Jafnréttislög – nokkur álitaefni varðandi frumvarp endurskoðunarnefndarinnar

1. Jafnréttislög – nokkur álitaefni varðandi frumvarp endurskoðunarnefndarinnar Hrafnhildur Stefánsdóttir, hrl. yfirlögfræðingur SA

2. Umfjöllunin beinist að þremur spurningum • Hvað er jafnrétti? • Hvað eru jöfn laun? • Hver eru áhrifin á stjórnunarrétt atvinnurekanda? Frumvarpið sem fjallað er um er samið af þverpólitískri nefnd, er í opnum umsagnarferli og alls óvíst hvort það verður lagt fram í þeirri mynd sem það er nú.

3. Hvað er jafnrétti? “Equality in morals means this: things that are alike should be treated alike” Aristotle • En hvað er eins?

5. Jafnréttislög • Hvers kyns mismununeftir kynferði, hvort heldur er bein eða óbein, er óheimil. 22. gr. jafnréttislaga nr. 96/2000 24. gr. frumv.

6. Tilsk. 2002/73/EB um br. á tilsk. 76/207/EBE um jafnrétti karla og kvenna varðandi aðgang að störfum o. fl. Bein mismunun: þegar einstaklingur fær óhagstæðari meðferð, á grundvelli kynferðis, en annar fær, hefur fengið eða myndi fá við sambærilegar aðstæður, 2. gr. 1. og 2. tl.

7. Jafnréttisfrumvarpið • Bein mismunun: Hvers kyns aðgreining, útilokun eða takmörkun sem byggð er á kyni sem hefur þau áhrif eða markmið að hindra eða koma í veg fyrir að annað kynið fái viðurkennd mannréttindi og grundvallarfrelsi á sviði stjórnmála, efnahagsmála, félagsmála, menningarmála, borgaralegra mála eða á sérhverju öðru sviði, geti notið þeirra eða fengið þeim framfylgt. 2. gr. 1. tl.

8. Misvísandi skilgreiningar ->Skilgreining frumvarpsins á beinni mismunun er í grundvallaratriðum önnur og rýmri en skv. tilskipuninni • Tilskipunin => “óhagstæðari meðferð” • Frumvarpið => áhrif aðgerða Texti 1. gr. samnings SÞ um afnám allrar misununar gagnvart konum um skilgreiningu á “mismunun gagnvart konum” sem er annað og víðara hugtak en bein mismunun.

9. Jafnréttisfrumvarpið, 2.tl. 2 gr. • Óbein mismunun: Þegar hlutlaust skilyrði, viðmið eða ráðstöfun kemur hlutfallslega verr við annað kynið nema slíkt sé viðeigandi, nauðsynlegt eða réttlætanlegt vegna hlutlægra þátta óháð kyni. ->Í grundvallaratriðum samsvarandi ákvæði tilskipunarinnar um óbeina mismunun. Óbeina mismunun má réttlæta. Bein mismunun verður ekki réttlætt.

10. Hvað þýðir þetta? • Engin skýring í frv. Skv. athugasemdum með 2. gr. frumvarpsins “er farið eftir þeim skilgreiningum sem fram koma í tilskipunum frá EES”. • Einnig í athugasemdum með frv. að ráðherra hafi minnt á nauðsyn þess að lögin væru í samræmi við Evróputilskipanir á sviði jafnréttismála og vel skiljanleg almenningi.

11. Dómaframkvæmd Samkvæmt dómaframkvæmd EB-dómstólsins felur mismunun í sér að • mismunandi reglum er beitt við sambærilegar aðstæður eða • að sömu reglu er beitt við mismunandi aðstæður. Tilsk. 2002/73, 10 tl. aðfaraorða.

12. Hvað eru jöfn laun? • Með jöfnum launum er átt við að laun skulu ákveðin á sama hátt fyrir konur og karla. Skulu þau viðmið sem lögð eru til grundvallar launaákvörðun ekki fela í sér kynjamismunun. 3. mgr. 14. gr. jafnréttislaga / 17. gr. frumv.

13. Jöfn laun, frh. • Konum og körlum er starfa hjá sama atvinnurekanda skulu greidd jöfn laun fyrir sömu eða jafnverðmæt störf (núgildandi lög: jafnverðmæt og sambærileg störf.) 1. mgr. 17. gr. frumv. • 65. gr. stjórnarskrár - Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hvívetna • EES- samningurinn, 69. gr.- “jöfn laun fyrir jafna vinnu” Tilsk. 75/117/EB - “sömu störf eða störf sem eru álitin jafnverðmæt”

14. Dómaframkvæmd Ákvæði gildandi jafnréttislaga talin sambærileg fyrrgreindum ákvæðum Evrópureglna. Hrd. 11/2000 og Hrd. 258/2004 (Akureyrarbær) ->Frumvarpstextinn á því ekki að fela í sér efnisbreytingu. Ath.s. með frumvarpinu: Ekki efnisleg breyting. Jafnlaunareglan skýrð til samræmis við EES-samninginn

15. Ólík störf sem metin eru jafnverðmæt? Ákv. er þó skv. aths. með frv. einnig ætlað að tryggja konum og körlum sömu laun fyrir ólík störf sem metin eru jafnverðmæt og jafngild. Vísað til þess að “margir dómar” EB dómst. hafi slegið því föstu að ólík störf geti verið jafnverðmæt. • Fáum spurningum af þessu tagi hefur þó verið vísað til dómstólsins og því litla leiðbeiningu að fá þaðan. Helst Brunnhofermálið C-381/99 43.tl. “it is necessary to ascertain whether, taking account of a number of factors such as the nature of the work, the training requirements and the working conditions, those persons can be considered to be in a comparable situation”

16. Dómaframkvæmd Talið að við úrlausn þess, hvort störf teldust jafnverðmæt og sambærileg í skilningi jafnréttislaga, yrði að byggja á heildstæðu mati og því gæti verið um slík störf að ræða þótt einstaka þættir þeirra kynnu að vera ólíkir. Þá næðist markmið jafnréttislaga ekki, ef launajöfnuður ætti einungis að ná til fólks innan sömu starfsstéttar Hrd. 11/2000 og Hrd. 258/2004 (Akureyrarbær) Aðstæður sérstakar, stjórnunarstörf, starfsmat.

17. Áhrif á stjórnunarrétt atvinnurekenda Jafnréttislög ófrávíkjanleg • Samningsfrelsi á vinnumarkaði sætir þeim takmörkunum er leiðir af ákvæðum jafnréttislaga þannig skýrðum. Hrd. 11/2000 og Hrd. 258/2004 (Akureyrarbær) • Meginregla vinnuréttar, að atvinnurekandi hefði um það frjálsar hendur, hvern hann veldi til starfa í sína þágu. Því vali væru þó settar skorður, sem leiddar yrðu af ákvæðum jafnréttislaga. Hrd. 330/2003 (Leikfél. Akureyrar)

18. Forgangur til starfa • Erfitt að sanna mismunun. Lögin þýðingarlítil nema skýrð svo, að konu skuli veita starf ef hún er að minnsta kosti jafnt að því komin og karlmaður, sem við hana keppir, að því er menntun varðar og annað sem máli skiptir, þegar á starfssviðinu eru fáar konur. sbr. H. 1993:2230, H.1996:3760 og H 1998:3599. • Engin kona gegndi prestsstarfi erlendis. Að svo komnu var það áfrýjanda að sýna fram á að aðrar ástæður en kynferði hafi legið til grundvallar þeirri ákvörðun að skipa S í embættið. Hrd. 195/2006 (Lundúnapresturinn)

19. Rökstuðningur fyrir ráðningum • Umsækjandi getur skv. frv. krafist rökstuðnings fyrir ráðningu annars umsækjanda af gagnstæðu kyni. • Í rökstuðningi og við mat á því hvort viðkomandi umsækjandi hafi sætt kynbundinni mismunun skal taka mið af “menntun, starfsreynslu, sérþekkingu eða öðr. sérst. hæfileikum sem krafa er gerð um í viðkomandi starfi skv. lögum eða reglug. eða telja verður annars að komi að gagni í starfinu.” 26. gr. frv.

20. Takmörkun á stjórnunarrétti Tillagan felur í sér • að atvinnurekandinn á ekki frjálst mat á því hvaða viðmið rétt er að leggja til grundvallar við ráðningu starfsmanns. • Föst viðmið eða þau sem eftirlitsaðilar telja að gagni komi í viðkomandi starfi. • Þörfin er líka vandséð. • Krafan um skriflegan rökstuðning samkvæmt stöðluðum reglum vinnur gegn markmiðum sínum - til þess fallin að draga úr auglýsingu starfa.

21. Mat á því hvort brotið sé gegn banni jafnréttislaga við uppsögnum • Við matið skal taka mið af “menntun, starfsreynslu, sérþekkingu eða öðr. sérst. hæfileikum sem krafa er gerð um í viðkomandi starfi skv. lögum eða reglug. eða telja verður annars að komi að gagni í starfinu.” 27. gr. frv.- Skv. ath.s. skulu viðmiðin vera hlutlæg. -> Hvaða leiðbeiningu veita þessi viðmið við uppsögn?

22. Önnur atriði Önnur atriði frumvarpsins vekja einnig verulegar spurningar, einkanlega um ótakmarkaðar heimildir jafnréttisstofu til að krefja fyrirtæki og aðra um upplýsingar að viðlögðum dagsektum. Einnig bannið við launaleynd sem er afar umdeilanlegt. Frumvarpið þarf endurskoðunar við.