KÜRESEL KRİZ VE TÜRKİYE EKONOMİSİ

1. KÜRESEL KRİZ VE TÜRKİYE EKONOMİSİ DOÇ. DR. AHMET KESİK STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANI 22 Ekim 2009 T.C. MALİYE BAKANLIĞI

2. GÜNDEM Dünya Ekonomisi Dünya Ekonomisinde Krizler Son Ekonomik Gelişmeler Türkiye Ekonomisi 1980 Sonrası Krizler Son Ekonomik Gelişmeler Küresel Kriz ve Türkiye Ekonomisi Sonuçlar

3. DÜNYA EKONOMİSİNDE KRİZLER

4. 1929 Krizi: Büyük Buhran Krizden Çıkış -Keynesyen Politikalar -Devlet Müdahaleleri -Talep Yönetimi -Sosyal Güvenlik Politikaları -Bretton Woods Sistemi: Dünya Bankası ve IMF’nin Kurulması -Küresel İşbirliğinin Arttırılması -Kitlesel Üretim ve Tüketim -Verimlilik Artışı 1929: Büyük Buhran -Say Kanununa İnanç (her arz kendi talebini yaratır) -Aşırı Üretim -Talep Yetersizliği -Korumacı Politikalar -Küresel Ekonomik Kurumların Yokluğu -Yetersiz Küresel İşbirliği -İkinci Dünya Savaşı -Altın Para Standardının Çöküşü

5. 1973-74 Petrol Krizi 1973-74: Petrol Krizi -Petrol Fiyatlarında Aşırı Yükselme -Kitlesel Üretimin Sınırlarına Varması ve Verimliliğin Düşmesi -Kar Oranlarının Düşmesi -Enflasyon -Bretton Woods Sisteminin Çöküşü -İşsizlik -Devlet Müdahalesinin Yarattığı Etkinsizlik Krizden Çıkış -Neoliberal Politikalar -Piyasaların Serbestleştirilmesi -Mali Serbestleşme ve Küreselleşme -Devletin Piyasadan Çekilmesi -Düzenlemelerin Azaltılması -Küresel Üretim ve Tüketim Fırsatları -Yabancı Yatırımlar -Yeni Mali Araçların Keşfi -Teknolojik Devrim (Bilgi ve İletişim Teknolojileri) -Bilgi Ekonomisi(Manuel Castells,1996)

6. 2007 Mortgage Krizi 2007-?: Mortgage Krizi -Emlak Piyasalarındaki Şişkinlik -Mali Piyasaların Denetlenmemesi -Mali Piyasalarda Aşırı Risk Birikimi -Küresel ve Ulusal Seviyede Mali Serbestleşme alanındaki Başarısızlıklar -Küresel Mali, Ticari ve Parasal Politikalardaki Tutarsızlıklar -Yetersiz Küresel İşbirliği -Küreselleşme ve Krizin Yayılması -IMF’in Gerekli Rolü Oynayamaması -Küresel Bir Parasal Sistemin Olmayışı -Olumsuz Beklentiler -Ortadoğuda İstikrarsızlık ve Yüksek Petrol Fiyatları Krizden Çıkış? -Kurtarma Paketleri -Genişletici Maliye ve Para Politikaları -Küresel İşbirliğinde Artış (G-20 Toplantıları) -Devlet ve Piyasa Arasında Bir Denge Arayışı -Mali Piyasaların Düzenlenmesi (Uluslararası Mali Mimaride Yeniden Yapılanma) -Küresel Kurumların Yeniden Yapılandırılmaları ve Güçlendirilmeleri -Ekonomik Risklerin Sağlıklı Analizi ve Önleyici Politikaların Geliştirilmesi

7. 2007 Mortgage Krizinin Gelişimi MORTGAGE KRİZİ LİKİDİTE KRİZİ KÜRESEL EKONOMİK KRİZ FİNANSAL KRİZ REEL SEKTÖR KRİZİ 7

8. Küresel Kriz 2007 öncesi: istikrar Düşük enflasyon Yüksek büyüme Likidite bolluğu Olumlu beklentiler 2007 ve sonrası: belirsizlik -Finans Piyasalarında Sorunlar -Likidite Sıkışıklığı -Olumsuz Beklentiler -Düşük Büyüme -Yüksek İşsizlik -Emtia Piyasaları, Mali Piyasalar ve Enerji Piyasalarında Dalgalanmalar

9. Küresel Kriz IMF World Economic Outlook (Ekim 2009)’a Göre -Küresel Durgunluk Sona Eriyor -Ancak Düzelme Yavaş Olacak -Küresel Ekonomik Faaliyetlerde İkinci Dünya Savaşı Sonrası En Sert Düşüş -2010 Yılı İçin Canlanma İşaretleri Var -İşsizlik Hala Önemli Bir Sorun -Potansiyel Üretimde Kalıcı Bir Düşüş Söz konusu *** -İki Dipli Resesyon Riski Devam Ediyor (Nouriel Roubini) -Daha Fazla Teşvike İhtiyaç Var (Paul Krugman) -Türkiye’nin Kriz Döneminde Uyguladığı Politikalarla ABD’ye Ders Verebilecek Ülkelerden Birisidir (Joseph Stiglitz)

10. DÜNYADAKİ SON EKONOMİK GELİŞMELER

11. Dünyada Büyüme

12. Yükselen Piyasalara Sermaye Hareketleri

13. Dünya’da Tasarruf Oranları

14. Dünyada Enflasyon: Deflasyon Tehlikesi?

15. Dünyada İşsizlik

16. Dünyada Bütçe Dengesi

17. TÜRKİYE EKONOMİSİ:1980 SONRASI KRİZLER

18. Türkiye Ekonomisi: Krizler ve Yeniden Yapılanma Krizden Çıkış: 24 Ocak 1980 Kararları -Neoliberal politikalar (Yapısal Uyum Politikaları) -Piyasaların Serbestleştirilmesi -İhracata Dayalı Büyüme -Mali Serbestleşme -Devletin Üretimden Çekilmeye Başlaması -Piyasa Düzenlemelerinin Gevşetilmesi -Yabancı Yatırımlar -Yeni Mali Araçların Kullanımı -Küresel Ekonomiye Entegre Çabaları -Özel Girişimciliğin Teşviki -Teknolojik Gelişmelere Açıklık -Rekabetçi Bir Ortam 1980 Krizi -İthal ikameci Büyüme -Devlet Merkezli Sanayi Politikası -Aşırı Bütçe Açıkları -Aşırı Bürokrasi -Yetersiz İhracat ve Döviz Geliri -KİT’lerin Verimsizleşmesi ve Yüksek Maliyetli Üretim -Yoğun Şekilde Devlet Düzenlemeleri -Düşük Rekabet Ortamı -Düşük Verimlilik -Hantal Ekonomik Yapı -Dünya Ekonomisine Yeterince Entegre Olamama

19. Türkiye Ekonomisi: Krizler ve Yeniden Yapılanma Krizden Çıkış -Yapısal Reformlar -Bankacılık Kesiminde Reform -Bütçe Dengesinin Sağlanması -Faizlerin Düşürülmesi -Mali Kesimin Denetim ve Gözetimi -Doğrudan Yabancı Yatırımların Teşviki -Yatırım Ortamının İyileştirilmesi -Dövize Bağlı Risklerin Azaltılması -Merkez Bankası Bağımsızlığı -Kurumsal Yeniden Yapılanma -Siyasi İstikrar • 2000-2001 Krizi • -1990 Sonrası • Bütçe Dengelerinin Bozulması • -Yüksek Enflasyon, Faiz ve Borç Sarmalı • -Sermaye Hareketlerine • Bağlı Büyüme ve Küçülme • -1990 Sonrası Kararsız • Ekonomik Büyüme(Boom Bust Cycles) • -Zayıf Bankacılık Sistemi • Devletin Düzenleyici ve Denetleyici • Rolünü Oynayamaması • -Mali Kesimde Aşırı Risk Birikmesi • -Döviz Açık Pozisyonları • -Devlet Bankalarının Görev Zararları • -KİT’lerin Zararları • -Siyasal İstikrarsızlık

20. 2000-2001 KRİZİ SONRASI TÜRKİYE EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER

21. Makroekonomik Performans GSYH Büyümesi (Yüzde)

22. Enflasyon

23. Bütçe Açığı

24. Bütçe Açığı

25. Genel Yönetim Bütçe Açığı / GSYH (%)

26. Faiz Yükü

27. Faiz Giderleri ve Vergi Gelirleri

28. Kamu Borç Yükü, Maastricht Kriteri

29. Kamu Borçları Döviz Riski

30. Cari İşlemler Dengesi

31. Doğrudan Yabancı Sermaye Girişi

32. Merkez Bankası Rezervleri

33. KÜRESEL KRİZ VE TÜRKİYE EKONOMİSİ

34. Sermaye Yeterliliği

35. Küresel Kriz ve Türkiye Ekonomisi • Küresel Krizin Türkiye • Ekonomisine Etkileri • Dış finansmanda Daralma • Yabancı Yatırımlarda Azalma • Küresel Ticaret Hacmindeki • Azalmanın İhracata Etkisi • Yatırımcı ve Tüketici • Davranışlarında Değişiklik • Geleceğe Yönelik • Beklentilerde Belirsizlik • İşsizlikte Artış • . Güçlü Yanlar -Güçlü Bankacılık ve Mali Kesim -Bütçe Dengeleri -Yüksek TCMB Rezervleri -Dinamik Bir Özel Sektör -AB’ye Üyelik Süreci ve Kurumsal Gelişim -Azalma Olsa da Yabancı Yatırımlar Gelmeye Devam Ediyor.

36. Küresel Krize Karşı Tedbirler • Bankacılık ve Finans: İstikrar ve Güven Arttırımı • Bankaların özkaynak ve likidite yapısını güçlendirmek • Döviz piyasasını güçlendirmek • Kredi imkanlarını artırmak • Faiz oranlarında indirim • Reel Sektör:Kredi Destekleri • KOBİ destekleri • İhracat destekleri • Üretim destekleri • AR-GE destekleri • KOBİ’lere yönelik kredi garanti sistemi • İstihdam:İşsizliğin Asgari Seviyelere Çekilmesi • İşveren sigorta prim indirimi • Kadın ve genç istihdamını teşvik • İşsizlik fonundan yararlanma imkanlarının artırılması • Kısa çalışma ödeneğinin miktarı ve süresinin artırılması

37. Küresel Krize Karşı Tedbirler Maliye Politikası Tedbirleri • Sektörel Vergi İndirimleri • KDV • ÖTV • Harç • Fon • Vergi Borçlarında Yeniden Yapılandırma • Varlık Barışı: Yurt dışındaki varlıkların ekonomiye kazandırılması • Harcamalarda Önceliklendirme • Kamu altyapı yatırımları • Mahalli idarelere yapılan transferlerde artış

38. Küresel Krize Karşı Tedbirler • Önümüzdeki Dönemin Öncelikleri • Kamu kesiminin kaynak kullanımındaki artan payını azaltmak amacıyla • küresel krizin de nedeniyle yükselen kamu açıklarının azaltılması, • Kamu maliyesinde mali saydamlığın güçlendirilmesi, • Kamu kaynaklarının kullanımında, belirlenen politika ve öncelikler • doğrultusunda hareket edilmesi, • Yürütülen faaliyet ve projelerin gereklilik, etkinlik ve verimlilik açısından • gözden geçirilerek kamu harcamalarının sağlıklı bir temele kavuşturulması, • Sosyal yardımlarda yerindeliğin ve harcamalarda etkinliğin sağlanması, • Tarımsal desteklerin alan ve ürün temelinde farklılaştırılarak üretimde • etkinlik, verimlilik ve kaliteyi artırmaya yönelik olarak düzenlenmesi, • Eğitim, sağlık, teknolojik araştırma, ulaştırma, içme suyu ile • bilgi ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesine yönelik altyapı • yatırımlarına öncelik verilmesi. • Kırsal kalkınma planının uygulanması, izlenmesi • ve değerlendirilmesine ilişkin yapıların oluşturulması.

39. ORTA VADELİ EKONOMİK GÖRÜNÜM

40. SONUÇLAR

41. Küresel Krizden Çıkış: Dünya Ekonomisi • Krizden Çıkış İçin Öneriler: Dünya Ekonomisi • Kurumsal Yönetimin ve Finansal Aracılık Sisteminin Düzenlenmesi • Para ve Maliye Politikalarında Eşgüdüm • Aşırı Dalgalanmaların Önlenmesi • Güçlü Gözetim ve Denetim • Orta Vadeli Bir Makroekonomik Strateji Belirlenmesi • Küresel Mali Kurumların Daha Etkin Rol Oynamaları (Stanley Fisher) • Ekonomik ve Mali Konularda Daha Fazla Küresel İşbirliği (Stiglitz, 2004) • Olası bir deflasyon sürecinin talep yönetimiyle önlenmesi • Küresel Kurumların Daha Demokratik Hale Getirilmesi • (Griffin 2003, Stiglitz 2004 ) • Küreselleşme Sürecinin Daha Etkin Şekilde Yönetilmesi • Küresel Yoksulluk ve Gelir Dağılımı Bozukluklarıyla Mücadele • Küresel Siyasal İstikrar • Şeffaflık ve Düzenleyici Standartlarda İyileşme Sağlanması, • Krizden Çıkış Stratejileri Hazırlandırılması • Mali Sürdürülebilirliği Korurken Mali Desteğe Devam Edilmesi

42. Daha Güçlü Bir Türkiye Ekonomisi İçin Krizden Çıkış İçin Öneriler: Türkiye Ekonomisi -Mali Disiplin -Güçlü Gözetim ve Denetim -Yabancı yatırımların Desteklenmesi -Yatırım Ortamının Daha da İyileştirilmesi -Daha Fazla Tasarruf -Ar-Ge ve İnovasyon -Yapısal Reformlara Devam Edilmesi -Ekonomik Aktörlere Güven Verilmesi -Mikro Reformlar ve Verimlilik Artışı - Tarımda Endüstrileşme -Siyasi İstikrar -Güçlü Piyasa Ekonomisi İçin İyi Çalışan Bir Hukuk Sistemi -Daha Güçlü Bir Demokrasi ve Daha İyi Fiziki ve Beşeri Sermaye -Saydamlık ve Hesapverilebilirliğin Arttırılması

43. Krizden Çıkış: Ortak Yönler Krizden Çıkış İçin Öneriler: Ortak Yönler -Güçlü Kurumsal Yapı -Güçlü Gözetim ve Denetim -Siyasal İstikrar -Güçlü Piyasa Ekonomisi İçin İyi Çalışan Bir Hukuk Sistemi -Arz ve Talep Yönetimi -İşbirliği -Olumlu Beklentiler -Demokrasi (Küresel ve Ulusal)

44. TEŞEKKÜR EDERİM…