bijenvereniging Hulst en omstreken , oost zeeuws-vlaanderen

1. studiemiddag 3 maart 2013 bijenvereniging Hulst en omstreken, oostzeeuws-vlaanderen Varroa destructor Varroatose

2. Varroa eennieuwebenadering • Varroa als vector • Varroa als virus • Varroa alsparasiet • Varroa alscomorbiditeit • Varroa alsverdringer van natuurlijkeziekteverwekkers • Varroa alsuitgangspuntvoorkeuze van bedrijfsmethode Ofwel: Er is zoveelnieuwekennisdatheroriëntatie op kennis en kunde door de imker is aantebevelen

3. Varroa welkekeuzeheeft de imker Buckfast of …….. Professioneel of ……. Hygiëne of ……..

4. Varroa voorstel • bestudeer het model van de “lerendeimker” • maakgebruik van laatsteinzichten en kennis • wisselkennis en ervaringendigitaaluit • draagbijaaneenlevende database met kennis en praktijkervaring Welkeimkerkomt in aanraking en heeftduservaring met: AFB EFB SBV Eenbroedraamzieter in veelgevallen in eersteinstantie het zelfdeuit, duseenkruistabel in de hand en een You Tube filmpjebinnenbereik………..

5. Varroa lerend imker verbeterplan diagnose ziekvolk behandeling patho-genese

6. Varroa modelbeschrijving • Ziekvolk: het volk of de bij op de vliegplankvertoonteenabnormaalbeeld • Imker: de imkerneemtditwaar en gaat over tot het stellen van een diagnose • Diagnose: afwijkingen in broednest, typischegedragingen op de vliegplank, opvallendeafwijkingen, specialedracht, tijd van het jaarenz. • Pathogenese: vaststelling van het ziektebeeld (op elkaargelijkend) • Behandeling: opstellen en uitvoeren van het behandelplan • Verbeterplan: beschrijven van geheleproces en procedures, uploadennaarcollega’s, uploadennaareentoekomstige “apimediclopedie”.

7. Varroa 1 wat is varroa rijk animaliadieren stamanthropodageleedpotigen klassearachnidaspinachtigen onderklasseacarimijten en teken Varroa destructor parasitiformesorde mesostigmataonderorde varroidaefamilie varroageslacht varroa destructor soort

8. Varroa 2 wat is varroa • de familieVarroidae en het geslachtVarroa is vernoemdnaar Marcus Terentius Varro, leraar en bijenhouder • in 1904 voor het eerstwaargenomen op Java op Apiscerana, door Oudemans en benoemdalsVarroa jacobsoni: • Dezemijtleeft in symbiose met de cerana, zonderdeze met uitsterventebedreigen; de bijheeftzichingestled op het onderdrukken van de ziekmakendeeigenschappen van de mijt • 1974 > Varroa sinhai(Delfinado en Baker) • 1991 > Varroa wongsirii(Lekrpayoon en Tangkanasing) • 1996 > Varraorindereri(de Guzman en Delfinado-Baker) • 2000 > Varroa destructor(Anderson en Trueman) • Dezemijt is zoals de naam al zegtagressieftegenzowelceranaals mellifera en heeftzichuitgebreidvanuitAzië over de helewereld

9. Varroa 3 wat is varroa • even terugnaar de inleiding: • weet u nogwat de 4 soortenpathogenenzijn? • bacteriën, virussen, parasieten, schimmels • Varroa is van de onderklasse“Acari” (ziebehandeling: acariciden) • Varroa hoort tot de “parasieten” • Varroa is ondergebrachtbij“broedziekten” • Varroa komt het “gehelejaar” voor • ektoparasiet • horizontaleoverdracht • Since the end of World War II, westerners introduced large numbers of A. mellifera colonies into Asia for commercial purposes (Crane 1988). These events provided the opportunities for the mites to find new hosts. (Warrit x Lekprayoon)

10. Varroa 4 wat is varroa • Varroa destructor is eenmijt • maar ook de veroorzaker van het “VDV-1”(varroa destructor virus -1) • daaromspreekt men ookwel van “Varroatose”: • eenverzameling van alle impact die Varroa destructor heeft op de bij en het bijenvolk, omalvastenkeletenoemen: • opzuigenbijenbloed van de volwassenbij • infecteren van de hemolymfe met virussen • voortplanting in het larvale stadium van de bij • is een vector • Is veroorzaker van comorbiditeit, samen met ……

11. Varroa 5 wat is varroa Mell + Cer+ Cer Mel++ EU Mel Cer mell+cer + cer

12. Varroa hoe herkennen we varroa • Ofwel: we ziendater in het volkietsnietgoed is • We volgen nu verder de presentatie/college van Dr. Coby van Dooremalen

13. Varroa jacobsoni verspreidingdestructor in A.mellifera destructor • Japan/Thailandhaplotype • parasiterenden voortplantingmogelijkin gastheer • Japan, Korea, Noord-enZuid-Amerika • Korea haplotype • meestziekmakend/virulent voorgastheer • wereldwijd rindereri underwoodi

14. Varroa • VerspreidingVarroadestructor • in Apismellifera • het momentvanoverspringenvanApiscerananaar Apis mellifera is onbekend • waarschijnlijk is Apis mellifera naar Oost-Rusland of naar het VerreOostengeëxporteerd voor 1950 • daarovergesprongenvanApis cerananaarApis melliferadoor verblijfvanbeidesoorten in hetzelfde gebied

15. Varroa verspreiding over de wereld 1904 2009

16. Varroa jacobsoni x cerana destructor x mellifera in balans onbalans • langeperiodevanco-evolutie • gastheeris relatiefresistent:heeftveelcontrole over groei/ontwikkelingparasietin het volk • geenvoortplantingin werksterbroed • actiefpoets- enhygiënisch(opruim-)gedrag • ‘begraven’ van besmetbroed (dichtlaten ennegeren) • korteperiodevanco-evolutie • gastheerminderresistenten mindertolerant:heeft weinigcontroleover groei/ontwikkelingparasietin het volkenlijdt onderaanwezigheidmijten geenvoortplantingin werksterbroed –actiefpoets- enhygiënisch(opruim-)gedrag ‘begraven’ vanbesmetbroed

17. Varroa geobserveerde ‘natuurlijke’ varroa tolerantie in Apis mellifera bijvoorbeeld: Farnandode Noronhabijen (N-Brazilië) Primorskybijen (OostRusland) Populatiesin FrankrijkenVS • populatieshebbenvaak andereeigenschappendanimkerswensen • klein • meerbroedziekten • minderaardig • nakomelingenniet altijdVarroa-tolerantopanderegeografischelocaties • incidentengeveninzichtin factorendierolspeleningastheer-parasiet- • relatie:watmaaktdie bijenresistenterdan anderen? • uitgangsmateriaalvoor selectie-experimenten

18. Varroa welkefactorenmakendie bijen resistent/tolerant? • selectiewerktopgastheer en parasiet • echter,Koreahaplotypewaarschijnlijkklonaal, dus genetische aanpassingenvoor resistentievooralin gastheer (horizontale, klonale overdracht) • nogonbekendwelke gastheeraanpassingenprecieszorgenvoor resistentie / tolerantie,welal onderzocht welke factoren makendiebijentolerant? • omgevingsomstandigheden: • temperatuurbuiten kast • microklimaat inde kast • voedselaanbod • effectenindirect viabijvoorbeeld: • hoeveelheidbijenbroed • opruimgedragbijen

19. Varroa • welke factoren makendiebijentolerant? • Volk-ontwikkelinggedurende seizoen: • hoeveelheid broed,broedvrije periodes, ratio “darrenbroed : werksterbroed” • effectenopontwikkelingmijtennogveelal onduidelijk • zwermen:populatiemijtengehalveerd,maar opstandighedenoptimaal,dusuiteindelijkhalveringweer (gedeeltelijk)teniet • kortereperiode verpoppen:mindermijtenper cel,maar mogelijkextrabroedcyclusaan eindeseizoen • negatievefeedbackvanmijtenopgroei volkboven drempelwaarde van aantal mijteninvolk

20. Varroa welke factoren makendiebijenresistent? • actieve verdedigingdoor gedrag: • poetsgedrag (zichzelf of anderen) • Veelvariatieintussenvolken enrassen • Onduidelijkhoebijenmijtenherkennen • Onduidelijkhoeerfelijkeigenschapis • verwijderen van ziek/doodbroed(hygiënischgedrag) • Onderbrekingvoortplantingscycluseffectief • Eigenschapvaak gebruiktvoorselectieteeltlijnen • Onbekendhoe ‘slechtecel’herkenningwerkt • Beinvloeddoorweer buiten enmicroklimaatindekast • Onduidelijkhoeerfelijkeigenschapis

21. Varroa welke factoren makendiebijenresistent? • passieve(?)verdedigingdoor invloedopvoortplantingmijt: • minderaantrekkelijkbroed->minderinstappers • (waardoor onaantrekkelijkisnogonbekend:geur, kleinerecellen) • onvruchtbaarheid mijten->minderuitstappers (tot 2010 niet ofnauwelijksbewezenin A.mellifera,maarzieonsexperiment, oorzakenook vrijwel onbekend) • onvruchtbare mannetjes • mindervolwassenvrouwtjesper cel

22. Varroa Bijenteeltvoorvarroa tolerantie door Bijen@wur: TjeerdBlacquière,MichielGlorius,ThijsGerritsen selectieproefo.a.op geïsoleerd eiland Tiengemeten uitgangsmateriaal: Gotlandnakomelingen->Tiengemeten ‘Nederlandsemix’->Flevopolder opzet: bevruchtingkoninginnenmeteigen darrenbinnengeïsoleerdgebied selectievanmeestsuccesvollevolken (succesvol:overleven winteren aanzet vanbroedinvoorjaar)

23. Varroa bij x parasiet-relatie, pathologie, interactiesmet andere stressoren levenscyclus van Varroa destructor

24. Varroa hetvindenvandegastheer (we hebben het hier over een parasiet) foretischefase: welketaxinaarvolgendecel? voortplantingsfase:welke uitstaphalte http://www.youtube.com/watch?v=dHCPfBWvw5Y minuut 04:40 https://www.youtube.com/watch?v=G9-FGA3bwEw&playnext=1&list=PL10ADF1E9DA7369C1&feature=results_video minuut 0:40

25. Varroa • 1 foretischefase • volwassenbevruchtemijtenkomen uit de cel,samen met hetuitlopenvan de bij • danstappendemijtenoveropeenvoedsterbij(dat gebeurde inhet filmpje) • bij voorkeurvoedsterbijenvangemiddeldeleeftijd • waarschijnlijk‘ruiken’demijtendeaantrekkelijkheidviadecuticulairekoolwaterstoffenop de bijen(geurstoffenop hunlijf)

26. Varroa • Voortplantingsfase • larvenen larvenvoedselruikenlekker • dit komtdoorde broedferomonen,die aanzettentotsluitencel • hetprecieze‘parfum’ is nog niet bekend • een kleinere afstand tussen larf en celwandvergroot het instappenvanmijten • een kleinere afstand tussen larf en bovenkant vergroot het instappenvanmijten • mijt8-10xvakerin darrenbroeddaninwerksterbroed • darrenproducerenmeerbroedferomonen • meerkansomin te stappen • darren wordenvakerverzorgd • periode5deinstardarrenlanger • (40-50u;w.b. 15-20u)

27. Varroa voortplantingmijtenin de cel

28. Varroa • ontwikkelingpopulatiemijten inbijenvolk • afhankelijkvangastheer: • Tolerantie • Resistentie • Zwermen • Hoeveelheiddarrenbroed • Weersomstandigheden • Voedselaanbod • Herbesmetting! • Tot op dit momentmoeilijk/onmogelijktevoorspellenwat mijtpopulatiezal zijninherfst o.b.v.mijtpopulatiein voorjaar

29. Varroa populatie groeit ook jaar na jaar jaar 2 jaar 3 jaar 1

30. Varroa hetinfectieniveauwaaropinNederland problemenontstaanis onderzochtdoorBijen@wur(Cornelissenet al.) Winterbijenontstaanvanafaugustus(Matillaet al.2001) Vooraldeafname in broedin het najaar in gematigde streken zorgtvoorexponentielegroei van mijtenwanneer dewinterbijen gemaaktworden volken stortenin gemiddeld3-4jaar na besmettingmet varroa dit is al ouderedata, erzijn vermoedensdatdit tegenwoordigal snelleris

31. Varroa Winterbijenontstaanvanaf augustus(Matillaet al.2001) Winterbijenontstaanwanneer mijtpopulatiemaximaalisin seizoen(Martin1998) bij broed mijt

32. Varroa • effecten van Varroa destructor opbijenenvolken • Varroa • verkortlevensduur(winter)bijen(netgezien) • verlaagtgewichtvandeuitlopendebijen • remtgroei • verslechtertvliegprestaties • verslechtertleervermogen (navigeren) • isvectorvoorvirussen • interacteertmetanderefactoren diezorgen voorwintersterfte • verlaagthoningopbrengstvolken • verkleintvolken • doodtvolken!

33. Varroa

34. Varroa • interacteertmet anderefactorendiezorgenvoor wintersterfte • voeding • AVB • trachaemijt • Bijen@wurkijkt ophet momentintensiefnaar varroaxvoedselaanbod • vervolg onderzoekBijen@wurinteracties: • varroax stuifmeel reductie (2012 – 2013) • varroa x nosema • varroa x nosema x neonicotinoïden • effect opvolksontwikkeling enlevensduurvan winterbijen? • effect opvolksontwikkeling, leer vermogen,taakuitvoer (foeragerenenvoeden jongebijen)

35. Varroa Varroa bestrijding Varroa selecteertnietalleende meestVarroa-resistentebijenvolkenuit depopulatie,maarook de meestVarroa-resistenteimkers Eenvarroa-resistenteimkergebruikt demogelijkhedenoptimaaldie hij/zijheeft omde vermeerderingvanmijten in bijenvolkente voorkomenofteverminderen

36. Varroa Varroabestrijdingsmiddelen • hardeacariciden • middelengebaseerdopbijvoorbeeld: • Coumaphos • Tua-fluvalinaat • Amitraz • zachte acariciden • gebaseerdopbijvoorbeeld: • Oxaalzuur • Mierenzuur • Thymol

37. Varroa zachteacariciden

38. Varroa een trefzekere bestrijding volgens het 3 gangen menu en volg de 10 basis regels

39. Varroa

40. Varroa bestrijd Varroa3 x per jaar maakin maart eenbestrijdingsschema voor eenheeljaar gebruikdemethoden, dieop dezesiteen inde Varroa brochure beschrevenstaan maakindien mogelijkgebruikvankantenklareproducten.Vraaghiernaarbijuw bijenspeciaalzaak gebruikgeenmiddelenwaarvanonvoldoendebekendisof zewerkenen watde effectenopbijenenmensenzijn ronddezomerbehandelingvóór 1 septemberaf bestrijd Varroain bijenvolken opeenstandplaats gelijktijdig,omverspreidingen her-besmettingtevoorkomen bijenhoudersdiegezamenlijknaar een drachtreizenkunnenhetbestede bestrijding op elkaarafstemmen plaatseenhoningkamereen weeknadat deVarroa bestrijdingafgerond is oogsthoningalleenuithoningkamers

41. Varroa • koninginnensterftena het sproeienvanoxaalzuur inde vroege zomer(2.7% oudeen3.8% jongekoningin)was niet afwijkendvan • normalekoninginnensterftegemeteninde volken(1.1%oude en4.2% jongekoningin) • de voorimkersacceptabelekoninginnensterfte(4.1%enquête) • twee wekenna het sproeien,is geen verschil gevonden inoxaalzuurgehaltein het voer tussen met oxaalzuuren met watergesproeidevolken • extraoptiebestrijdenvarroainjuli-augustus • koningin21dagenopsluitenin kluisjeinvolk (beginjuli) • periodezonderofopenbroed4-7dagen (eindjuli/beginaug) • oxaalzuur sproeientijdensopenbroedperiode voordelen:effectievebestrijding (90-95%) en doorminderbroedzorggaanbijenmogelijk meer honinghalen(nogtetestenhypothese)

42. Varroa • Alternatievemethoden omoxaalzuurindezomertegebruiken (Cornelissenetal.) • Bijennieuws nov 2012 • Bijenhouden2012 4 4 openbroed-> oxaalzuursproeien 21 koninginopsluiten

43. Varroa Q&A vragen en antwoorden