Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Universiteit van Tilburg

1. De economie van goed en kwaadDe zoektocht van economische zingeving van Gilgamesh tot Wall Streetvan ThomášSedláček Johan Graafland Hoogleraar Economie, Onderneming en Ethiek Universiteit van Tilburg

2. Opzet boek • Deel 1:De economie in de oudheid • Gilgamesh epos / Oude Testament / Oude Griekenland / Nieuwe Testament / Descartes / Mandeville / Smith • Deel 2: Mythen in de huidige economie • Hebzucht / vooruitgang/onzichtbare hand / homo economicus / dierlijk instinct / wiskunde

3. Inhoud • 20 maart • De Mandeville/ hebzucht als noodzaak • Adam Smith / vooruitgang / onzichtbare hand en homo economicus • Toepassing op kredietcrisis • 6 maart • Inleiding • Centrale these van het Sedlacek’s boek • Gilgamesj-epos • Het Oude Testament • Het Oude Griekenland • Het Nieuwe Testament

4. Wat is economie? • Neo-klassiekebenadering (Lionel Robbins): the science which studies human behaviour as a relationship between ends and scarce means which have alternative uses • Kernelement: schaarste • Doeleindenzijngegeven

5. Wat staat er in dit boek?

6. Centrale these van Sedláčekboek • Kennis van mythen en verhalen zijn onmisbaar in economische wetenschap • Moderne economische theorieën zijn nieuwe wiskundige vormen van meta-economische verhalen in oude mythen • meta-economische verhalen bevatten historische, culturele, psychologische, theologische en filosofische dimensie • Al deze verhalen gaan over goed en kwaad • Economen moeten toegeven dat economie inherent normatief is

7. Gilgamesh epos • Oudste bekende werk uit wereldliteratuur (2150 v Chr.) • Economische aspecten nooit geanalyseerd • Centrale thema: bouw stadsmuur Uruk door Gilgamesh

8. Economische aspecten • Mannen mogen vrouwen en kinderen niet meer zien: niet-economische activiteiten en vriendschap zijn ‘improductief’ • Heilige bomen worden gekapt: natuur wordt tot reservoir van hulpbronnen • Opkomst stad: veiligheid  specialisatie, investeren, maar ook afhankelijkheid • Rusteloosheid

9. Oude Testament • Gericht op dit leven • Vooruitgang: lineair tijdsbegrip (ipv cyclisch); Messias-verwachting • Rentmeesterschap: mens moet zorg dragen voor natuur; mens als co-schepper; waardering voor arbeid • Moraal doorslaggevende invloed op geschiedenis • Rendeert het om het goede te doen? • Maar dit is niet het motief om het goede te doen • Omwille van het goede zelf (Job); liefde voor God en zijn wet

10. Stelling Voor goed functioneren van de economie is het voldoende dat mensen uit welbegrepen eigen belang handelen. Ethiek speelt geen grote rol in de praktijk en dat is ook niet nodig. Belangrijker is goed overheidsbeleid.

11. Anti-ascese • Armoede is beklagenswaardig (beter dood dan arm, Prediker 4:2) • Schaarste is een vloek • Armen kennen geen rust • Hebben geen vrienden en zijn sociaal geïsoleerd • Armen en hun kinderen worden bedreigd met slavernij • Armoede ondermijnt het morele karakter • Sociaalvangnet • Nalezenoogst, maaien van randenakkers • Tienden • Renteverbod • Sabbbatsjaar en kwijtscheldingschulden • Jubeljaar

12. Positief Rijkdom is een zegen (Gen. 24: 34) Ondernemerschap wordt aangemoedigd (Pred. 11: 1-6) Het genieten van eten en drinken is een gave (Pred. 5: 18-20) Negatief Rijkdom geeft zorgen (Pred. 5:11) Streven naar rijkdom leidt tot ontevredenheid en onverzadigbaarheid; het is eindeloos (Pred. 5:9) Rijkdom bedekt zicht op menselijke kwetsbaarheid (Spr. 18:11) Rijkdom maakt mensen arrogant en hard (Spr. 18:23) Zucht naar rijkdom veroorzaakt spirituele blindheid (Deut. 8: 11-18) Waardering van rijkdom en materieel genot

13. Geluk en inkomen voor verschillende landen (2000)

14. Welvaart en geluk over de tijd: de case van de V.S.

15. Discussievraag Wat is volgens u de relatie tussen geluk of menselijk welzijn en inkomen? Wat zou de reden kunnen zijn dat in de V.S. het geluk achter gebleven is? Ziet u een verband met de boodschap in het Oude Testament?

16. Andere voorbeelden • Respect van privaateigendom: • gijzultnietstelen • Sabbatsrust: nietonophoudelijkwerken • Het verhaal van Jozef • Voorbeeld van stabilizatiepolitiek • Illustreertdatcorrectievoorspellingennietuitkomenalsgevolg van corrigerendbeleid

17. Het oude Griekenland • Epicurus: hedonisme, egoïsme utilisme (Bentham, Mill) • Stoicijnen: vrijheid  met weinig tevreden • Pythagoras: getallensymboliek  kwantificering • Plato: ideeënleer  abstract denken; wiskunde • Aristoteles: particulier bezit, deugdenethiek  MAX goede leven (ipv MAX nut)

18. Xenophon: arbeidsverdeling • Xenophon • Belangvan arbeidsdeling: grootte van de markt • Belang van handel; geennulsomspel • Behandelbuitenlandsehandelaren met respect • Overeenkomstmet Adam Smith • Speldenfabriek: arbeidsdelingverhoogt de productiviteit van 1 naar 4800 spelden per dag

19. Nieuwe Testament • Economie centraal • Van 30 gelijkenissen van Jezus hebben 19 sociaal economische context • Centrale thema: vergeving van schulden • schuldkwijtschelding • nodig om een nieuwe start te kunnen maken • Griekenland • banken

20. Hebben liefde en het kwaad een functie in de economie? • Gods redding door Jezus is gratis • Waardevolstedingen in het levenmogennietwordenverkocht • In plaats van eigen belang: gebod van de liefde • Speltheorie: liefde efficiënter dan oog om oog, tand voor tand • Voorkomt een negatieve spiraalwerking • Het goede niet mogelijk zonder het kwaad (gelijkenis van het zaad) • Moeilijk te onderscheiden • Kwade krachten gebruiken voor het goede

21. Discussievraag Is er eigenlijk wel een rol voor liefde in het economisch verkeer? Zo ja, kunt u voorbeelden bedenken?

22. Debatvragenopmerkingenstellingen