MADEN İŞLETMELERİNDE SAĞLIK VE GÜVENLİK

1. MADEN İŞLETMELERİNDESAĞLIK VE GÜVENLİK

2. Maden işyerlerinde yapılan çalışmalarda ortaya çıkacak riskleri ve bunlara karşın alınması gereken önlemleri öğrenmek. Eğitimimizin Amacı

3. Öğrenim Hedeflerimiz • Yeraltında, yerüstünde ve sondajla yapılan madencilik çalışmalarında İSG yönünden önemli konular, • Bu çalışmalar sırasında karşılaşılabilecek riskler, • Bu risklere karşı alınması gereken İSG önlemlerini öğrenmek,

4. Konu Başlıklarımız • Yeraltı ve yerüstü maden işletmeleri • Sondaj ile maden çıkarılan işletmeler • Yerüstü maden işletmelerinde çalışmalar • Maden işletmelerinde kullanılan makineler ve özellikleri • Tozla mücadele • Madenlerde havalandırma • Grizu ve toz patlamaları • Delme, patlatma • Madenlerde göçükler, toprak kayması ve su baskınları • İlgili mevzuat

5. TANIMLAR MADEN: • Yerkabuğunun bazı bölgelerinde çeşitli iç ve dış etkenlerle oluşan, ekonomik yönden değer taşıyan mineral bileşimi, • Kendine özgü bir parıltısı olan, genellikle elektriği ve ısıyı ileten, oksijenle birleşerek bazal etki veren element,

6. TANIMLAR

7. Tanımlar MADENCİLİK: 1-Yerkabuğunda bulunan cevher, endüstriyel hammadde, kömür ve petrol gibi ekonomik değeri olan herhangi bir maddeyi yeryüzüne çıkarıp onu paraya dönüştürme işi, 2) Ekonomik değeri bulunan mineralleri endüstride kullanılabilir hale getirmek için geliştirilmiş uygulamalı bilim dalı, 3) Maden yataklarının aranması, projelendirilmesi, İşletilmesi ve zenginleştirilmesi ile ilgili işlemler,

8. Tanımlar • Açık İşletme, yerüstündeki işletmeleri, • Alçak gerilim, 42 – 100 volt arasındaki gerilimleri, • Alev sızdırmaz (antigrizüto) aygıt, içine girebilecek grizunun patlaması halinde, hasara uğramaksızın, alevin sızmasını ve ortamdaki grizu veya kömür tozunun tutuşmasını ya da patlamasını önleyecek şekilde yapılmış aygıtı, • Askıya almak, bir kademenin hazırlanmasından sonra kendi ağırlığıyla göçmesini sağlamak üzere altının boşaltılmasını, • Ateşleme, kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin patlatılmasını, • Ateşleyici (barutçu), Patlayıcı madde kullanılması koşullarını yerine getirmek üzere, yeterlik belgesine sahip, en az ilkokul mezunu kişiyi, • Ayak, maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan yeri, • Baca, maden içerisinden sürülen galeriyi, • Başaşağı (desandre), yeraltında başaşağı sürülen eğimli yolları, • Baraj, yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici engelleri,

9. Tanımlar • Baraj, yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici engelleri, • Bür, yerüstüyle bağlantısı olmayan kuyuyu, • Cep, galeri, varagel ve vinç dip ve başlarıyla ara katlarında ve ızgaralarda görevli işçilerin ve ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe sığınabilecekleri biçimde yapılan yuvaları, • Çatlak (kavlak), ana kütleden ayrılmış, her an düşebilecek parçaları, • Çatlak (kavlak) sökümü, bir kademenin kazı işlerinin devamı sırasında ana kitleden ayrılmış, düşebilecek durumdaki parçaların temizlenmesini, • Daimi nezaretçi, fenni nezaretçinin emir ve talimatı altında görev yapan ve Maden Kanununun 82 inci maddesine göre atanmış kimseyi, • Dekapaj, kazısı yapılacak maden ve taş kitlesi veya tabakasının üzerini kaplayan örtü tabakasının kaldırılmasını, • Dolgu (ramble), yeraltında açılan boşlukların dolgu malzemesiyle doldurulmasını, • Fenni nezaretçi, işçi sağlığı ve iş güvenliği gereklerinin yerine getirilmesinden ve işletmenin teknik esaslar çerçevesinde çalıştırılmasından sorumlu, maden mevzuatına göre görevlendirilmiş maden mühendisini veya maden yüksek mühendisini,

10. Tanımlar • Grizu, metanın havayla karışımını, • Hava köprüsü (krosing), bir hava akımının diğer bir hava akımı yoluna karışmadan belirlenmiş doğrultuda gitmesini sağlayan geçidi, • Kademe, açık işletmelerde belirli aralık, kot ve eğimlerle meydana getirilen basamak şeklindeki çalışma yerlerini, • Karakol, vinç ve varagel baş ve diplerinde kurulan koruyucu düzeni, • Karo, maden işletmeleri için gerekli hizmetlerin yapıldığı yerüstü tesislerinin bulunduğu alanı, • Kendiliğinden emniyetli aygıt, içinde normal çalışması sırasında meydana gelebilecek herhangi bir ark veya kıvılcımın ortamda bulunan yanıcı gaz veya buharları patlatmayacağı biçimde yapılmış aygıtı, • Kişisel koruyucular, çalışanların iş kazasına uğramalarını veya meslek hastalıklarına tutulmalarını önlemek üzere, çalışılan yerin özelliğine ve yürürlükteki mevzuata göre çalışma süresince kullanmak zorunda oldukları gözlük, maske, baret, koruyucu ayakkabı, eldiven, yağmurluk, emniyet kemeri vb. koruyucuları, • Küçük gerilim, 42 volta kadar olan gerilimleri, • Lağım, taş içerisinde sürülen galeriyi,

11. Tanımlar • Maden ocağı, kuyuları ve giriş çıkış yollarıyla yeraltındaki bütün kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın çıkartıldığı yatımlı ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim yerlerini, çıkarma (ihraç), taşıma, havalandırma tesislerini, yeraltında kullanılan enerjinin sağlanmasında ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri, • (Kendine özgü havalandırma tesisi bulunan her maden ocağı bağımsız bir ocak sayılır. Ancak, ayrı havalandırma tesisleri bulunmakla birlikte, aynı işverene ait olup bir elden yönetilen ve yeraltından birbirlerine bağlı olan birden çok maden ocağı tek bir ocak kabul edilir.) • Molet, kuyularda vinç halatını yönlendiren özel makarayı, • Nefeslik, ocak havasının giriş ve çıkış yolunu, • Nezaretçi, fenni nezaretçi tarafından gerekli görülen işleri yürütmek veya bunları gözetim altında bulundurmak üzere yazılı olarak görevlendirilen, gerekli deneyim ve teknik bilgiye sahip, en az ilkokul mezunu kişiyi, • Paraşüt, asansörlerde, çekme halatının kopması halinde kafesin düşmesini önleyecek düzeni, • Potkabaç, kazı işlemini kolaylaştırmak amacıyla alında derinlemesine açılan boşluğu, • Rekup, ana galeriden maden yatağını kesme amacıyla sürülen ikincil galerileri,

12. Tanımlar • Röset, kuyu ve başaşağıların (desandre) dip ve başlarının katlardaki yatay yollarla olan bağlantı yerlerini, • Sıkılama, lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan boşluğun gerektiği biçimde doldurulmasını, • Şev, kademe alın ve yüzlerindeki eğimi, • Şövelman, kuyu ağzındaki asansör kulesini, • Topuk, yer altı işlemleriyle açık işletmelerde güvenlik için bulunan maden kısımlarını, • Varagel, dolu araba aşağıya inerken boş arabanın yukarıya çıkmasını sağlayan ve karşılıklı ağırlık esasına göre, eğimli düzey üzerinde fren ve halat kullanılarak yapılan taşıma yerini, • Yüksek gerilim, 1000 voltun üstündeki gerilimleri,

13. Madencilik

14. AÇIK İŞLETME YÖNTEMİ (AÇIK OCAK-YERÜSTÜ MADENCİLİĞİ) • Maden üzerindeki örtü tabakasını almak (dekapaj) yoluyla maden yatağının üretilebilecek bir duruma getirmek amacıyla uygulanan işletme sistemi,

15. AÇIK İŞLETME MERMER OCAĞI TAŞ OCAĞI

16. ÖRTÜ KAZI YÖNTEMLERİ • Örtü tabakasının özelliklerine, maden yatağının durumuna, öngörülen üretim miktarına, sahanın ömrüne, diğer teknik ve ekonomik koşullara göre yapılan iş makineleri tercihleridir.1) Döner kepçeli kazıcı+bant+dökücü,2) Draglayn,3) Aktarıcı shovel ve ripper+skreyper,4) Kazıcı yükleyici+kamyon,5) Kazıcı+kırıcı+bant

17. DEKAPAJ

18. YER ALTI İŞLETMECİLİĞİ • Açık işletme metodu uygulaması ekonomik olmayan maden yataklarına tavanın göçertilmesi, açılan boşluğun doldurulması veya topuklar bırakılması esaslarına göre uygulanan üretim sistemidir. • Bir kapalı işletmede yeraltı işletme metodunun uygulanması ve işletme- ve kazı yönlerinin seçimi büyük önem taşır. • Yeraltı işletme metotları maden yatağının durumuna göre; uzun ayak, dilimli ayak, oda-topuk ve blok işletmesi şeklinde yürütülür. • Tavanın durumuna göre işletme metotları; açık ayaklar, rambleli, ambarlı, göçertmeli ve kombine (karışık) • Tavanın göçertilmesi esasına dayanan işletme metotları ; yatay-, dikey-, ve çapraz ayaklı ilerletimli veya dönümlü uzun ayak, taban döşemeli (sun’i tavanlı) ayak • Açılan boşluğun doldurulması esasına göre uygulanan üretim sistemlerine de rambleli uzun ayak vb. İsimler verilir.

19. YER ALTI İŞLETMESİ BACA İÇİ OCAK GİRİŞİ

20. ÇÖZELTİ MADENCİLİĞİ • Erimesi veya eritilmesi mümkün olan maden yataklarında klasik yeraltı işletme metotlarına nazaran daha ekonomik olması durumunda, maden yatağına sondajlarla ulaşılarak madenin yerinde eritilmesi (fraş) metoduyla (kükürt yatakları), yapılan madenciliğe solüsyon madenciliği denir. Tuz, tröna ocaklarında uygulanır.

21. ÇÖZELTİ MADENCİLİĞİ

22. TEKNİK NEZARET Maden Kanunu Madde 31 -(Değişik: 26/05/2004 – 5177 s.k. 15. md) • Maden üretimi, bir maden mühendisi nezaretinde yapılır. Maden mühendisinin daimî olarak istihdam edileceği işletme büyüklüğü ile istihdam usul ve esasları Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. • İşletmede istihdam edilen maden mühendisi 4857 sayılı İş Kanununun 82 nci maddesinde belirtilen iş güvenliği ile görevli mühendis veya teknik elemanların üstlendiği görev ve sorumluluğu da yerine getirir. Maden Kanunu Uygulama Yönetmeliği Madde 107- • Teknik nezaretçi, 3213 sayılı Maden Kanunu ile 4857 sayılı İş Kanununun ilgili maddelerinde ve yönetmeliklerinde yer alan görevleri yerine getirmekle yükümlüdür.

23. TEKNİK NEZARETÇİ Yönetmelik Madde 109 - Bir maden mühendisi, I (a) Grubundan beş, diğer gruplardan da beş olmak üzere en fazla on ruhsat sahasında teknik nezaret görevi alabilir. I (a) Grubunda nezaret görevi olmasa bile, I (b), II., III., IV. ve V. Gruplar için en fazla beş nezaretçilik görevi yapabilir. Diğer gruplarda teknik nezaret görevi olmadığı durumlarda I (a) Grubu için bu sayı en fazla on olabilir.

24. TEKNİK NEZARETÇİ • Yönetmelik Madde 112 - Teknik nezaretçide aranan şartlar: • a) T.C. vatandaşı olmak,     • b) Maden mühendisi olmak, • c) Yeraltı işletme faaliyetlerine nezaret edecek olanlarda yeraltı maden işletmelerinde en az iki yıl deneyimli olmak ve bu deneyimini belgelemek. • Teknik nezaretçi olarak ilk defa atanacakların Maden Mühendisleri Odası tarafından yapılacak eğitim semineri sonucunda verilen teknik nezaretçi sertifikasına sahip olmaları gerekir. • Maden işletmelerinde veya madencilikle ilgili kamu kurum ve kuruluşlarında denetim veya işletme faaliyetlerinde fiili olarak en az beş yıl çalışan maden mühendisleri için sertifika şartı aranmaz.

25. TEKNİK NEZARETÇİ Yönetmelik Madde 111 - Teknik nezaretçinin görev, yetki ve sorumlulukları:     a) Teknik nezaretçi, işyerinin her yerinde görevi ile ilgili inceleme yapmak ve gerekli her türlü bilgiyi alma yetkisine sahiptir. Bu yetkinin kullandırılmamasından ruhsat sahibi sorumludur. b) Teknik nezaretçi, nezaret görevini 3213 sayılı Maden Kanunu ve 4857 sayılı İş Kanunu hükümleri kapsamında yürütür. Teknik nezaretçi, ruhsat sahasındaki faaliyet ve üretimleri on beş günde en az bir defa denetlemek, tespitlerini ve önerilerini teknik nezaretçi defterine not etmek zorundadır. İşyerinde yaptığı inceleme ve gözlemlerde iş sağlığı ve güvenliği yönünden tehlikeli bir durumun varlığını tespit etmesi ve hemen tedbir alınmasının mümkün olmadığını belirlemesi durumunda, işletme faaliyetini tedbir alınıncaya kadar durdurma yetkisini kullanarak ilgili kuruluşlara bildirir.     c) Teknik nezaretçi, atanmış olduğu işyerindeki faaliyetler ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, öneri ve önlemleri belirler. Bunları işyerinde çalışanların görebileceği şekilde ilan eder ya da panoya asar. Aynı zamanda noter onaylı "Teknik Nezaretçi Defteri" ne rapor ederek ruhsat sahibine bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların, öneri ve önlemlerin rapor edilmemesinden teknik nezaretçi, bunların yerine getirilmemesinden ruhsat sahibi sorumludur.     d) Teknik nezaretçi, 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen iş güvenliği uzmanı olabilme şartlarını sağlaması halinde aynı zamanda iş güvenliği uzmanı olarak da görev yapabilir. Ancak, 300'den fazla işçi çalıştıran sahalarda ayrıca bir iş güvenliği uzmanı maden mühendisi görevlendirilir.

26. DAİMİ NEZARETÇİ Madde 110 - Maden mühendisinin daimi nezaretçi olarak istihdam edileceği durumlar şunlardır: • a) En az otuz işçi çalıştıran işletmeler, • b) En az on beş işçi çalıştıran yeraltı üretim yöntemiyle çalışan işletmeler.  • İşletmede daimi istihdam edilen maden mühendisi, 4857 sayılı İş Kanununda belirtilen iş güvenliği uzmanı olabilme şartlarını sağlaması halinde aynı zamanda iş güvenliği uzmanı olarak da görev yapabilir. • Ancak, 300'den fazla işçi çalıştıran sahalarda ayrıca bir iş güvenliği uzmanı maden mühendisi görevlendirilir. • Daimi nezaret görevi üstlenmiş olan mühendisler, gerekli şartları sağladıkları taktirde aynı zamanda o işletme için teknik nezaret görevi de yapabilirler. Ancak, bu durumda başka ruhsat sahalarında teknik veya daimi nezaret görevi üstlenemezler.

27. İLGİLİ MEVZUAT • 150 yılı aşkın bir zamandan beri yeraltı maden işletmeciliği yapılan zonguldak kömür havzası, 8 mayıs 1867 tarihli Dilaver Paşa Nizamnamesi ile iş yaşamını düzenleyen ilk iş güvenliği mevzuatına sahiptir. • Tbmm'nin çıkardığı ilk yasalardan biride 10.09.1921 tarih ve 151 sayılı “Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” dur.

28. İLGİLİ MEVZUAT • 3213 sayılı maden kanunu (26.05.2004 tarih ve 5177 sayılı kanunla değişik) 15.06.1985-18785 • Maden kanunu uygulama yönetmeliği 3.2.2005/25716 • Maden ve taşocakları işletmelerinde ve tünel yapımında alınacak işçi sağlığı ve iş güvenliği önlemlerine ilişkin tüzük (22.10.1984-18559) • Maden ve taşocaklarında ve tünel yapımında tozla mücadeleyle ilgili yönetmelik (14.09.1990-20635 - tüzük madde:380)

29. İLGİLİ MEVZUAT • Grizulu ve yangına elverişli ocaklarda alınması gerekli tedbirler hk. Yönetmelik (tüzük madde: 186) • Grizulu ocaklarda elektrik enerjisi kullanılması hk. Yönetmelik (11.05.1997-22930 - tüzük madde: 287) • Yeraltı maden işletmelerinde elektrikli lokomotiflerin kullanılması hakkında yönetmelik (28.05.1997-23002 - tüzük madde 78, 79, 80)

30. İLGİLİ MEVZUAT • Yeraltı ve yerüstü maden işletmelerinde sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği (21.02.2004-25380, 4857 sayılı iş kanunu madde 78) • Sondajla maden çıkarılan işletmelerde sağlık ve güvenlik şartları yönetmeliği (22.02.2004-25381, 4857 sayılı iş kanunu madde 78 )

31. İLGİLİ MEVZUAT • Tekel dışı bırakılan patlayıcı maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin üretimi, ithali, taşınması, saklanması, depolanması, satışı, kullanılması, yok edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarına ilişkin tüzük (29.09.1987-19589, içişleri bakanlığı)

32. ŞİMDİ ÇAY SAATİ