Kritische succesfactoren in aanbestedingsprocedures Jo han Wempe

1. Kritische succesfactoren in aanbestedingsproceduresJohan Wempe

2. Even voorstellen Johan Wempe: • Saxion Hogescholen: Lector Governance • Nyenrode: HL Sustainability, innovation & leadership

3. Doel van deze presentatie • Ontwikkeling in samenleving: markt als organisatiemethode • Visie op problemen in de bouw • Vragen naar aanleiding van de De Bos en Lommer-affaire • Onderzoek naar de wijze waarop de aanbesteding het bouwproces stuurt • Uitnodiging voor deelname

4. Maatschappelijke ontwikkelingen • Maakbare samenleving • Geloof in markt als sturingsmechanisme (na 1980) • profijtbeginsel: dwingt consument afweging te maken • de vervuiler betaalt • privatisering • emissiehandel • toezichthouders (NmA, Opta, Dte) in plaats van vergunningverlening

5. Ingrijpende wijzigingen: maatschappelijke ondernemingen Diensten die traditioneel tot de publieke sector werden gerekend • Verzelfstandiging liberalisering privatisering • Concurrentie  aanbesteding • Afgebakende producten: prijs – kwaliteit Wat zijn de maatschappelijke effecten van het aanbesteden?

6. Ingrijpende wijzigingen ook binnen de private sector • Concurrentiebeperkende afspraken (door min van EZ goedgekeurde kartelafspraken) • Maatschappelijk belang: o.a. boekenprijs, vooroverleg in de bouw Wat zijn de effecten? Efficiency, kwaliteit? Maatschappelijke aspecten

7. Problemen in de bouw

8. Case 1 Uit eigen ervaring:bouw dierenkliniek

9. Nisje ten behoeve van apothekerskast

10. Aanzicht: tekening bij offerte

11. Case 2 Bos en Lommerplein

12. De wijk Bos en Lommer • Bos en Lommer: wijk uit 1935 • Ontwerp gaat uit van een ruime wijkopzet met een marktplein als centrale ontmoetingsplek • A10 splitsing van de wijk in jaren 60 • Verdwijnen wijkkarakter en onherbergzaam leefklimaat

13. Situatie in jaren 90 Het plangebied is “een onherbergzaam gebied met een overmaat aan verkeersruimte, extreme geluidsoverlast en bebouwing die niet aansluit bij de voor het stadsdeel zo karakteristieke ruimtelijke opbouw.” Citaat Stedenbouwkundig Programma van Eisen (1999)

14. Herstructureringsplan in jaren 90 • Nieuw hart voor het stadsdeel • Oplossingen voor de fysieke, sociale en economische problemen • Terugdringen barrière werking en overlast A10

15. Ambitieus plan • Woningen, winkels, kantoren, parkeergarages, groenvoorzieningen • Nieuw hart: winkelcentrum rond marktplein, een buurtcentrum en bibliotheek, parkeren onder marktplein • Overbouwen van de A10 met aan weerskanten kantoorgebouwen, oversteek voor trams, auto’s en voetgangers, winkels op voetgangersniveau met een boulevardachtige uitstraling

16. Chronologie • 1988 eerste plannen voor herstructurering • 1999 commitment van Rijkswaterstaat • 1999 versnelling door plannen voor groot onderhoud in 2001 • 2001 start bouw

17. Bouwproces verloopt stroperig Veel partijen: • Stadsdeel Bos en Lommer • Project ontwikkelaars Multi Vastgoed (winkels) en Hillen en Roosen (woningen) • Bouw bruggen in pps-constructie: Multi Vastgoed, Dienst der Domeinen en Stadsdeel Bos en Lommer • Rijkswaterstaat (o.a. vergunning i.v.m. veiligheid en doorstroming verkeer) • Dienst der Domeinen van MvF (eigenaar van de lucht boven de weg: verkoopt luchtrechten)

18. Complexiteit • Vergunning van RWS i.v.m. doorstroming en veiligheid op de weg • Ingewikkeld contract i.v.m. eigendom van de lucht boven de weg. Financiële overeenkomst diverse keren opengebroken. • Contracten hadden een losse opzet. Problemen door partijen gaandeweg opgelost. Nadeel dat er ruimte ontstond die voor eigen gewin benut kon worden. • In begin fase ad hoc proces management.

19. Problemen in 2006 • 2006: Inzakken parkeergarage t.g.v. constructiefouten • Ontruiming van woningen op last burgemeester Cohen • Onderzoek door commissie De Boer • Nog steeds onduidelijk wie opdraait voor de kosten

20. Conclusies rapport De Boer • Fouten in de betonconstructie • Wijzigingen ontwerp woningen terwijl maatvoering onderliggende winkels al vast lag • Fouten hadden mogelijk geconstateerd kunnen worden door Bouwtoezichthouder gemeente • Onvoldoende toezicht • Coördinerend hoofdconstructeur noodzakelijk voor zo’n complex project • Geen adequate schriftelijke vastlegging

21. Algemene conclusies te aanzien cases • Versnippering • Iedere partij zoekt naar eigen optimum • Afschuiven van verantwoordelijkheid • Neiging oplossing te zoeken in meer controle, gedetailleerdere bestek, procedures en hiërarchische structuur

22. Onderzoek naar de rol van het aanbestedingsproces

23. Achtergrond van het onderzoek:Bouw staat sterk onder druk Kritiek: • bouwfraude • corruptieverwijt • kostenoverschrijdingen • verantwoordelijkheid ten aanzien van fouten bij bouwprojecten (Maastricht, Bos en Lommer, Hoorn) • strafrechtelijke vervolging van leiding (Amer centrale) Tegelijk: • vraag bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling

24. Hypotheses • De kenmerken van de bouwsector die er toe leiden dat sprake is van grote veiligheidsrisico’s vormen ook de oorzaak van de tekort schietende (duurzame) innovatiekracht. • Het aanbestedingsproces van grote bouwprojecten versterkt deze kenmerken.

25. Onderzoeksmodel Veiligheids-risico’s Kenmerken aan-bestedings-proces Kenmerken Bouwsector Duurzame innovatie

26. Doel van het onderzoek • Inzicht in de onderliggende factoren die ten grondslag liggen aan de veiligheidsrisico’s bij grote bouwprojecten. • Inzicht in de onderliggende factoren die ten grondslag liggen aan de duurzame innovatie. • Inzicht in het verband tussen de onder 1 en 2 genoemde factoren. • Inzicht in de wijze waarop het aanbestedingsproces invloed heeft (kan hebben) op de onder 1 en 2 genoemde factoren.

27. Uiteindelijk doel van het onderzoek Op welke manier kan het aanbestedingsproces bijdrage aan het organiseren van verantwoordelijkheid in de bouwsector waardoor: • veiligheidsrisico’s worden beheerst • en duurzame innovatie bevordert?

28. Bouwproces in ruimste betekenis • van eerste idee • tot planontwikkeling • tot uitvoering (nieuw/ver)bouw • tot gebruik • en zelfs tot de sloop.

29. Vooronderzoek Bijdrage studenten buiten reguliere programma om • Analyse • Interviews Vervolg onderzoek: 1. Enquête 2. Experimenten

30. Interviews • diepte-interviews (op basis van open interviewprotocol) • door de gehele keten: opdrachtgever, architect, projectontwikkelaar en (onder)aannemer • geïnterviewden allen vanuit verschillende rollen betrokken bij het aanbestedingsproces • interviews naast elkaar gelegd.

31. Resultaten: Veiligheidsrisico’s en kansen voor duurzame innovatie Veiligheid: • Constructiefouten • Gezondheid en veiligheidsrisico’s bij bouw en gebruik Duurzame innovatiekansen: • Kostenbesparingen • Zuiniger energiegebruik • Duurzame materialen • Leefbaarheid • Betrokkenheid gebruikers • Architectuur innovatie

32. Resultaten: Kenmerken bouwsector/proces • Beperkte kennisuitwisseling • Weinig risico bereidheid • Verkokering/versnippering • Groot vertrouwen in procedures • Aansprakelijkheid • Concurrentie • Weinig efficiency • Ondoorzichtigheid markt

33. Resultaten: Kenmerken bouwsector/procesTwee visies Opdrachtnemer • Tekortschietende kennis bij opdrachtgever • Starre procedures dienen niet het beste resultaat • Hoge kosten van aanbestedingsprocedure • Verkokering bij de overheid • Angst voor aansprakelijkheid • Hevige concurrentie leidt tot ondoorzichtigheid Opdrachtgever • Tijdsdruk;tekort schietende kennis bij politici, media • Handelen volgens wet en regelgeving centraal; zorg voor onbevooroordeeld oordeel • Bouw is te duur • Versnippering bij de bouw • Angst voor negatieve publiciteit • Concurrentie bevordert transparantie en beste kwaliteit tegen laagste prijs

34. Relevante factoren bij aanbesteding • Onduidelijkheid wettelijke eisen: angst deze te overtreden • Opdrachtnemers niet betrokken bij ideeënvorming/kennis opdrachtnemers nauwelijks benut • Gedetailleerd bestek/weinig ruimte voor alternatieven • Weinig ruimte om af te wijken na gunning • Hoge kosten deelname aan aanbesteding • Onduidelijkheid hoe criteria te wegen/verhouding prijs kwaliteit

35. Vervolgonderzoek • Breed inzicht in verbanden • Mogelijkheden om aanbestedingsproces te ontwikkelen • Experimenten met nieuwe manieren van aanbesteden Interesse om mee te doen aan vervolgonderzoek: We komen graag praten!

36. Kritische succesfactoren bij aanbestedingsprocedures

37. Lessen • Voorkom indekgedrag • Concurrerende sectoren: plekken waar visieontwikkeling en kennisuitwisseling mogelijk zijn • Medewerkers betrekken bij visieontwikkeling • Zoeken naar innovatieve vormen van aanbesteding waarbij in vroeg stadium opdrachtnemer betrokken wordt in denkproces • Bij complexe en innovatieve projecten ruimte in bestek voor verbeteringen en innovatie • Waarborg fonds voor risico’s en innovatie

38. Meer informatie over het onderzoek Posterpresentatie van de studenten tijdens koffiepauze • Nienke Visschers • Anouk Breukers • Jörgen de Klerk • Dennis Rödel Collega’s: Rolf Grouve en Maurits Sanders