DERS KİTAPLARINDA İNSAN HAKLARI PROJESİ

2. DERS KİTAPLARINDA İNSAN HAKLARI PROJESİ

3. PROJE ORTAKLARI, DESTEKÇİLERİ TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ TARİH VAKFI TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VAKFI İNSAN HAKLARI EĞİTİMİ 10 YILI ULUSAL KOMİTESİ AVRUPA KOMİSYONU AÇIK TOPLUM ENSTİTÜSÜ

4. PROJE AMAÇLARI • Ders kitapları ve müfredat ile ilişkili tüm aktörlerin (karar vericiler, öğretmenler, ders kitabı hazırlayan yazarlar, redaktörler, yayın evleri, öğrenciler, veliler, sivil toplum kuruluşları ve basın) ilgisini, bu önemli konuya çekmek. • Ders kitaplarının, insan hakları ve demokrasi kültürünün ana kriterleri çerçevesinde biçim, içerik ve pedagojik yöntemler açısından var olan durumunu saptamak. • Var olandan yola çıkarak olması gerekene ulaşmak konusunda uygulanabilir somut öneriler geliştirmek.

5. şimdiye kadar.... • ....2001 – 2002’de çeşitli üniversitelerden öğretim üyeleri ve uzmanların katılımı ile ders kitaplarının metin analizi ve taramasında kullanılacak kriterler oluşturuldu....

6. Tarama KriterlerininSaptanmasına Katkıda Bulunanlar • Gökçen Alpkaya • Tüten Ang • Sedat Aslantaş • Ayşe Buğra • Engin Bermek • Betül Çotuksöken • Zeynep Davran • Tufan Erhürman • Ayşe Erzan • M. Semih Gemalmaz • İpek Gürkaynak • Murat Güvenç • Gürol Irzık • Ferda Keskin • İoanna Kuçuradi • Mutlu Öztürk • Jale Parla • Orhan Silier • Füsun Üstel • Laden Yurttagüler

7. .....her branştan 190 ders kitabı Eğitim Sen’le işbirliği içinde 287 g ö n ü l l ü tarafından tarandı....

8. DERS KİTAPLARINDA İNSAN HAKLARI:TARAMA SONUÇLARI EDİTÖRLER Betul ÇOTUKSÖKEN, Ayşe ERZAN, Orhan SİLİER YAZARLAR Bülent AKDAĞ , Ayşe Gül ALTINAY , Tanıl BORA, Recep BOZTEMUR Deniz TARBA CEYLAN, Kenan ÇAYIR, Betül ÇOTUKSÖKEN, Semih GEMALMAZ, Fatma GÖK, Gürol IRZIK, Tülay KABADERE, Dilara KAHYAOĞLU, Hülya U. TANRIÖVER

9. İNSAN HAKLARINA DUYARLI DERS KİTAPLARI İÇİN EDİTÖRLER Melike Türkan BAĞLI Yasemin ESEN YAZARLAR Melike Türkan BAĞLI Hümanur BAĞLI Kenan ÇAYIR Yasemin ESEN Şebnem TİMUR

10. İNSAN HAKLARINA SAYGILI BİR EĞİTİM ORTAMINA DOĞRU YAZARLAR Fatma GÖK Alper ŞAHİN ÇİZER Cemal EKER

11. şimdiden sonra.... ....ders kitaplarında insan hakları anketi ve odak grup çalışması: 15 il 600 öğretmen 2500 öğrenci...

12. basın ve kamuoyu toplantısı “Ders Kitapları ve İnsan Hakları” 9 Aralık 2003; Salı İTÜ-Maçka/Mustafa Kemal Anfisi İstanbul

13. ....panel “Ders Kitapları ve İnsan Hakları” 10 Aralık 2003,Çarşamba TBMM-Eski Senato Salonu Ankara

14. .....insan haklarına duyarlı ders kitapları için, insan hakları ve eğitim çevreleri ile ortaklaşa bölge toplantıları ocak, şubat, mart 2004 Bursa İzmir Antalya Niğde Trabzon Diyarbakır....

15. “İnsan Hakları Eğitimi ve İnsan Haklarına Duyarlı Eğitim Ortamı Eğitici Eğitimleri” Mart-Nisan-Mayıs 2004...

16. uluslararası sempozyum “Ders Kitaplarında İnsan Hakları” 17-18 Nisan 2004 İstanbul

17. Mayıs 2004: nihai rapor insan haklarına saygılı ders kitapları için öneriler raporu, ortak kuruluşların yetkili kurullarının onayı ile; • Kamu oyuna, • TBMM’ne • Milli Eğitim Bakanlığına • İnsan hakları çevrelerine sunulacaktır.

18. ....farklı inanç, düşünce ve kimliklere saygılı, barışsever, çağdaş bir dayanışma bilincine sahip, yaratıcı kuşakların yetişmesi için......

19. Ders Kitaplarında İnsan Hakları Projesi • mevcut ders kitaplarının insan haklarına ilişkin olarak incelenmesi, • genel felsefe ve eğitim felsefesi, • uygulama yaklaşımları ve yöntemsel bakış açıları, • fiziksel tasarıma ilişkin nitelikler ve • müfredata ilişkin öneriler geliştirilmesini kapsamaktadır

20. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Eylem Planının Temel Hedefleri • İnsan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı güçlendirmek, • İnsanlar ve uluslara arasında demokrasiyi, toplumsal adaleti, dayanışmayı ve dostluğu geliştirmek, • Bireyleri etkin yurttaşlık doğrultusunda güçlendirmek, • Evrensel insan hakları değerlerine dayalı bir barış kültürü oluşturmaktır.

22. Prof.Dr.Betül ÇOTUKSÖKEN

23. Temel Sorular • Ders kitapları nasıl bir zihniyetle, ne türden bir entelektüel donanımla yazılmaktadır? • Özcü, değişime ve eleştiriye kapalı eğitsel yaklaşımlar insan haklarına duyarlılık açısından ne tür sakıncalar doğurmaktadır?

24. Hiyerarşik bir düzeni benimseme kapalı, sonlu, sınırlı bir dünya tasarımına sahip olma; • Değişmezlik kategorisi içinde yetke bağımlılığının benimsen-mesi ve kuşaklar boyu yaşatılması • İnsanlar arasındaki çatışmalara yol açabilen / açan ayırımcı tutumlara zemin hazırlama.

25. Kitap taramasında eğitim felsefesi ve eleştirel kişiliğin gelişimi ile ilgili kriterler; • 25.kriter;Özcü Önermeler:  ÖZCÜLÜK (Essentialism): adeta doğuştan gelen, "doğamız itibarıyla sahip olduğumuz addedilen", ezel ebed değişmeyen, dış etkenlerden etkilenmeyen özelliklerin olduğu inancı... klişe ve önyargıları besler ve onlardan beslenir, özgür yurttaşların katılım ve etkileşimi sayesinde gerçekleşebilecek değişimi yoksayar veya "yozlaşma, benliğini yitirme, özünden uzaklaşma" olarak addeder..

26. 26.Kriter;Normatif Önermelerin Bilgi Önermesi (Pozitif Önermeler) Olarak Sunulması; Olgular/bilgiler ile yorumlar/görüşlerin/dileklerin birbirine karışması; “yorumun/kanaatın/isteğin“ “olgu/bilgi“ olarak sunulması • 27. Kriter; Doğrulama yöntemi olarak bilimsel akılyürütmeye başvurmak yerine, çoğun otoriteye, hatta kutsallaştırılan otoriteye başvurma

27. Çocukları ve gençleri; • çok yönlü düşünen • diyaloğa açık • eleştirici/yaratıcı bireyler-kişiler-yurttaşlar olarak yetiştiremezsek:

28. sebep sonuç ilişkileri kuramaz, yaşarken karşılaştıklarını kavramsallaştıramazlar, • değerlendirme ve yargıda bulunma güçlerini iyi bir biçimde kullanamazlar; • sürekli olarak hazır kalıpların büyüsüne kapılırlar; • gittikçe karmaşıklaşan ilişkilerin ortasında yaşamalarına karşın, kavramsal ayırımlar yapamaz, deneyimlerini doğru bir biçimde dillendiremezler; • kör bir yerellik ya da cemaat ilişkilerine sarılırlar…

29. Barış ve insan hakları kültürünün yeşermesi insanların inançların, tutkuların, hırsların aracı olmaktan çıkartılmaları gerekir

30. Prof. Dr. Fatma GÖKDr. Alper ŞAHİN

31. Okul Bağlamında Haklar • Evrensel insan hakları • Çocuk hakları • Nitelikli bir eğitim alma hakkı

32. Kitabın Oluşum Aşamaları • Okulların genel durumu • “Ders Kitaplarını İnsan Hakları Kriterleri Açısından Tarama Kılavuzu” • Odak grup çalışmaları

33. Kitabın İçeriği • 1. Öğretmen • 2. Öğrenci • 3. Okulun mekansal özellikleri • 4. Okul yaşamında ortaya çıkan ilişkileri • 5. Değişim • 6. Direnç • 7. Sonuç

34. Anlatım Biçimi Neden çizgi roman ? • Zenginlik • Görsellik • Empati • Dinamizm

35. Kitaptakiler! • Öğretmenler • Öğrenciler • Sorular • Mavi Kutular • Kırmızı Kutular • Yaratıklar

36. Kitabı Okurken • Dikey bütünlük (sayfa içi anlamlılık) • Kırmızı Kutular • Mavi Kutular • Yaratıklar • Sorular • Yatay bütünlük (kitap içi anlamlılık) • Kırmızı Kutular • Mavi Kutular • Yaratıklar • Sorular

37. Dr. Melike Türkan BAĞLI

38. Kitabın hedefi; “İnsan haklarına duyarlı ders kitabı nasıl yazılır?” sorusuna cevap vermek.

39. Klasik bir kılavuz, Didaktik bir temel üstünde didaktik bir yapıyla yükselir. Okuyucusuna, “bilen” taraf olarak seslenir; Okuyucu ile tek yönlü bir ilişki kurar. Kılavuz, “söyler” (hatta kimi kez “nutuk çeker”), okuyucu “dinler”.

40. Bu kılavuzun kullanıcısı • Kılavuzla doğrudan ve etkileşimli • bir ilişkiye girer. • Kılavuza soru sorar. • Kendi görüşlerini eleştirel bir • biçimde okuma sürecine taşıyabilir.

41. Böyle bir kullanıcıyı desteklemek üzere, Ardalan kuramsal bilgilere ve tartışmalara yer verdik. Bunun, a) kullanıcıyı yazarların çıkış noktaları ve yaklaşımlarıyla tanıştıracak, b) kullanıcıya “yukarıdan” seslenen bir hiyerarşik yapıyı kıracak bir yol olduğunu düşündük.

42. YAZARLAR • Hümanur Bağlı • Kenan Çayır • Şebnem Timur • Yasemin Esen • Melike Türkân Bağlı

43. 1. Bölüm “Okul Bilgisi ve Ders Kitapları” Ders kitaplarına ilişkin varsayımlarımız yeniden gözden geçirilmesi. Ders kitaplarının işlevleri, içinde yaşadığımız toplumsal/kültürel bağlam açısından değerlendirilmesi. Türkiye’de ders kitaplarının üretildiği kültürel bağlamın yorumlanması. Alternatif pedagojik yaklaşımlara dayalı çeşitli önerilerin tartışmaya açılması.

44. 2. Bölüm İnsan Hakları ve Demokrasi Kültürünün Geliştirilmesi: Ders Kitaplarının Yazımı İnsan hakları eğitimini müfredatta nasıl ele alınması gerektiği. İnsan haklarıyla uyumlu bir ders kitabında yer alması gereken kavramlar. Bu kavramları çerçeveleyen anlayışlar. Ders kitaplarının, ne tür bir içeriğe sahip olması gerektiğine ilişkin örnek ve öneriler.

45. 3. Bölüm“Ders Kitaplarında Görsellik ve Tasarım: İmge ve Metin İlişkisi Açısından İnsan Hakları” • ‘İnsan hakları kriterlerine uygun ders kitaplarının tasarım, grafik ve illüstrasyon özellikleri nasıl olmalıdır?’ sorusundan yola çıkarak, imge ve metin arasındaki ilişkiler. • Fotoğraf, illüstrasyon gibi çeşitli araçların ders kitaplarında kullanımını. • Ders kitaplarında insan haklarıyla bağlantılı mesajların iletilmesine dair örnek ve öneriler.

46. 4. Bölüm “Yurttaş Olmak İçin...” ve “Ben İnsanım” Kitaplarının Öyküleri” • İnsan haklarına duyarlı materyallerin üretim süreçlerinin gözden geçirilmesi ve aktarılması. • Bu aktarımın duyuşsal ve eğitsel işlevi.

47. 5. Bölüm “Ders Kitabı Yazarları İçin İnsan Hakları Işığında Yol Gösterici Bazı Somut Öneriler” Ders kitabı yazarlarının yararlanabileceği somut ve stratejik öneriler Yazarın kendi stratejisini geliştirebilmesi açısından genel bir yaklaşım

48. Bu kitap, ders kitabı yazarını; • Okulun içine oturduğu toplumsal çerçeve ve bunun ders kitabı yazımı üzerindeki etkileri • İnsan hakları eğitimine ilişkin temel bilgi ve anlayışlar, • Ders kitabının görsel yönünü de ders kitabı ile birlikte düşünme gereği, • İnsan hakları konusunda duyarlı materyallerin geri plan öyküleri, • İnsan haklarıyla uyumlu ders kitabı yazım stratejileri konularında bilgilendiriyor.

49. ve; • Öncelikle kişiliğini ve düşünme tarzını insan haklarına uygunluk ve etik olarak sorgulamaya, • Yazım sürecine eleştirel açıdan yaklaşmaya, • Yazım sürecinde insan hakları ve eğitim felsefesi açısından her an uyanık olmaya, • İnsan hakları belgelerini başucu kaynağı yapmaya, • Kitaptaki stratejileri kullanmaya, ama bu kullanım sırasında kitabı da eleştirmeye ve yeni stratejiler geliştirmeye davet ediyor.

50. Prof. Dr. Ayşe ERZAN