Kamu Emekçilerinin Sendikalaşma, Toplu Pazarlık ve Grevi İçeren Toplu Eylem Hakları ve 4688 Sayılı Yasada Yapılması Pla

1. Kamu Emekçilerinin Sendikalaşma, Toplu Pazarlık ve Grevi İçeren Toplu Eylem Haklarıve 4688 Sayılı YasadaYapılması Planlanan Değişiklikler Doç. Dr. Aziz Çelik Kocaeli Üniversitesi İİBF Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü Endüstri İlişkileri Ana Bilim Dalı Başkanı Eylül 2011

2. Bu sunumda ILO normları ve İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi açısından 4688 sayılı yasada yapılması planlanan değişiklikler ele alınmaktadır.

3. Anayasanın 90. Maddesi gereği usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmeler ulusal hukukun üstündedir. Kanunlar bu sözleşmelere aykırı olamaz.

4. Uluslararası Çalışma Hukukunun Özü:Sendikal Hakların BölünemezliğiSENDİKAL HAKLAR BİR BÜTÜNDÜR!

5. Uluslararası Çalışma Hukukunun Kaynakları • Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Kaynakları • Sözleşmeler (Özellikle 87 ve 98) • Tavsiye Kararları • Denetim Organları Kararları (SÖK) • Avrupa Konseyi (AK) Kaynakları • İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (İHAS), 1951 • Türkiye’nin onayı: 1954; Bireysel başvuru hakkının tanınması: 1989 • İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) Kararları • Avrupa Sosyal Şartı-1961 • Türkiye’nin Onayı, 1989 • Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı, 1996 • Türkiye’nin Onayı, 2006 • Denetim Organları Kararları (SHAK)

6. Sendikal Hakların Bölünmezliği İlkesi • Uluslararası çalışma hukuku sendika, toplu pazarlık ve grev hakkını ayrılmaz bir bütün olarak ele almaktadır. • ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) ve İHAM (İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi) toplu pazarlık ve grevi sendika özgürlüğünün ayrılmaz parçaları olarak değerlendirmektedir.

7. 87 Sayılı ILO Sözleşmesi • Sendika Özgürlüğü ve Örgütlenme Hakkının Korunması Sözleşmesi, 1948 • Sendikal haklar ile ilgili en önemli ILO sözleşmesidir • Amacı sendika hakkının devletten ve kamu erkini kullananlardan gelebilecek engelleme, yasaklama veya karışmalara karşı korunmasıdır.

8. 87’nin kapsamı: Tüm çalışanlar • Tüm çalışanlar arasında hiç bir ayrım yapılmaması ilkesi • İş veya hizmetin niteliği, istihdam biçimi, memur, işçi veya sözleşmeli personel, göçmen işçiler, hiyerarşik konum vb. açısından sınırlama yapılamaz. • Silahlı kuvvetler açısından sınırlamaya olanak tanımaktadır. • Dar anlamda silahlı kuvvetler, bu örgütlerdeki sivillere uygulanamaz.

9. 87’nin özellikleri • Sendika hakkının kullanımını devlete ve kamu yetkililerine karşı güvence altına alma amacı • Devlet ve kamu yetkililerinden gelebilecek engelleme, yasaklama ve karışmalara karşı sendika hakkının korunması • Örgüt: Çalışanların ve işverenlerin çıkarlarını savunma ve geliştirme amacı güden her türlü örgüt (Madde 10) • Kuruluş düzeyi ve niteliği açısından sınırlama yok

10. Kişiler açısından kapsam ve ilkeler • MADDE 2 • Çalışanlar ve işverenler herhangi bir ayrım yapılmaksızınönceden izin almadan istedikleri kuruluşları kurmak ve yalnız bu kuruluşların tüzüklerine uymak koşulu ile bunlara üye olmak hakkına sahiptirler.

11. Özne: Çalışanlar ve işverenler • “Workers and employers”, “Les travailleurs et les employeurs” • Sadece işçiler değil tüm çalışanlar • BM belgeleri ve İHAS’ta özne herkes • ASŞ’de çalışanlar ve işverenler

12. Hiçbir biçimde ayrım gözetmeme • Yaptıkları iş, hizmetin niteliği, çalıştıkları ekonomik etkinlik kesimleri (tarım, sanayi, hizmetler), bağlı oldukları istihdam biçimleri, memur, işçi veya sözleşmeli personel, hiyerarşide bulundukları yer gibi yönlerden çalışanlar arasında hiçbir ayrım yapılamaması • Mutlak bir ilke • Irk, dil, din, cinsiyet sosyal veya ulusal köken bakımından da bir ayrım yapılamaz. • Örneğin itfaiye, cezaevi personeli

13. İstedikleri örgütleri kurma, üye olma • Sendika çokluğu ve sendika seçme özgürlüğünü güvence altına almıştır. • Tek koşul kurulan ve üye olunan örgütün tüzüğüne uymaktır • Federasyon, konfederasyon ve uluslararası örgütlere üye olma hakkı • MADDE 5 • Çalışanların ve işverenlerin örgütler, federasyon ve konfederasyon kurma ve bunlara üye olma ve her örgüt, federasyon veya konfederasyon, uluslararası çalışanlar ve işverenler örgütlerine katılma haklarına sahiptirler.

14. Toplu sendika hakkının korunması • MADDE 3 • Çalışanların ve işverenlerin örgütleri tüzük ve iç yönetmeliklerini düzenlemek, temsilcilerini serbestçe seçmek, yönetim ve etkinliklerini düzenlemek ve iş programlarını belirlemek hakkına sahiptirler. • Kamu makamları bu hakkı sınırlayacak veya bu hakkın yasaya uygun şekilde kullanılmasına engel olacak nitelikte her türlü müdahaleden sakınmalıdırlar.

15. Toplu sendika hakkının korunması • Madde 4 • Çalışanların ve işverenlerin örgütleri yönetsel yoldan feshedilme veya faaliyetten men edilmeye tabi tutulamazlar. • Madde 7 • Çalışanların ve işverenlerin örgütleriyle bunların federasyon ve konfederasyonlarının tüzel kişilik kazanmaları yukarıda yazılı 2, 3, ve 4’üncü madde hükümlerinin uygulanmasını sınırlayacak nitelikte koşullara bağlanamaz. • Madde 8/2 • Yasalar, bu sözleşme ile öngörülen güvencelere zarar verecek şekilde uygulanamaz.

16. Onaydan doğan OLUMLU EDİM yükümlülüğü • MADDE 11 • Hakkında bu sözleşmenin yürürlükte bulunduğu Uluslararası Çalışma Örgütünün her üyesi, çalışanların ve işverenlerin örgütleme hakkını serbestçe kullanmalarını sağlamak amacıyla gerekli ve uygun bütün önlemleri almakla yükümlüdür. • Devletin olumlu edim yükümlülüğü

17. 87 ve Grev hakkı • Sözel metinde yok, denetim organlarının yorumu yoluyla • Dayanak: örgüt tanımı • Madde 10: Bu sözleşmede “örgüt” terimi, çalışanların veya işverenlerin çıkarlarına hizmet ve bu çıkarları savunma amacını güden çalışanların ve işverenlerin her türlü kuruluşunu ifade eder. • Madde 3 “etkinliklerini düzenlemek ve iş programlarını belirlemek hakkı”

18. Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Hakkı SözleşmesiRight to Organise and Collective Bargaining Convention 98 Sayılı Sözleşme Kabul: 1 Temmuz 1949

19. 98’in özellikleri • 87’nin ikizi, • onun eksik bıraktığı konuları tamamlar • Sendika hakkının kullanımını işverenlere ve işveren örgütlerine karşı koruma amacı • İşveren ve işveren örgütlerinden gelebilecek engelleme, yasaklama ve karışmalara karşı sendika hakkının korunması • 87 ve 98 birlikte sendika özgürlüğünün devlete ve işverenlere karşı korunmasını güvence altına alır

20. İşverenlere karşı korunma • MADDE 1 • İşçiler çalışma hususunda sendika hürriyetine halel getirmeye matuf her türlü fark gözetici harekete karşı tam bir himayeden faydalanacaktır. • Böyle bir himaye bilhassa, • Bir işçinin çalıştırılmasını, bir sendikaya girmemesi veya bir sendikadan çıkması şartına tabi kılmak; • Bir sendikaya üye olması yahut çalışma saatleri dışında veya işverenin muvafakatı ile çalışma saatlerinde sendika faaliyetlerine iştirak etmesinden dolayı bir işçiyi işinden çıkarmak veya başka suretle onu izrar etmek; maksatları güden hareketlere mütaallik hususlarda uygulanacaktır.

21. Karışmama, müdahale etmeme • MADDE 2 • İşçi ve işveren teşekkülleri, gerek doğrudan doğruya, gerek mümessilleri veya üyeleri vasıtasıyla birbirlerinin kuruluşları, işleyişleri ve idarelerini müdahalede bulunmalarına karşı gerekli surette himaye edileceklerdir. • Bilhassa işçi teşekküllerini bir işverenin veya bir işveren teşekkülünün kontrolüne tabi kılmaya, bir işverenin veya bir işveren teşekkülünün kendi nüfuzu altına alınmış işçi teşekkülleri ihdasını tahrik etmeye veya işçi teşekküllerinin mali yollarla veya başka bir şekilde desteklemeye matuf tedbirler, bu maddedeki manası ile müdahale hareketlerinden sayılır.

22. 87 ve 98 İle İlgili Kararlar Sendika Özgürlüğü Komitesi

23. Sendika hakkına ilişkin kararlar • Sendikalaşma hakkı tüm çalışanları kapsar (sadece polis ve askerler için sınırlama söz konusu olabilir) • Silahlı kuvvetler ve poliste çalışan sivil personel sendika kurma hakkına sahiptir • İtfaiyeciler, cezaevi personeli, gümrük çalışanları, elçilik personeli, posta çalışanları, geçici işçiler, kendi hesabına çalışanlar, ev eksenli çalışanlar ve işsiz kalanların da sendika kurma ve üye olma hakkı vardır. • Emeklilerin sendika üyeliğinin devam etmeyeceği sendikanın iç hayatına ilişkin bir sorundur.

24. Sendika hakkına ilişkin kararlar • Çalışanların istedikleri düzeyde, işyeri, işkolu veya mesleki düzeyde veya bölgesel düzeyde sendika kurma ve üye olma hakkı vardır. • Çalışanlar aynı anda işkolu ve işletme düzeyinde sendikalara üye olabilirler • Sendika tüzükleri resmi makamların onayına tabi tutulamaz

25. Toplu pazarlık hakkına ilişkin kararlar • Özgür toplu pazarlık hakkı örgütlenme özgürlüğünün zorunlu bir unsurudur. • Kamu makamları bu hakkı sınırlayacak her hangi bir girişimde bulunamaz • Federasyon ve konfederasyonlar da TİS bağıtlayabilir • Geçici İşçiler de TİS hakkına sahiptir

26. Toplu pazarlık hakkına ilişkin kararlar • İşverenlerin belirli bir işkolunda çalışanları temsil eden örgütleri toplu pazarlık yürütmek amacıyla tanıması gerekir • Bir işyerinde çalışanların yarıdan fazlasını temsil eden bir sendika olmasa da üyesi olan sendikalara kendi üyelerini temsil etme olanağı tanınmalıdır.

27. Toplu pazarlık hakkına ilişkin kararlar • TİS bağıtlama kapasitesine ilişkin temsiliyet ve bağımsızlık gibi iki ölçüt olabilir. Ancak bu kriterler bağımsız ve nesnel bir yapı tarafından belirlenmelidir. • Çalışanları temsil edecek örgüt işyerinde çalışanların çoğunluk oyuyla seçilmeli, • Toplu pazarlık düzeyinin belirlenmesi taraflara bırakılmalı ve idare müdahale etmelidir.

28. Grev Hakkına İlişkin Kararlar • ILO denetim organları başlangıçtan bu yana sendika hakkını dar değil, geniş yorumlamış; toplu pazarlık ve grev hakları ile sendika hakkının birbirinin onsuz olmaz koşulları olduğu yaklaşımını benimsemiştir. • “Özgürce toplu pazarlık yapma hakkı, sendika özgürlüğünün temel öğelerinden biridir.” • “Grev hakkı sendika hakkının temel ilkelerinden biridir” • Sendikaların üyelerinin çıkarlarını korumak Için kurulmuş örgütler olması; dernek ve sendika farkı

29. ILO Denetim Organı Kararları • Grev hakkı sendika hakkının ayrılmaz bir parçasıdır. • Grev hakkı sadece devlet adına yetki işlevlerini yerine getiren kamu görevlileri için sınırlamaya veya yasaklamaya tabi olabilir. • Örneğin adalet idaresinde çalışan görevliler, gümrük görevlileri, • Hastaneler, elektrik ve su sağlama hizmetleri, polis, itfaiye, cezaevleri kısıtlamaya konu olabilir. • Bu kavramın geniş tutulması grev hakkının oldukça ciddi biçimde sınırlanmasına yol açabilir • Örneğin demiryolları, eğitim sektörü, posta hizmetleri, radyo televizyon, vergi toplama sınırlama konusu olamaz

30. Grev hakkına ilişkin kararlar • Grev hakkı 87 sayılı sözleşmede korunan örgütlenme hakkının özünde doğal olarak vardır (içkindir). • Federasyon ve konfederasyonlar da grev çağrısı yapabilir • Grev ekonomik ve sosyal çıkarları geliştirme ve savunmanın temel araçlarından biridir.

31. Grev hakkına ilişkinkararlar • Grev pür ekonomik ve mesleki çıkarlarla sınırlı bir hak değildir. • İşçilerin ekonomik ve sosyal hakları üzerinde etkili olan sosyo-ekonomik politikalara karşı çözüm aramak için grev yapılabilir • Pür siyasal grevler 87 kapsamında değildir. Ancak hükümetin sosyo-ekonomik politikasını eleştirmeyi amaçlayan protesto grevleri 87 kapsamındadır.

32. Grev hakkına ilişkin kararlar • Desteklenen grevin kendisi hukuki ise işçiler sempati grevi yapabilir. • Bir sendikanın işverence tanınması için gidilen grev meşrudur. • Ücretleri ödenmeyen işçilerin protesto grevleri meşrudur. • Asgari ücretin artırılması için yapılacak grev meşrudur.

33. Grev hakkına ilişkin kararlar • Grev türleri konusunda genel bir yasak uygun değildir. • İşi yavaşlatma, işi durdurma, işyeri işgali gibi eylemler ancak bu eylemler barışçıl olmaktan çıktığında sınırlanabilir. • Genel bir grev yasağı ancak şiddetli bir olağanüstü hal durumunda geçici bir süre için söz konusu olabilir.

34. Grev hakkına ilişkin kararlar • Milli güvenlik ve kamu sağlığı gerekçesiyle bir grevin ertelenmesi sorumluluğu hükümete bırakılamaz, grev erteleme tarafların güven duyduğu bağımsız bir organ tarafında yapılmalıdır.

35. Grev hakkına ilişkin kararlar • Grev iki durumda sınırlanabilir • Devlet adına yetki kullanan kamu görevlilerinin çalıştığı kamu hizmetlerinde, • Durması nüfusun tümünün veya bir bölümünün yaşamını, kişisel güvenliğini veya sağlığını tehlikeye atabilecek, kelimenin dar anlamıyla, zorunlu/temel hizmetlerde, • Tüm memurları kapsayan bir grev yasağı 87’ye aykıdır.

36. Grev hakkına ilişkin kararlar • Devlet adına yetki kullanan kamu görevlisi (memur) kavramının çok geniş tanımlanması grev hakkının sınırlanmasına yol açabilir. Bu tanım sınırlı yapılmalıdır. • Adliye personeli ve gümrük görevlileri devlet adına yetki kullanan kamu görevlileridir. Bunların grev hakkı sınırlanabilir.

37. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Avrupa Konseyi 1950

38. Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü • Madde 11 • 1. Herkes asayişi bozmayan toplantılar yapmak, dernek kurmak, ayrıca çıkarlarını korumak için başkalarıyla birlikte sendikalar kurmak ve sendikalara katılmak haklarına sahiptir.

39. Herkes vurgusu • 1 ve 14. Madde • Ayırımcılık yasağı, 14. madde • Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka bir durum bakımından hiçbir ayırımcılık yapılmadan sağlanır. • 11. Maddeki örgütlenme hakkının öznesi herkes • ILO ve ASŞ’dan farklı, çalışan yerine herkes

40. 11. Madde konusunda İHAM tutumu • İlk dönemlerde dar sözel yorum, • 1970’li yıllarda sendika hakkı ile toplu sözleşme ve grev hakkı arasında ağ kurmamış, • Toplu sözleşme ve grevi 11. Madde kapsamında görmemiş, • Ancak “üyelerinin çıkarlarını korumak için” ifadesinin boş söz olmadığı vurgulanmıştır.

41. İHAM’ın geniş yorumu • 1990’lı yıllar • Grev ve toplu pazarlık hakları sendika özgürlüğünün içindedir, onunla bir bütün oluşturur. • Sendikal hakların bölünmezliği • Gustafsson v. İsveç, Wilson v. İngiltere davaları

42. İHAM-Türkiye Kararları • 6 Karar • Demir-Baykara v. Türkiye • Yapı Yol- Sen v. Türkiye kararları • Bu kararlar ile 11 . Maddenin bir bütün olarak sendikal hakları kapsadığı kesinleşmiştir.

43. İHAM Kararları • İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) 11. Maddedeki sendika hakkını geniş yorumlamakta ve bu hakkın toplu sözleşme ve grev hakkını içerdiğini kabul etmektedir. • 1970’li yıllarda 11. Maddeyi dar yorumlayan İHAM 2000’li yıllarda ILO denetim organları ve SHAK kararlarına benzer içtihatları kabul etmiştir.

44. İHAM: Demir-Baykara Kararı, 2006Toplu Pazarlık Hakkı 11. Madde Kapsamındadır • Tüm Bel Sen ile Gaziantep belediyesi arasındaki toplu iş sözleşmesi konusunda • Devlet olumlu düzenleme yapma yükümlülüğüne sahiptir, olumlu düzenleme yapmayan devlet bu boşluğa dayanamaz. • Toplu iş sözleşmesinin sendika özgürlüğünün ayrılmaz bir parçası olduğu, • Toplu sözleşme 11. Madde bağlamında üyelerin çıkarlarının korunması için seçilen bir toplu eylemdir. • İHAM ILO denetim organlarının yerleşik içtihatlarını benimsemiştir. • Kamu emekçilerinin toplu sözleşme hakkının dayanakları arasında 11. Madde vardır. • Sınırlama ölçütü: “yönetimin sert (zorunlu) çekirdeğinde görev üstlenmiş kamu görevlileri”

45. İHAM: Karaçay Kararı, 2007Toplu Eylemler 11. Madde Kapsamındadır • 2002’de KESK tarafından düzenlenen bir toplu eyleme (iş bırakmaya) katılma konusunda, uyarı cezası (657/124) • “Başvuran barışçı toplantı özgürlüğünü kullanmıştır” • “Disiplin yaptırımı ne denli küçük olursa olsun, sendikaların üyelerini, onların çıkarlarını savunmak için grev günlerine veya eylemlere katılmaktan caydırıcıdır” • Verilen ceza demokratik bir toplum için zorunlu değildir, 11. Madde ihlal edilmiştir.

46. İHAM: Satılmış ve diğerleri, 2007İşi Yavaşlatma Toplu Eylemi 11. Madde Güvencesindedir • Karayollarında çalışan kamu görevlilerinin üç saat işlerini bırakarak işi yavaşlatmaları, eylem boyunca köprüden geçenler ücret ödemedi, 657/125’e göre aylıktan kesme cezası • “Üç saatlik iş bırakma sendikal hakların kullanılması bağlamında genel nitelikli bir toplu eylemdir” • “Taraf devlet 11. Maddenin öngördüğü önlemleri almamışsa kusurludur” • “Madde 11’de yer alan ‘çıkarlarını korumak için’ terimleri boş sözler değildir. Sözleşme, bir sendikanın kararlaştıracağı toplu eylem yoluyla üyelerinin mesleksel çıkarlarını savunma özgürlüğünü korumaktadır.”

47. İç Hukukun Uluslararası Hukuka Aykırılığı

48. Anayasa 90. MaddeMilletlerarası antlaşmaları uygun bulma • “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek Cümle: 7.5.2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.”

49. Anayasa Hükümlerinin Bağlayıcılığı • MADDE 11.–Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. • Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.

50. Sadece Yasarla Sınırlı Değil • Anayasayı kapsar mı? • Dar yorum: uluslararası antlaşmalar yasa ile anayasa arasında bir yerdedir • Geniş yorum: 14. Madde, “cumhuriyetin insan haklarına saygıya dayalı olması” nedeniyle daha ileri düzenlemeler içeren bir uluslararası sözleşme esas alınmalı • Anayasaya uygun antlaşmaya aykırı bir yasanın geçersiz sayılması sorunu, bypass • Özgürlük lehine yorum ilkesi (in dubio pro libertate)