Konstruktywizm w edukacji dziecka. Od teorii do praktyki

1. Konstruktywizm w edukacji dziecka. Od teorii do praktyki Dr Renata Michalak Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu Wyższa Szkoła Zawodowa „Kadry dla Europy” w Poznaniu

2. Fazy życia jednostki Połowa życia Początek życia Koniec dzieciństwa Początek dorastania ok. 12/13 r.ż Koniec życia pop Początek dorosłości ok. 23 r.ż

3. Dzieciństwo Początek dzieciństwa narodziny Koniec dzieciństwa ok.12 r.ż Niemowlęctwo (0-1) Dzieciństwo (2-3) Wiek zabawy (4-5) Wiek szkolny od 6 do 12 r.ż

4. Mózg • Człowiek ma 100 miliardów aktywnych komórek mózgowych, z którymi przychodzi na świat. Od urodzenia pomiędzy tymi komórkami wytwarzają się połączenia zwane synapsami, dzięki którym możemy przyswajać wiedzę. To właśnie połączenia stanowią o potędze naszego mózgu

5. Mózg Wykorzystujemy zaledwie ułamek możliwości mózgu. Każda komórka nerwowa (neuron) może wytworzyć od 2 do 20 000 różnych połączeń z innymi komórkami

6. Struktura mózgu • Cztery odrębne mózgi w jednym – na 3 różnych poziomach od szczytu do pnia mózgu oraz czwarty, który kryje się pod nimi. • Dolna część mózgu czyli pień steruje wieloma odruchami (oddychanie, bicie serca) • Górna część mózgu jest odpowiedzialna za myślenie, mówienie, rozumowanie i tworzenie. • Z tyłu znajduje się móżdżek, w którym mieści się pamięć kinestetyczna, a więc to, co zapamiętujemy podczas wykonywania czynności (jazda na rowerze, pływanie).

7. Struktura mózgu • Mózg ma 2 półkule (prawą i lewą). Każda steruje innymi funkcjami i w inny sposób przetwarza informacje. Obie półkule łączy niezwykły elektryczno-chemiczny system przekazu składający się z 300 milionów aktywnych komórek nerwowych. • Prawa półkula (emocjonalna, holistyczna) i lewa (logiczno-matematyczna)

8. Sześć głównych szlaków wiodących do mózgu Uczymy się poprzez to, co: • Widzimy • Słyszymy • Smakujemy • Dotykamy • Wąchamy • Robimy

9. Style uczenia oparte są o dominację sensoryczną kinestetyczno-dotykowy (37%) uczniowie przyswajają wiedzę, gdy są w coś zaangażowani, poruszają się, doświadczają na sobie, eksperymentują wzrokowy (29%), uczniowie najlepiej uczą się gdy widzą obraz tego, co mają sobie przyswoić słuchowy (34%), uczniowie preferują naukę poprzez dźwięk, muzykę i mowę style mieszane

10. Ośrodki inteligencji H. Gardner twierdzi, że w mózgu znajduje się wiele ośrodków inteligencji: Inteligencja językowa, jest to umiejętność czytania, pisania i porozumiewania się za pomocą słów Inteligencja logiczna, matematyczna, umiejętność rozumowania oraz liczenia Inteligencja muzyczna Inteligencja przestrzenna i wizualna Inteligencja kinestetyczna Inteligencja interpersonalna Inteligencja intrapersonalna

11. Ideologie edukacyjne Proces kształcenia jest zawsze wyrazem określonych przekonań pedagogicznych wyprowadzanych bezpośrednio lub pośrednio z poglądów filozoficznych, choć zależność ta nie zawsze jest uświadamiana przez jego kreatorów. Dokonując analizy funkcjonujących w praktyce poglądów pedagogicznych można wyprowadzić pewne w miarę jednorodne grupy twierdzeń i sądów o podobnej genezie, opartych na określonym dość spójnym systemie wartości. Ich autorzy nie zawsze są świadomi, z jakich źródeł wywodzą się ich przekonania, a to właśnie one określają wszelkie ich poczynania i decyzje pedagogiczne.

12. Ideologia edukacyjna Przyjęty, wyznawany przez nauczyciela zbiór określonych poglądów, przekonań i wartości odnośnie tego, jak powinien przebiegać proces kształcenia uczniów i jak przebiega proces ich uczenia się, a także, jakim celom mają one służyć. „Zwierciadło duszy nauczyciela”, w którym odbija się jego doświadczenie życiowe, spostrzeganie siebie i innych, rodowód, status ekonomiczny, a także kwalifikacje zawodowe i społeczne. Osobista ideologia kształcenia nieustannie ewoluuje, zmienia się wraz z rozwojem nauczyciela i tak długo, jak długo korzysta on ze swoich doświadczeń życiowych.

13. Ideologie edukacyjne nauczycieli Determinują rolę nauczyciela i ucznia oraz kierują jego działaniem pedagogicznym Pomagają odpowiedzieć na pytania: jakie są podstawowe funkcje i zadania szkoły, jakie treści są najwartościowsze, jak przebiega proces uczenia się, jakie wybrać środki i metody nauczania itd. Dają efektywne oparcie w procesie tworzenia lub wyboru programu nauczania, określania celów kształcenia, dobru odpowiednich treści, organizacji procesu kształcenia, kreowania działań uczniów pozwalających osiągnąć zakładane efekty. Tworzą wsparcie dla konkretnych i szczegółowych czynności odnośnie doboru podręcznika, zeszytów, prac domowych, a także czynności poznawczych uczniów i form sprawdzania ich postępów.

14. Wiara w znaczenie własnej aktywności człowieka: podejmując różne rodzaje działań nabywamy nowe umiejętności Wiara w znaczenie dojrzewania:człowiek rozwija w sobie te umiejętności, do których został stworzony Wiara w sprawczą moc środowiska:rozwój człowieka zależy od tego, jak jest on nauczany przez innych ludzi Progresywizm Rozwojowy „osoba” Romantyczny indywidualizm „rozwój” Transmisja Kulturowa „program” Ideologie edukacyjne (na podstawie A. Brzezińska 2005)

15. Romantyczny indywidualizm(paradygmat psychodynamiczny) Opieka, ochrona, pielęgnacja Dbałość o dobre warunki rozwoju Towarzyszenie w odkrywaniu świata Wspieranie emocjonalne Niedomiar/brak wyzwań, wymagań, oczekiwań Ubezwłasnowolnianie i ograniczenie rozwoju Duże poczucie bezpieczeństwa Brak samodzielności „wyuczona bezradność” Brak wiary we własne możliwości Syndrom nieadekwatnych osiągnięć Brak kompetencji zaradczych związanych radzeniem sobie z silnymi emocjami, także z realizacją zadań w sytuacji dużego i długotrwałego emocjonalnego obciążenia Unikanie wyzwań Nadmierne zaufanie do innych Ubogie struktury poznawcze Zadania edukacji Efektyedukacyjne

16. Transmisja kultury(paradygmat behawioralny) Pobudzanie Ukierunkowywanie Selekcja bodźców Kontrolowanie Wzmacnianie pożądanych efektów Nadmiar wyzwań, wymagań, oczekiwań Brak zaspokajania podstawowych potrzeb i przeciążenie Brak autorefleksji Brak poczucia kontroli Brak poczucia autonomii w podejmowaniu decyzji i realizacji własnych zamierzeń Brak samodzielności i wiary we własne możliwości Brak doświadczeń pozytywnych w radzeniu sobie z sytuacjami nieprzewidywalnymi, nagłymi czy nadmiernie obciążającymi Unikanie wyzwań Nadmierne zaufanie do innych Ubogie struktury poznawcze Zadania edukacji Efektyedukacyjne

17. Progresywizm rozwojowy(paradygmat społeczno-poznawczy) Stymulacja, ukierunkowywanie i podtrzymywanie aktywności Inspiracja/rozbudzanie ciekawości poznawczej Wsparcie poznawcze i emocjonalne Diagnozowanie/Odwoływanie się do „przedwiedzy” Tworzenie interaktywnego środowiska Wymagania adekwatne do możliwości i poziomu kompetencji Poczucie autonomii w podejmowaniu decyzji i realizacji własnych zamierzeń Umiejętność rozwiązywania problemów Samodzielność i duże poczucie kompetencji Zintegrowany i otwarty system wiedzy Bogate struktury poznawcze Badawcza postawa Zaufanie do innych i umiejętność współpracy Zadania edukacji Efektyedukacyjne

18. Najważniejsze rezultaty efektywnej edukacji Poczucie bezpieczeństwa Poczucie autonomii Poczucie sprawstwa

19. Nauczyciel dba o równowagę W jaki sposób? W jakim celu? Obciążenia: wymagania, oczekiwania Samokontrola i samoregulacja obciążeń Dostarczanie i regulacja Kompetencje ucznia, jego zasoby i możliwości Poszerzanie i modyfikowanie Wiem, umiem, chcę, dążę Wsparcie poznawcze materialne emocjonalne System wsparcia Sam poszukuje pomocy, gdy potrzebuję Na podstawie A. Brzezińska 2005

20. Nauczyciel jako twórca kultury dydaktycznej szkoły konfiguracja aktywności ucznia i nauczyciela określa kulturę dydaktyczną szkoły, którą wyznacza określony sposób rozumienia wiedzy

21. Tradycyjna kultura dydaktyczna szkoły Ujmuje wiedzę jako coś statycznego, jako kategorię, którą uczeń może biernie zarejestrować, imitować czy wdrukować (treści nauczania). Rolę nauczycielasprowadza do kategorii transmisji, a ucznia do biernego odbiorcy. Nauczyciel wdraża ucznia, zapoznaje go i przekazuje mu gotowe znaczenia, a uczeń je przyswaja, zapamiętuje i wiernie odtwarza.

22. Konstruktywistyczna kultura dydaktyczna szkoły Ujmuje wiedzę jako konstrukcję umysłu ludzkiego, aktywnie budowaną w procesie nadawania sensu i znaczenia nowym doświadczeniom. Wiedza tak pojmowana nie jest tożsama z treścią, ale raczej pewnym sposobem jej przetwarzania. Nauczaniezatem polega na wzbudzaniu, podtrzymywaniu i sterowaniu procesem uczenia się każdego ucznia, efektem którego jest samodzielnie budowana struktura wiedzy. Kładzie zatem akcent na wytwarzanie, organizowanie, przepracowywanie oraz modyfikowanie wiedzy. Nauczycielapostrzega jako przewodnika ucznia, organizatora warunków do uczniowskiego poszukiwania i odkrywania, angażowania osobistych doświadczeń, konstruowania wiedzy, negocjowania znaczeń oraz działalności eksploracyjnej.

23. Konstruktywizm psychologiczny aby zrozumieć zachowanie człowieka należy zrozumieć, w jaki sposób interpretuje on bodźce, jak rozumie i poznaje świat (H. Markus). wiedzę o świecie człowiek przechowuje w swoim umyśle w postaci abstrakcyjnej reprezentacji tego świata.

24. Konstruktywizm psychologiczny umysł nie rejestruje biernie tej rzeczywistości niczym kamera lub aparat fotograficzny, lecz tworzy na jej temat pewną wiedzę w postaci obrazów, pojęć, sądów. Raz skonstruowana reprezentacja poznawcza nie musi pozostawać niezmienna, może być dowolnie modyfikowana; poznawanie świata (uczenie się) to aktywne konstruowanie i rekonstruowanie reprezentacji poznawczych z uwzględnieniem emocji, motywacji, treści już znajdujących się w umyśle; konstruowaniem tych reprezentacji i dokonywaniem na nich przekształceń zajmują się procesy poznawcze.

25. Uczeń Motywacja wewnętrzna Ujawnianie uprzednich doświadczeń Asymilacja i akomodacja wiedzy/restrukturyzacja Aplikacja wiedzy Refleksja Nauczyciel Wywołanie konfliktu poznawczego Diagnozowanie strefy aktualnego rozwoju Otwieranie strefy najbliższego rozwoju Organizowanie różnorodnego kontekstu Ewaluacja Konstruktywistyczny model

26. Fazy konstruktywistycznego modelu ORIENTACJA polega na wprowadzeniu ucznia w zagadnienie i wywołaniu jego zainteresowania i ciekawości, a w konsekwencji motywacji wewnętrznej do uczenia się.

27. Diagnozowanie wiedzy uprzedniej to faza ujawniania wstępnych pomysłów, wiedzy i doświadczeń ucznia, a więc tego, co uczeń już wie, zna, potrafi w związku z przedmiotem poznania. To rozpoznanie potrzebne jest zarówno uczniowi jak i nauczycielowi. Uczniowi, gdyż powinien uświadomić sobie, jakie wyobrażenie posiada na temat nauczanego zagadnienia. Nauczycielowi, bo powinien wiedzieć, od którego momentu startuje jego uczeń, jakie konstrukcje (reguły, generalizacje) posiada w odniesieniu do dyskutowanych treści. Jak określiliby to konstruktywiści jest, to etap dostrzegania przez ucznia rozbieżności, konfliktu miedzy tym, co już wie, a bodźcami do niego napływającymi (przeżywanie konfliktu poznawczego zwykle jest pierwszym krokiem do rozwoju intelektualnego człowieka).

28. Restrukturyzacja wiedzy Faza włączania nowych informacji do uprzedniej wiedzy i tworzenia jej nowej struktury. Można powiedzieć, że jest to sedno zainicjowanego procesu kształcenia. Nauczyciel wprowadza tu ucznia w nowe doświadczenia, dzięki którym dokonuje się modyfikacja jego dotychczasowej wiedzy; nauczyciel może tego dokonać angażując ucznia w różnorodne działania badawcze jak: obserwacja zjawisk, eksploracja, wykonanie prostych eksperymentów, dokonanie pomiarów, poszukiwanie informacji z różnych mediów. Działania te umożliwiają samodzielne odkrycie nowych faktów, spostrzeżeń, informacji, zależności, a także sprzyjają zmianie poglądów ucznia oraz formowaniu się jego nowej wiedzy.

29. Aplikacja w fazie zastosowania ( aplikacji ) nowych informacji, nowej wiedzy i umiejętności uczeń powinien mieć możliwość rozwijania i stosowania nowych idei w różnych sytuacjach i kontekstach. To, co szczególnie podkreślają konstruktywiści, to konieczność zdobywania i stosowania nowej wiedzy i umiejętności w różnorodnym i naturalnym kontekście, bliskim rzeczywistości ucznia.; autentyczne zadania, czynności i cele służą zdobywaniu najbardziej realistycznych doświadczeń edukacyjnych. Rozwija to odpowiedzialność uczniów za własne uczenie się i najbliższe otoczenie, gdyż autentyczna aktywność wypływa z ich rzeczywistych potrzeb i doświadczeń dnia codziennego.

30. Przegląd zmian etap przeglądu pomysłów i poglądów ucznia zdobytych w wyniku podejmowanych działań i porównywania ich z wiedzą uprzednią. Zachodzi wówczas sprzężenie zwrotne między wiedzą wyjściową, a wiedzą nową, zaś uczeń uświadamia sobie zmianę w spostrzeganiu problemu. Daje to mu zadowolenie i poczucie sprawstwa oraz przyczynia się do rozwijania wiary we własne możliwości, która wypływa z realizacji trudnych zadań zakończonych sukcesem.

31. Cechy konstruktywistycznego modelu nauczania Konstruktywistyczny sposób nauczania całkowicie zmienia wzajemne relacje ucznia i nauczyciela. W centrum procesu znajduje się uczeń, który aktywnie tworzy własną wiedzę. Nauczyciel zaś, przede wszystkim planuje i organizuje środowisko uczenia się, proponując uczniom różnorodne zadania, które sprzyjają ujawnianiu i wykorzystywaniu przez nich własnej wiedzy w różnych fazach procesu nauczania i stymulują jej restrukturyzację w kierunku zaplanowanym i zgodnym z celami lekcji.

32. Proces kształcenia oparty na KMN wymaga: zerwania z przeświadczeniem, że uczeń nabywa wiedzę przede wszystkim poprzez świadomą aktywność nauczyciela kierowaną wytycznymi oficjalnych programów nauczania. Osobisty wkład ucznia w kształtowanie się osobistego systemu wiedzy musi stać się wyznacznikiem metod działania jak i jej efektów; respektowania wiedzy uprzedniej czyli diagnozowania doświadczeń ucznia przed rozpoczęciem każdego kroku w nauczaniu, a nie jak to się zwykle dzieje po zrealizowaniu w szkole odpowiedniego materiału; innego sposobu komunikowania się na zajęciach. Nie może to być całkowite podporządkowywanie komunikacji nauczycielowi kosztem redukcji komunikacji między uczniami z arbitralnymi regułami stawiania pytań i udzielania na nie odpowiedzi.

33. Proces kształcenia oparty na KMN wymaga: zwrócenia uwagi na to, że uczenie ma charakter społeczny i zachodzi poprzez wymianę doświadczeń i negocjowanie znaczeń w trakcie pracy w małych zespołach. Daje to uczniom poczucie bezpieczeństwa, wyzwala bogate interakcje oraz możliwość ekonomicznego wykorzystania czasu przeznaczonego na naukę w zakresie tworzenia pomysłów i realizacji części określonego zagadnienia czy tematu (m. in. Kruszewski 1993, Reid, Forrestal, Cook 1996); elastycznego planowania pracy dydaktycznej i wychowawczej oraz zerwania z przekonaniem o wysokiej przewidywalności rezultatów edukacyjnych, które miały być jednoznaczną reakcją na podjęte przez nauczyciela ściśle określone i zunifikowane czynności; badacze podkreślają znaczenie spontanicznego eksperymentowania nauczycieli w czasie lekcji, a nauczanie traktują bardziej jak sztukę niż naukę, które mniej regulowane jest przez prawa i zasady, recepty działania, ścisłe planowanie, powtarzalne procedury, behawioralnie zdefiniowane cele, a raczej przez wskazówki i interpretacje, spontaniczność i eksperymentowanie, improwizacje i wyzwania