MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW. 1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI

1. MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW. 1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI Studiując podstawy ekonomii, zakładalismy, że konsumpcja, Cpl, w sposób liniowy zależy od dochodu do dyspozycji, Yd: Cpl = Ca+KSK•Yd. gdzie: KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji (0<KSK<1).

2. Otóż, obserwując zmiany dochodu do dyspozycji i wielkości wy-datków konsumpcyjnych w Stanach Zjednoczonych, z pomocą statystyki można oszacować parametry takiej KEYNESOWSKIEJ FUNKCJI KONSUMPCJI: Ca = -753, KSK = 0.94. Innymi słowy, dla Stanów Zjednoczonych Cpl = -753 + 0,94•Yd.* ------- * Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 337.

3. Dla Stanów Zjednoczonych: Cpl = -753 + 0,94•Yd. Analiza danych statystycznych ujawnia, że zwiększeniu się docho-du do dyspozycji o 1 $ towarzyszy wzrost konsumpcji o 0,94 $. Jednak te WYNIKI OBSERWACJI NIE POTWIERDZAJĄ TEORII W PEŁNI...

4. Rzeczywiście, zmiany dochodu do dyspozycji per capita oraz wy-datków na konsumpcję per capita są PODOBNE, LECZ NIE TA-KIE SAME. Poniższy rysunek dotyczy Stanów Zjednoczonych. Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji (USA, 1957-2002) Mimo silnej zależności obu zmiennych zmiany wydatków na konsumpcję wahają się słabiej niż wielkość dochodu do dyspozycji. W szczególności zwykle konsumpcja słabo reaguje na chwilowe skrajne wychylenia dochodu. Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.

5. Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji (USA, 1957-2002) Mimo silnej zależności obu zmiennych zmiany wydatków na konsumpcję wa-hają się slabiej niż wielkość dochodu. W szczególności konsumpcja zwykle słabo reaguje na przejściowe (a nie – trwałe) zmiany dochodu. Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336. Analiza danych statystycznych ujawnia również, że trwałe zmiany dochodu powodują bardzo podobne zmiany wielkości konsumpcji (KSKD, dotycząca dochodu długookresowego, jest znaczna). Jed-nak w przypadku dochodu krótkookresowego jest inaczej (KSKK, dotycząca trwających krótko zmian dochodu, jest mała).

6. PRZYKŁAD: Przejściowa (dotycząca jednego roku) podwyżka podatków z 1968 r., mająca wyhamować wzrost gospodarczy napędzany wydatkami na wojnę w Wietnamie i zapobiec inflacji - wbrew oczekiwaniom - NIE spowodowała istotnego zmniejszenia wydatków konsumpcyj-nych Amerykanów.

7. Dalej, obserwacja ujawnia również, że rozmiary wydatków na konsumpcję per capita w okresie „t-1” i w okresie „t” są prawie identyczne. Poziom wydatków konsumpcyjnych per capita w danym kwartale jest niemal równy konsumpcji w poprzednim kwartale skorygowanej o niewielką wartość, odpowiadającą wzrostowi gospodarczemu. Dla Stanów Zjednoczonych: Ct=22,75$+1,004Ct-1*. Okazuje się, że prywatne WYDATKI KONSUMPCYJNE SĄ BARDZO STABILNE... Zmodyfikowany o skutki wzrostu gos-podarczego poziom konsumpcji w poprzednim okresie niemal do-kładnie wyjaśnia bieżący poziom konsumpcji. ---------- * Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.

8. Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii konsumpcji alternatywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o: 1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modi-gliani). 2. TEORIĘ DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Fried-man). Ich autorzy podkreślali znaczenie (odpowiednio): Decyzji konsumentów, chcących – mimo wahań dochodu - w ciągu całego życia UTRZYMAĆ STAŁY POZIOM DOBROBYTU. oraz: Przewidywania przez konsumenta POZIOMU DOCHODU W CIĄGU JEGO CAŁEGO ŻYCIA.

9. 1. TEORIA CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modi-gliani). 2. TEORIA DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Fried-man). W praktyce teorie te zostały SCALONE. Powstała w ten sposób „HIPOTEZA CYKLU ŻYCIA I DOCHODU PERMANENTNE-GO”, czyli tzw. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI. Pozbawiona jest ona części słabości tradycyjnej teorii konsumpcji. Jednak przekonamy się, że prosta teoria keynesowska nadal wy-jaśnia znaczną część zachowań konsumentów.

10. Zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI gospodarstwa domowe planują konsumpcję i oszczędności długookresowo, chcąc znaleźć NAJLEPSZĄ CZASOWĄ STRUKTURĘ KONSUMPCJI W CIĄGU CAŁEGO ŻYCIA. Ludzie cenią sobie przy tym STABILNOŚĆ. Nie chcą konsumować bardzo dużo w jednych latach i bardzo mało w innych latach i sta-rają się utrzymywać wydatki konsumpcyjne na stałym poziomie. To się nazywa „WYGŁADZANIE KONSUMPCJI” (ang. consumption smoothing). Przecież wzrost konsumpcji o daną wielkość mniej cieszy niż boli spadek konsumpcji o taką samą wielkość. (Przyczyną jest malejąca krańcowa użyteczność konsumpcji).W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBUJĄ UTRZYMYWAĆ STABILNY PO-ZIOM KONSUMPCJI.

11. Kiedy krańcowa użyteczność konsumpcji maleje, dany przyrost konsumpcji (A) mniej cieszy (F), niż boli (G>F!) spadek konsump-cji o taką samą wielkość (B=A). U(C) F U* G A B C* C W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBUJĄ UTRZYMY-WAĆ STABILNY POZIOM KONSUMPCJI.

12. PRZYKŁAD: Oto przypadek dwudziestolatka, który zamierza pracować do 65 ro-ku życia, sądzi, że umrze w wieku ok. 80 lat, a przewidywany przezeń roczny dochód z pracy wynosi 30 000$. Zgodnie z nowo-czesną teorią konsumpcji planowane roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego wyniosą: Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie: Cpl – planowane roczne wydatki na konsumpcję. WL – liczba planowanych dalszych lat pracy. NL – liczba planowanych dalszych lat życia. YL – przewidywany roczny dochód z pracy. A zatem: Cpl = (WL/NL)•YL = (65-20)/(80-20)•30 000$ = (45/60)•30 000$ = 22 500 $.

13. A zatem, zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji poziom wydat-ków na konsumpcję nie zmienia się w ciągu całego „dorosłego” życia konsumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa WL lat, konsument oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu pracy wykorzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów spada do zera w momencie śmierci.

14. Dochód osiągany w ciągu całego życia, konsumpcja, oszczędności i wielkość majątku w modelu cyklu życia. Poziom wydatków na konsumpcję, C, nie zmienia się w ciągu całego „doros-łego” życia konsumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa WL lat, kon-sument oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu pracy wykorzystuje je przez (NL – WL) lat. Wartość jego aktywów, WR, spada do zera w momencie śmierci. Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 340.

15. C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$=22 500 $. Zauważmy, że KSK = WL/NL! Wynika stąd, że przeciętna dla całej gospodarki WL/NL, czyli KSK zmienia się zależnie od struktury wiekowej społeczeństwa. Wszak WL i NL zależą od wieku konsumenta. Popatrzmy: KSK z dochodu permanetnego naszego 20-latka wynosiła WL/NL = 45/60 = 0,75. Gdyby decyzję o wielkości rocznej konsumpcji tej samej osobie przyszło podejmować w wieku 50 lat, KSK tej osoby wyniosłaby WL/NL = 15/30 = 0,5. Uwaga! Zakładamy, że konsumenci podejmują decyzje o wielkości wydatków wielokrotnie, uwzględniając nowe informacje na temat WL, NL i YL.

16. Zauważmy, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMP-CJI KSK z dochodu permanentnego jest duża, a z dochodu krót-kookresowego – mała. WSZAK DOCHÓD KRÓTKOOKRESO-WY ZWIĘKSZA DOCHÓD „PERMANENTNY” W MAŁYM STOPNIU. W efekcie w roku, w którym doszło do chwilowego wzrostu dochodu, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu...

17. Po wzroście dochodu krótkookresowego o A dochód permanentny wzrasta o A/WL, więc wydatki konsumpcyjne rosną o (WL/NL)• A/WL=A/NL. (Wszak: Cpl=(WL/NL)•YL). Zatem po wzroście dochodu krótkookresowego wielkość wzrostu rocznej konsumpcji znajdziemy, DZIELĄC WZROST DOCHODU KRÓTKOOKRE-SOWEGO PRZEZ POZOSTAŁĄ KONSUMENTOWI DO PRZE-ŻYCIA LICZBĘ LAT.

18. PRZYKŁADY: 1. Nasz 20-latek odnotował wzrost dochodu permanentnego o 3000$ rocznie. KSK z dochodu permanentnego wynosi w jego przypadku WL/NL= KSKD = (65-20)/(80-20)= 45/60 = 0,75. W efekcie jego wydatki konsumpcyjne wzrosną o 0,75•3000$ = 2250 $. 2. Nasz 20-latek odnotował wzrost dochodu krótkookresowego o 3000$. Jego dochód permanentny rośnie o 3000$/(65-20), a kon-sumpcja zwiększa się o (65-20)/(80-20)•3000$/(65-20)=3000$/(80-20)=50$. KSK z dochodu krótkookresowego (50$/3000$) jest za-tem równa: 1/NL = 1/(80-20) = 1/60 = 0,01(6).

19. Ustaliliśmy wlasnie, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KON-SUMPCJI KSKD z dochodu permanentnego jest duża, a KSKK z dochodu krótkookresowego – mała. Nic dziwnego, że w krótkim okresie dochód do dyspozy-cji zachowuje się inaczej niż wydatki konsumpcyjne. Otóż TYL-KO TRWAŁE ZMIANY DOCHODU POWODUJĄ ANALO-GICZNE ZMIANY KONSUMPCJI, PONIEWAŻ TYLKO ONE ZOSTAJĄ UZNANE ZA ZMIANY DOCHODU PERMANENT-NEGO.

20. Dalej, zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI także KSKW z majątku (ang. wealth) jest równa KSKK z dochodu przej-ściowego (krótkookresowego), czyli – mała. Wzrost wartości ma-jątku ma przecież charakter jednorazowy i nie ma żadnej gwaran-cji, że będzie się powtarzał. Zatem w celu ustalenia spowodowanej zmianą wartości majątku odpowiedniej zmiany KONSUMPCJI należy przyrost wartości posiadanego przez konsumenta majątku podzielić przez pozostałą konsumentowi do przeżycia liczbę lat. Zmiana KON-SUMPCJI okazuje się wtedy względnie niewielka. W efekcie w roku, w którym doszło do wzrostu majątku, wydatki konsumpcyj-ne wzrastają w niewielkim stopniu. KSK z majątku okazuje się mała.

21. PRZYKŁAD: Nasz 20-latek odnotował wzrost wartości posiadanych akcji o 3000$. Oznacza to wzrost KONSUMPCJI o 3000$/(80- 20), czyli o 50$. Jego KSKW ze wzrostu wartości majątku wynosi zatem (zno-wu): 1/NL =0,01(6). Wniosek: hossa na giełdzie w niewielkim stopniu zwiększy wydatki obywateli na konsumpcję. Obserwacja potwierdza, że KSK z przyrostu majątku spowodowanego hossą na giełdzie jest niewielka...

22. Jest tak, że NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI wyjaśnia zmiany wydatków na dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku (np. strzyżenie, chleb). Natomiast wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochód, komputer, meble) wymagają osobnego wytłumaczenia. Dlaczego?

23. Otóż wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak in-westycje. Jak w przypadku inwestycji ich efektem jest długookre-sowy strumień usług dobra świadczonych na rzecz jego posiada-cza. Nie ma sensu równomiernie rozkładać w czasie („wygła-dzać”) wydatków na zakup takich dóbr Z powodu ich RÓŻNEJ (czasem nieprzewidywalnej) „długości życia” „wygładzenie” wy-datków nie ustabilizuje poziomu użyteczności czerpanej przez właściciela z nabytych dóbr. Skoro tak, to wydatki te nie są równo-miernie rozkładane w czasie.

24. W efekcie wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku zależą od podobnych czynników jak wydatki inwestycyjne. Na przykład, na ich wielkość silnie wpływają zmiany stopy procentowej. Doty-czy to zwłaszcza krajów, w których można łatwo zaciągnąć kredyt.

25. 2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIEPEW-NOŚĆ. Teraz rozbudujemy nowoczesną teorię konsumpcji, uwzględniając różne dodatkowe aspekty zachowania konsumentów, które mają związek z NIEPEWNOŚCIĄ...

26. 2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIEPEW-NOŚĆ. • 2.1. Przyczyny stabilności wydatkow konsumpcyjnych. • Zauważmy , że – JEŚLI TYLKO DOCHÓD PERMANENTNY DA SIĘ USTALIĆ - zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji wydat-ki na konsumpcję nie zmieniają się w ciągu całego „dorosłego” ży-cia konsumenta. Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są powodowane wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany docho-du permanentnego. • Innymi słowy: • Clc-pih = , • gdzie: • Clc-pih -zmiana wydatków konsumpcyjnych wyjaśniana przez nowoczesną teorię (ang. life cycle and permanent income hypothe-sis). • - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych. • = Clc-pih jest losowa, bo powodująca ją zmiana dochodu perma-nentnego, ΔYL, też jest losowa (Clc-pih=KSKD•ΔYL). • Wyjaśnilismy oto zaskakującą stabilność konsumpcji, opisaną wcześniej („poziom konsumpcji w poprzednim okresie, zmo-dyfikowany o skutki wzrostu, niemal dokładnie wyjaśnia bieżący po-ziom konsumpcji”).

27. Jednak obserwacja pokazuje także, że wydatki konsumpcyjne reagu-ją ZA MOCNO na przewidywalne zmiany dochodu. To się nazywa „nadmierna wrażliwość” (ang. EXCESS SENSITIVITY) konsumpcji. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji takie zmiany dochodów powinny zostać uwzględnione przy szacowaniu dochodu permanent-nego.

28. Z drugiej strony wyniki obserwacji świadczą także o ZBYT SŁABEJ reakcji konsumpcji na nieoczekiwane zmiany dochodów. Tym razem chodzi o „nadmierne wygładzenie” (ang. EXCESS SMOOTHNESS) konsumpcji. Zgodnie z teorią tradycyjną takie zmiany powinny sil-niej wpłynąć na wielkośc konsumpcji.

29. „Nadmierna wrażliwość” i „nadmierne wygładzenie” zdają się świadczyć, że ANI DOCHÓD BIEZĄCY ANI DOCHÓD PERMA-NENTNY NIE SĄ JEDYNYMI CZYNNIKAMI WYJAŚNIAJĄCY-MI ZACHOWANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH.

30. DOCHÓD PERMANENTNY NIE JEST JEDYNYM CZYNNI-KIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHOWANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH. Oto wyjaśnienie tego zjawiska: C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•, (1) gdzie: C - cała zmiana konsumpcji w danym okresie. Ctrad -część tej zmiany wyjaśniana przez tradycyjną teorię kon-sumpcji. Clc-pih -część tej zmiany wyjaśniana przez nowoczesną teorię kon-sumpcji. YD - zmiana dochodu bieżącego. KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji. λ - (lambda) odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem tradycyjnym. (1-λ) - odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem no-woczesnym.  - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych.

31. C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•, (1) Po 2000 r. w Stanach Zjednoczonych estymacja równania (1) daje wynik C=0,523•YD, co sugeruje, że OKOŁO POŁOWY zacho-wania wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżą-cego dochodu, a nie zmianami dochodu permanentnego.* ----------- *Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 346.1

32. A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyj-nych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami dochodu permanentnego. Dlaczego tak jest? Oto przyczyny: 1. „BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci (ang. liquidity constraint). „Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożycz- ki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przysz- łych.

33. A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyj-nych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu, a nie zmianami dochodu permanentnego. Dlaczego tak jest? Oto przyczyny: • 1. • „BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci (ang. liquidity constraint). • „Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożycz- ki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przysz- łych. • 2. • „KRÓTKOWZROCZNOŚĆ KONSUMENTÓW” (ang. myopia). „Krótkowzroczność” konsumentów - konsumenci często nie interesują się zdarzeniami, które mogą wpłynąć na poziom ich przyszłego dochodu.

34. Oczywiście niepewność, czyli np. już samo zagrożenie wystąpie-niem „bariery płynności”, sprawia, że rośnie wpływ bieżącego dochodu na bieżącą konsumpcję. M. in. niepewnością dotyczącą przyszłych zdarzeń, od któ-rych zależy poziom dochodu, spowodowana jest także „krótko-wzroczność” konsumentów.

35. 2.2. Przyczyny oszczędzania W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinanso-wać konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria kon-sumpcji. Jednak obserwacja pokazuje, że emeryci są bardziej osz-czędni, niż można by sądzić, i rzadko zużywają oszczędności nagro-madzone w trakcie lat pracy.

36. 2.2. Przyczyny oszczędzania W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinanso-wać konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria kon-sumpcji. Jednak obserwacja pokazuje, że emeryci są bardziej osz-czędni, niż można by sądzić, i rzadko zużywają oszczędności nagro-madzone w trakcie lat pracy. Wyjaśnieniem może być: 1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku).

37. 2.2. Przyczyny oszczędzania W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinanso-wać konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria kon-sumpcji. Jednak obserwacja pokazuje, że emeryci są bardziej osz-czędni, niż można by sądzić, i rzadko zużywają oszczędności nagro-madzone w trakcie lat pracy. Wyjaśnieniem może być: 1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku). 2. Niepewność co do długości życia.

38. 2.2. Przyczyny oszczędzania W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Aby sfinanso-wać konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria kon-sumpcji. Jednak obserwacja pokazuje, że emeryci są bardziej osz-czędni, niż można by sądzić, i rzadko zużywają oszczędności nagro-madzone w trakcie lat pracy. Wyjaśnieniem może być: 1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku). 2. Niepewność co do długości życia. 3. Przezorność i chęć zabezpieczenia się przed nieoczekiwanym spad-kiem dochodów (młodzi Amerykanie zapobiegliwie gromadzą takie „BUFOROWE” OSZCZĘDNOŚCI, obawiając się np. przejściowej utraty pracy; podobnie, zatroskani o własne zdrowie emeryci oba-wiają się wysokich wydatków na drogie usługi medyczne).

39. Podsumujmy! Oto, uwzględniając NIEPEWNOŚĆ, na wiele rożnych sposobów (wyjaśnienia: „wygładzania”, ważności dochodu bieżącego, oszczę-dzania) ulepszyliśmy nowoczesną teorię konsumpcji, czyniąc z niej lepsze narzędzie wyjaśniania i prognozowania zjawisk gospodar-czych.

40. 3. INNE ASPEKTY ZACHOWAŃ KONSU-MENTÓW 3.1. STOPA PROCENTOWA, A POZIOM KONSUMPCJI I OSZ- CZĘDNOŚCI Obserwacja pokazuje, że oszczędności (a skoro tak, to i konsump-cja) zaskakująco słabo reagują na zmiany stopy procentowej. Wy-jaśnienie tego stanu rzeczy jest następujące: Otóż kiedy dochodzi do zmiany stopy procentowej, efekt dochodowy mniej więcej równoważy efekt substytucyjny. (Mamy tu do czynienia z analogią do zjawiska „zawracającej krzywej po-daży na rynku pracy”).

41. Kiedy dochodzi do zmiany stopy procentowej, efekt dochodowy mniej więcej równoważy efekt substytucyjny. (Mamy tu do czynie-nia z analogią do „zawracającej krzywej podaży na rynku pracy”). EFEKT SUBSTYTUCYJNY WZROSTU STOPY PRO-CENTOWEJ: rośnie „cena” bieżącej konsumpcji, czyli jej koszt alternatywny (wszak za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej kon-sumpcji można mieć więcej przyszłej konsumpcji). Powoduje to zastępowanie konsumpcji bieżącej konsumpcją przyszłą. EFEKT DOCHODOWY WZROSTU STOPY PROCEN-TOWEJ działa w przeciwnym kierunku: na skutek wzrostu stopy procentowej rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. wyż-sze odsetki od bankowych lokat), czyli jego zapotrzebowanie na bieżącą kosumpcję.

42. 3.2. SPORY WOKÓŁ „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃ-SKIEJ” (ang. Ricardian equvalence) • Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G, finansując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w gospodarce? • ODPOWIEDŹ TRADYCYJNA: rosną zagregowane wydatki, • AEpl (wszak zwiększają się wydatki państwa, G, a potem - pod wpływem procesów mnożnikowych - także wydatki konsumen- • tów, C), podnosi się stopa procentowa, i, „wypierane” są pry- watne inwestycje, I. • ARGUMENTACJA • W takiej sytuacji przyrost wydatków państwa, ΔG, NATYCH- MIAST zwiększa zagregowane wydatki, AEpl. Natomiast skutki ewentualnego spadku wkładów oszczędnościowych w bankach (powiedzmy, że ludzie oszczędzali, kupując państwowe papiery wartościowe ZAMIAST lokować w bankach), czyli zmniejszenie ilości udzielanych kredytów konsumpcyjnych i inwestycyjnych), pojawią się Z ODROCZENIEM.

43. 2. ODPOWIEDŹ „NOWYCH EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH” (np. Robert Barro, który nawiązuje do Ricarda): KONSUMPCJA się nie zmienia... ARGUMENTACJA Na skutek wydatków państwa YD przeciętnej rodziny rośnie o – powiedzmy – 100.* Jednak jednocześnie jej zasoby maleją o poży-czone państwu 100. Finansowa sytuacja tej rodziny nie ulega zmia-nie, więc nie zmieniają się jej konsumpcja i oszczędności.** Co się tyczy wartych 100 państwowych papierów, posiada-nych teraz przez tę rodzinę, to nie wpływają one na jej zachowania. Wszak „przewidujący” konsumenci wiedzą, że kiedy nadejdzie pora wykupu wyemitowanych teraz obligacji, podatki wzrosną o wartość tych papierów. Zatem obligacje te nie są przez konsumentów trak-towane jak składnik majątku i nie wpływają na ich zachowania. ------------------------ * Załóżmy, że nie ma podatków... ** W rzeczywistości w takiej sytuacji zagregowane wydatki, AEpl, wzrastają nieco, co - w gospodarce „keynesowskiej” - uruchamia mnożnik i powoduje (jednak) wzrost konsumpcji, C. Wszak w takiej sytuacji wydatki państwa, G, rosną bardziej niż – na skutek państwowej pożyczki – maleją wydatki na konsumpcję, C. (Założono, że pożyczka zmniejszy YD, a część YD i tak zos-tałaby zaoszczędzona). Działa tu mechanizm podobny do tzw. MNOŻNIKA ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU (zob. następna strona).

44. Z punktu widzenia „przewidujących” (ang. forward looking) gospo-darstw domowych wartość wyemitowanych przez państwo papierów wartościowych odpowiada wartości przyszłych podwyżek podatków, więc – netto – wynosi zero. • KONTRARGUMENTACJA: MOŻE BYĆ INACZEJ… • Jest możliwe, że podniesione podatki będą płacić przyszłe poko-lenia, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze. Wtedy gospodar-stwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy skład-nik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję. • 2. Jest możliwe, że finansowana emisją długu publicznego ekspan-sywna polityka fiskalna przyjmie formę nie wzrostu wydatków pań-stwa, G, lecz obniżki podatków netto, NT. Może to osłabić „barierę płynności”, z którą mają do czynienia gospodarstwa domowe, zachę-cając konsumentów do zwiększenia wydatków. • * • DANE STATYSTYCZNE RACZEJ NIE POTWIERDZAJĄ TEZY O RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ...

45. DYGRESJA MNOŻNIK ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU W gospodarce zamkniętej państwo o tyle samo zwiększa wydatki na zakup dóbr, ΔG, i podatki netto, ΔNT (ΔG=ΔNT). Ma to następu-jące BEZPOŚREDNIE skutki: 1. Zagregowane wydatki, AEPL, rosną o ΔG. 2. Zagregowane wydatki, AEPL, maleją o KSK·ΔNT=KSK·ΔG (ΔG=ΔNT!). (KSK odnosi się do dochodu do dyspozycji, YD). Skoro tak, to POCZĄTKOWO zagregowane wydatki, AEPL, rosną o ΔAEPL’= (ΔG-KSK·ΔG). W gospodarce „keynesowskiej” mnożnik „wzmacnia” ten przyrost zagregowanych wydatków, AEPL’.W efekcie CAŁKOWI-TY przyrost zagregowanych wydatków, AEPL wynosi: AEPL=M·ΔAEPL’=M·(ΔG-KSK·ΔG), gdzie „M” to mnożnik w zamkniętej gospodarce „keynesowskiej”. MNOŻNIKIEM ZRÓWNOWAŻONEGO BUDŻETU, MZB, nazy-wamy liczbę informująca, ile razy całkowity przyrost zagrego-wanych wydatków, ΔAEPL przewyższa w takiej sytuacji (ΔG=ΔNT!) przyrost wydatków państwa, który jest jego przyczyną, ΔG. Otóż: MZB=ΔAEPL/ΔG=M·ΔAEPL’/ΔG=M·(ΔG-KSK·ΔG)/ΔG=M·ΔG·(1-KSK)/ΔG =M·(1–KSK). Skoro M=1/(1-KSK’), to: MZB=(1-KSK)/(1-KSK’). KONIEC DYGRESJI

46. 3.3. MIĘDZYNARODOWE ZRÓŻNICOWANIE SKŁONNOŚCI DO OSZCZĘDZANIA Pamiętamy, że oszczędności NARODOWE, SN, składają się z osz-czędności PUBLICZNYCH, (NT-G), i PRYWATNYCH, S: SN = (NT-G) + S. Pamiętamy również, że wielkość narodowych oszczęd-ności, SN, jest ważna, ponieważ – w długim okresie - zależy od niej wielkość inwestycji, a więc również tempo wzrostu gospodarczego, czyli dobrobyt różnych narodów [SN=(X-Z)+I]. Otóż oszczędności prywatne, S, składają się z oszczęd-ności OSOBISTYCH, Sp, plus oszczędności PRZEDSIĘ-BIORSTW, Sb, czyli tej części zysku, której firmy nie wypłacają właścicielom, lecz którą bezpośrednio finansują swoje inwestycje. S= Sp+Sb. Ostatecznie zatem: SN = (NT-G) + Sp + Sb.

47. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów... Tablica. Stopy brutto oszczędności publicznych i prywatnych w latach 90-tych (w % PKB). SN (NT-G) S Źródło: OECD, Economic Outlook. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 354).

48. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów... Struktura oszczędności narodowych w Stanach, 1987 i 2002 (w % PKB) SN (NT-G) Sb Sp Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 354).

49. U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów. Oszczędności w Stanach Zjednoczonych jako odsetek PKB, 1959–2002. Na rysunku widzimy oszczędności całkowite, osobiste i publiczne w USA. Źródło: Bureau of Economic Analysis. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Mac-roeconomics, McGrawHill 2003, s. 355).

50. Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów? 1. Przyczyną są czynniki demograficzne; amerykańskie społeczeństwo starzeje się, a oszczędzają (z myślą o emeryturze) raczej ludzie mło-dzi.