = uitdagingen: • Inrichting van het buitengebied • Het behoud van de cultuurwaarden • Economische vraagstukken • Vele goedbedoelde (vaak landelijke) instanties worden opgericht om hierover na te denken en een visie te bepalen. • Echter de ruim 5000 inwoners uit het buitengebied zelf hebben het idee dat zij niet gehoord worden.

11. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Geen reactieve houding meer, maar proactief! Buurtschappenvisie Met als uitgangspunt: “Als de inwoners het zelf voor het zeggen hebben, hoe zal het buitengebied er dan uitzien?”.

12. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk De visie is geschreven vanuit de inwoners. In het rapport staat: “Hierbij hebben we ons niet laten hinderen door de ontwikkelingen die al gaande zijn, nog komen of nog niet bekend zijn. In de themagroepen en de uitwerkgroepen ontkomen wij er niet aan dat onze visie zal botsen met dergelijke plannen.”

13. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk • Meninginwoners: • Het huidige coulissen landschap in stand houden met taken voor de inwoners van het gebied en ruimte voor de economische agrariër. • Vergroten van de leefbaarheid door verruiming van woon- en kleinschalige bedrijfsmogelijkheden in leegstaande boerderijpanden. • Behoud van culturele erfgoederen zoals Noaberschap. • Benutting van het gebied op historische gronden / mooie natuur. • Instandhouding van huidige sociale voorzieningen (scholen en verenigingsgebouwen) en het bruisende verenigingsleven.

14. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk VAB: VrijgekomenAgrarischeBebouwing • Schaalvergroting in de agrarische sector leidt tot afnemend aantal boerenbedrijven. • Boerenerven hebben hun oorspronkelijke bestemming verloren • Boerenerven worden nog slechts (gedeeltelijk) gebruikt voor woondoeleinden of ze staan zelfs volledig leeg. • Speerpunten: • - boerderijsplitsing • - bewoning agrarische bebouwing • - woningaanbod starters/senioren

15. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken • ‘Behoefteonderzoek voor het wonen en werken in het buitengebied van de gemeente Winterswijk’ • leegstand en verpaupering kan worden voorkomen, • de boerderijen kunnen worden behouden • en de leefbaarheid van het gebied kan worden gewaarborgd. • Krimp biedt kansen: • kleinere gezinnen • meer alleenstaanden • Boerderijsplitsing • Thuiswerken

16. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken Stagiaire VKK heeftonderzoekgedaan, i.s.m. GemeenteWinterswijk WerkgroepWonen Afname van het aantal landbouwbedrijven in de Achterhoek in de afgelopen tien jaar. Bron: CBS, bewerkt door Lier, Bugge, Eijsink & Schuerink, 2011)

17. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken Met het slopen van herkenbare, karakteristiekepanden kunnen bijzondere cultuurhistorische waarden en bestaande kwaliteiten van een streek verloren gaan. Uit onderzoek blijkt dat het cultuurhistorisch erfgoed voor Winterswijk een belangrijk onderdeel van de economische infrastructuur is.

18. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken Hoe krijg je jongerenterug? • Woonruimte • Werkgelegenheid/thuiswerken, nieuwe media • Binding met de streek Ookouderen, alleenstaanden en kleineregezinnenzijndoelgroepvoor: • Meervoudigeboerderijsplitsing • Creërenwoon- en werkruimte RegioAchterhoek: van 14.000 wooneenhedennaar 5900 En: nieuwewooneenheid= nieuwewoning

19. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken Resultatenenquete • 477 respondenten • 40 willenverhuizen, 58 misschien • 18 willenbinnen 1 jaarverhuizen • 24 willenbinnen 6 jaarverhuizen • Naar:

20. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken Resultatenenquete • 477 respondenten • 67 willenwerkruimte in het buitengebied • Met • Voldoenderuimte • Snel internet

21. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken • Conclusie en vervolg • Voldoende behoefte naar gebruik van vrijkomende agrarische en andere karakteristieke bebouwingvoor woon- en/of werkplekken Voorwaarde daarbij is dat de panden betaalbaar blijven. • Respondenten op de hoogtehouden • Werkgroepennodigengeinteresserdenuit • Uitleggeven over CPO • Begin met kleine, experimenteleinitiatieven • Eenmeedenkendeoverheid! • N.a.v. succesvolle pilots het beleidaanpassen

22. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Reflectie op proces met 8 buurtschappen • Goede projectorganisatie van belang: een Stuurgroep en Themagroepen met voorzitters. • Per buurtschap is een eigen startbijeenkomst noodzakelijk • Eigenheid van de buurtschap moet zichtbaar blijven • Specifieke wensen van de buurtschappen mogen niet ondersneeuwen • Identieke aanpak en verslaglegging • Niet teveel Thema’s • Zelfwerkzaamheid van de Themagroepen • Plenaire werkvergaderingen voor de binding • Achterbannen steeds op de hoogte met goede communicatie

23. Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoekwonen en werken • Effect krimp: • Overheden zouden ruimhartig moeten omgaan met ideeën die aangedragen worden door burgers en ondernemers in de dorpen. Initiatieven van lokale ondernemers in krimpgebieden stuiten te vaak op ‘nee’, omdat het lokale bestemmingsplan het niet toestaat. • Gepleit wordt voor versoepeling van regelgeving, minder angst en meer ruimte voor lokaal initiatief. • Overheidsparticipatie • Lokaleproductenbijtankstation

24. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Achtergrond project Burgerschap in krimpregio’s • Gevoel van urgentie rond krimpproblematiek • Meer ervaring nodig wat krimp in kleine kernen betekent • 14 clusters in NL: Gelderland, Friesland, Drenthe en Limburg • 3 clusters in Gelderland: • Gelselaar, Geesteren en Noordijk • Westendorp, Halle en Varsseveld (studentenproject VHL Velp en HAN) • BuurtschappenWinterswijk(krimp en voorzieningen, jongeren) • Clusters gebaseerd op sociaal-economische relatie

25. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Uitkomsten van het project • Bewustwording tav krimp in het dorpencluster • Gevolgen van krimp voor het cluster in kaart gebracht • ‘Bovendorpse’ visie: op welke manier wordt samenwerking tussen de dorpen in de toekomst vormgegeven? • Schat aan ervaringen voor VKK om in nieuwe dorpenclusters in te zetten

26. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Dorpsbelangenorganisaties (dbo’s) maken plan van aanpak • Ieder dorp vormt een werkgroep • 4 mensen van elke werkgroep in clusterwerkgroep Onderlinge afstand ong. 4,5 km Gelselaar: 700 inw. 12 personen in Clusterwerkgroep Noordijk: 800 inw. Geesteren: 1200 inw.

27. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Clusterwerkgroepen maken een DER: Demografische Effect Rapportage • Bewustwording • Visievorming • Begeleiding: SAB en VKK Gelderland • Breed georiënteerd, onafhankelijk adviesbureau op het gebied van de ruimtelijke ordening en richt zich op zowel de gebieds- en vastgoedontwikkeling als op de bestaande bebouwde omgeving. • Snel groeiende organisatie met 135 dorpsbelangenorganisaties als lid. Haar doel is de leefbaarheid van het platteland in Gelderland in stand te houden en te verbeteren.

28. Medische verzorging Werken Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Sociale voorz. Aanpak Commerciële voorz. Wonen • Demografische Effect Rapportage • Bewustwording Inzicht in huidige en toekomstige knelpunten en kansen Kwalitatief en Kwantitatief Demografische Effectrapportage (DER) Openbaar vervoer Recreatie Onderwijs Grondgebied Infrastructuur Brandweer

29. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage • Bewustwording • Visievorming Strategieën ontwikkelen voor de regio • opstellen van uiteenlopende denkrichtingen (functioneel en ruimtelijk) op basis van de ideeën die er leven • ‘zweven’ mag om nieuwe kansen te ontdekken • zoeken naar mogelijkheden gericht op toekomstigbestendige leefbaarheid

30. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage • Bewustwording • Visievorming Weging strategieën Doel: onderzoeken welke strategie leidt tot de meest wenselijke visie voor toekomst • ontwikkelde strategieën vergelijken • voor- en nadelen benoemen • onderzoeken effecten op langere termijn • vragen stellen zoals „Wat hebben wij echt nodig?” en „Wat is onze basisbehoefte?” (Denk aan de verwennerij!)

31. Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage • Bewustwording • Visievorming Voorkeursstrategie-scenario • de voorkeursstrategie uitwerken naar een regionale/ bovenlokale visie • benoemen concrete en afgebakende projecten • leidraad voor toekomstige ontwikkelingen

32. Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie Waarom over de grenzen van uwdorpkijken? Watdenkt u tekunnenbereiken? Wat is de meerwaarde van buiten de grenzenkijken? Thema’s/onderwerpen Waar wilt u samen met de ‘buren’ naarkijken? Activiteitenafstemmen bvbcommunicatietrainingNeder-Betuwe Waar is het wachten op? Persoonlijkcommuniceren, belangstellingtonen in elkaar. Durfteinvesteren in elkaar.

33. Wat is nodigom over de grenzen van het eigendorptekijken? • Interne overlegstructuur • Overlegstructuur • BvbWijchen • Mensensamenkrijgenvoorietsdatzenognooithebbengedaan. • Overkoepelingvoordorpsradenbinnen 1 gemeente . Zoekennaar win-win. (maar je willievergeen extra tussenlaag) Gemeentezouinitiatiefmoetennemen. Maarals je geenuitnodigingkrijgt, wieneemtdaninitiatief? • Relatie • Cultuur van het dorpzelf. (Epsealsvoordorp van Dev) Iedereenvormtbeeld van het dorp, is nietfeitelijk! Maak je los van die beelden die je hebt van je buren. • Samenwerkingssfeercreërenwaarin je elkaaraccepteerd. Hooreens de beelden die je van elkaarhebt. • Gezamenlijkethema’s Zoalseengedeeldevoorziening. Vb: kunstijsbaanop plek van zomerfeest en andereactiviteit: gezamenlijkeaggregaatkopen en geluidsinstallatie van Nuondelen! • Kader maken van samenwerking. • Procesbegeleiding • Timing • Partners • Afspraken

34. Tips en lessen Noteer ze en deel ze zo met anderen!

35. Contactgegevens VKK Gelderland Dr. Grashuisstraat 8 7021 CL Zelhem www.vkkgelderland.nl info@vkkgelderland.nl 0314-631168