Osnovi ekonomije

Osnovi ekonomije F T H Prof.dr Ilija Rosić, Doc.dr Petar Veselinović, Nikola Makojević, asistent M

Društveni bruto proizvod, društveni proizvod i nacionalni dohodak • Analiza društvene proizvodnje, raspodele i potrošnje predstavlja složenu problematiku u kojoj se koriste globalne vrednosti koje se ostvaruju u svim privrednim delatnostima • Za analitičku upotrebu se koriste tri agregatne makroekonomske veličine: • a) društveni bruto proizvod, • b) društveni proizvod i • c) nacionalni dohodak

Društveni bruto proizvod predstavlja ukupnu masu materijalnih dobara i usluga proizvedenih u jednom vremenskom razdoblju (obično se uzima jedna kalendarska godina) u svim granama nacionalne privrede DBP = Mt + Am + D Mt – materijalni troškovi Am – amortizacija D – novostvorena vrednost

Društveni proizvod je izvedena kategorija iz društvenog bruto proizvoda, i od njega je manja za iznos materijalnih troškova DP = DBP – Mt DP = Am + D

Nacionalni dohodak jeste deo društvenog bruto proizvoda koji preostaje nakon nadoknade u proizvodnji utrošenih sredstava za proizvodnju D = DP - Am

Analitička upotreba agregatnih izraza proizvodnje • Jedno od veoma značajnih pitanja jeste i pitanje upotrebe pojedinih veličina u analizi privrednih kretanja, oko koje postoje velike dileme i različita teorijska tumačenja • Društveni bruto proizvod ima dve karakteristike koje ne treba izgubiti iz vida i to: • Jedan deo DBP jeste prenesena vrednost prethodnog vremenskog perioda i • Prilikom izračunavanja DBP dolazi do višestrukog zaračunavanja predmeta rada usled postojanja više faza prerade

U društvenom proizvodu i nacionalnom dohotku nema višestrukog obračunavanja i zato se pomoću njih adekvatnije može izražavati stvarni obim proizvodnje, dostignuti nivo i tempo privrednog razvoja • Nacionalni dohodak sadrži samo neto investicije, koje nisu dovoljne za proširenu reprodukciju u dinamičkoj privredi • Društveni proizvod obuhvata nacionalni dohodak i amortizaciju, što pruža širu mogućnost za povezivanje i utvrđivanje efekata ukupnih investicija na rast proizvodnje

Društveni bruto proizvod u funkciji potrošnje, investicija i neto-izvoza • Društveni bruto proizvod se usmerava u četiri opšte kategorije trošenja: • Potrošnja (C), • Investicije (I), • Vladina kupovina – državna potrošnja (G) i • Neto – izvoz (NX)

Potrošnja(C) se sastoji od roba i usluga kupljenih od strane domaćinstava i podeljena je u tri podkategorije: potrošna roba, trajna dobra i usluge • Postoje dva osnovna oblika potrošnje i to: • Proizvodna potrošnja koja za rezultat ima proizvodnju novih mateijalnih dobara i • Neproizvodna potrošnja kojom se podmiruju potrebe stanovništva • Neproizvodna potrošnja se javlja u tri oblika: lična, zajednička i opštedruštvena potrošnja

Investicije(I) se sastoje od robe kupljene za buduću upotrebu • Državna potrošnja(G) je rezultat javljanja države kao značajnog potrošača na državnom i lokalnom nivou, koja svoje troškove finansira porezima, taksama, doprinosima, štampanjem novca i pozajmljivanjem iz inostranstva • Neto izvoz(NX) predstavlja razliku između izvoza i uvoza dobara i usluga

Nominalni i realni društveni proizvod • Za ekonomske analize značajno je razlikovati nominalni i realni društveni proizvod, što je od velikog značaja za zemlje koje imaju problem sa inflacijom • Nominalni društveni proizvod predstavlja društveni proizvod izražen u tekućim cenama, dok je realni društveni proizvod izražen u stalnim cenama

Deflator društvenog proizvoda • Deflator društvenog proizvoda definišemo kao odnos nominalnog i realnog društvenog proizvoda • Deflator DP = • Za potrebe ekonomske analize neophodno je svodjenje tekućih na stalne cene i to pomoću kumulativnih deflatora Nominalni DP Realni DP

Prva faza svođenja se sastoji u izračunavanju kumulativnih deflatora društvenih proizvoda na bazi podataka o kretanju troškova života po pojedinim godinama i to sledećim postupkom: 1. Za prethodne godine: Def = 2. Za naredne godine: Def = Deflator naredne godine * 100 Troškovi života te godine DoTt 100

U drugoj fazi se svode tekuće cene na stalne putem izračunatih kumulativnih deflatora to putem sledeće formule: DPsc = DPtc / Dt

Osnovni pravci i škole u razvoju ekonomije • Osnovni pravci u razvoju ekonomije su: • Klasična ekonomija, • Kejzijansko ekonomsko učenje, • Monetaristička teorija i • Novi kenzijanizam

Klasična ekonomija • Klasična ekonomija se vezuje za ekonomsku misao u Engleskoj, koja započinje sa Vilijamom Petijem, nastavlja se preko Adama Smita, a završava sa Davidom Rikardom

Ravnotežni proizvod i zaposlenost u klasičnoj ekonomiji • Za klasične ekonomiste normalni ili ravnotežni nivo društvenog proizvoda uvek se nalazi u tački pune zaposlenosti, odnosno u tački gde stvarni društveni proizvod izjednačava sa mogućim • Centralna relacija u klasičnom modelu je agregatna proizvodna funkcija • Proizvodna funkcija postavljena na tehnologijama pojedinačnih preduzeća, daje relaciju između nivoa društvenog proizvoda i nivoa angažovanih proizvodnih faktora y = F ( K , N )

Proizvodna funkcija Y'' Proizvodnja Y' N' Zaposlenost N''

Novac, cene i kamata u klasičnoj ekonomiji • U klasičnoj teoriji količina novca određuje nivo agregatne tražnje, koja, pak, determiniše nivo cena • Polazna osnova klasične kvantitativne teorije novca jeste identitiet koji je postavio Irving Fišer: MVt = PtT (1) MV = Py (2) MV = Py (3) M = kPy (4) d

Kenzijanska ekonomska teorija • Nakon velike svetke ekonomske krize u periodu 1929 – 1933. godine dolazi do razvoja jednog novog teorijskog pravca u ekonomskoj misli, koji insistira na povećanoj prisutnosti države u ekonomiji • Kejnsov model pretpostavlja da su cene konstantne i da promene ukupnih troškova određuju ravnotežu nacionalnog dohotka, odnosno nacionane proizvodnje

Uslovi za ravnotežni društveni proizvod u kenzijanskom modelu Y = E (1) Y = C + S + T (2) Y = C + Ir + G (3) C + S + T = Y = C + I + G (4) C + S + T = i + G (5) Y = C + I + G (6) S + T = I + G (7) I = Ir (8) C = a + bYd, a>0, 0< b< 1

C = a + bYd Nagib = b Potrošnja C Yd Raspoloživi dohodak

Novac, kamata i dohodak u kenzijanskoj ekonomiji • Kejns je verovao da količina novca u opticaju ima ključnu ulogu u određivanju kamatne stope i njegova analiza polazi od nekoliko pretpostavki: • Prvo, on pretpostavlja da se sva finansijska sredstva dele u dve grupe: novac (gde spada gotovina i depoziti po viđenju) i sva ostala nenovčana sredstva( gde spadaju obaveznice kao dugoročna finansijska sredstva) • Drugo, pretpostavka je da se na novac ne plaća kamatna stopa i da ona postoji samo kada su u pitanju dugoročna sredstva

Kejns je ukazao da postoje tri osnovna motiva za držanje novca i to: • Transakcioni motiv • Opreznost i • Špekulativni motiv

Osnove monetarističkog ekonomskog pravca • Monetarizam dobija na značaju pedesetih i šezdesetih godina ovog veka • Rodonačelnik ovog pravca je Milton Fridman koji je zajedno sa svojim sledbenicima ponovo istakao značaj novca i monetarne politike • Glavne karakteristike monetarističkog pravca sadržane su u: 1) ponuda novca ima dominantan uticaj na nominalni dohodak, 2) u dugom roku novac ima uticaj na cene i ostale nominalne varijable, 3) u kratkom roku ponuda novca utiče na realne varijable, pri čemu je novac dominantan faktor cikličnih kretanja dohotka i zaposlenosti i 4) privatan sektor je nestabilan i nestabilnost je posledica uplitanja države u privredne tokove

Monetaristi smatraju da promene u količini novca imaju dominantan uticaj na promene nominalnog dohotka i u kratkom roku na promene u realnom dohotku • Monetaristi ukazuju da bi stabilnost u kretanju monetarnih agregata obezbedila i stabilnost u kretanju dohotka, tako da je za monetariste jako značajno da obezbede konstantnu stopu rasta novčane mase i time bi se obezbedile dve stvari: • Prvo, privredni subjekti bi stekli poverenje u centralnu banku • Drugo, centralnoj banci bi se uskratilo diskreciono pravo

Filipsova kriva Stopa inflacije A B Stopa nezaposlenosti

Nova klasična ekonomija i novi pravci kenzijanizma • Kao pravac u ekonomskoj teoriji, nova klasična ekonomija pojavila se sedamdesetih godina ovog veka, kada se veliki broj zemalja suočio sa novim ekonomskim fenomenom – stagflacija (visoka inflacija uz visoku nezaposlenost) • U novoj klasičnoj ekonomiji pretpostavlja se da su privredni subjekti racionalni, ali da nemaju savršene informacije; oni prave greške u predviđanju nivoa cena,a takve greške uzrokuju kratkoročna odstupanja proizvodnje i zaposlenosti od njihovih dugoročnih nivoa

IS – LM model • IS – LM model predstavlja ekonomski model koji nam ukazuje na globalnu ravnotežu u privredi tj., ravnotežu u realnom sektoru i monetarnom sektoru privrede • LM kriva predstavlja ravnotežu u monetarnom sektoru ekonomije • IS kriva predstavlja ravnotežu u realnom sektoru ekonomije

IS Kriva LM kriva Kamatna stopa Kamatna stopa Društveni proizvod Društveni proizvod

LM IS Kamatna stopa E - tačka ravnoteže u privredi Dohodak

Kontakt: • Prof.dr Ilija Rosić – ekfakkg@eunet.yu • Doc .dr Petar Veselinović-pveselinovic@kg.ac .yu • Nikola Makojević – nmakojevic@kg.ac.yu

Osnovi ekonomije