WSTĘPNY RAPORT O STANIE MIAST

1. WSTĘPNYRAPORT O STANIE MIAST Andrzej Porawski dyrektor Biura

2. Źródła • System Analiz Samorządowych • Dane GUS (BDR) • Ekspertyzy dla ZMP • Opracowania Instytutu Rozwoju Miast • Opracowania ZMP

3. Układ Według ustawy ustrojowej: • Demografia • Społeczeństwo obywatelskie • Ład przestrzenny – rozwój lokalny • Środowisko, przyroda, zieleń • Gospodarka komunalna (W-Ś, odpady, energia) • Gospodarka nieruchomościami i mieszkaniowa • Drogi i lokalny transport publiczny • Infrastruktura i polityka społeczna • Bezpieczeństwo • Finansowanie zadań publicznych • Zarządzanie miastami (administracja, instytucje)

4. Stan „medialny” miast • centra rozwoju regionalnego i lokalnego, • koncentracja problemów społecznych (bezrobocie, bieda, wykluczenie), • odpływ mieszkańców, • problemy ekologiczne (śmieci, ścieki, smog), • największe problemy komunikacyjne, • zdekapitalizowana infrastruktura, zwłaszcza mieszkaniowa, drogowa i (po-)przemysłowa, • największe konflikty przestrzenne, • „wieś” atrakcyjniejsza” od „miasta”;

5. Demografia (1) • Spadek ludności miast (41 → 39): > 2000 – 11,44 mln.; 2005 – 11,29; 2010 – 11,14; > Spadek ogółem (2000-2010): - skutki społeczne i ekonomiczne;

6. Demografia (2) • Sub-urbanizacja: - kierunki migracji (gminy podmiejskie), - marnotrawstwo ekonomiczne; • Zmiany proporcji pokoleniowych: - mniej pracujących, więcej pozostających na utrzymaniu, - „starzenie” - wyzwanie dla polityki społecznej miast i państwa;

7. Społeczeństwo obywatelskie (1) • Wybory samorządowe: - bezpośrednie burmistrzów, - proporcjonalne rad; • Referenda: - najczęściej negatywne (odwołanie), - rzadko pozytywne (w sprawie…); • Zmiany granic: - dwie różne sytuacje (M, MiG), - kwestia konsultacji społecznych.

8. Społeczeństwo obywatelskie (2) • Jednostki pomocnicze: - zadania (zwykle opiniowanie, mało decyzji), - finanse (kwestia zakresu odpowiedzialności), - mienie (brak zadowalających rozwiązań); • Współpraca z organizacjami obywatelskimi: - w 2008 r. - 1 376 mln. PLN, z tego: * miasta (874 mln.) 63,5%, * gminy wiejskie 10,4%, * powiaty 14,5 % * województwa 11,6%. - §§ 281-3; ponadto: § 430 oraz § 245 i 627;

9. Społeczeństwo obywatelskie (3) Współpraca z organizacjami obywatelskimi (cd)

10. Ład przestrzenny / rozwój lokalny • Stan prac: - studia uwarunkowań i kierunków… - miejscowe plany zagospodarowania… - decyzje o warunkach zabudowy; • Charakterystyka sytuacji w planowaniu przestrzennym: - studia niezintegrowane ze strategią rozwoju i politykami lokalnymi, - plany nierównomiernie rozłożone i nie zawsze odpowiadające na zapotrzebowanie;

11. Ład przestrzenny / rozwój lokalny (2) • Stan przestrzeni miejskiej: - nierównomierne zagospodarowanie (brak danych w BDR), - zaśmiecona przestrzeń publiczna, - niekontrolowana (sub-)urbanizacja; • Przestrzenie w stanie kryzysu (rewitalizacja): 21% powierzchni miast wymaga rewitalizacji: - 51,8% - strefy śródmiejskie, - 20,0% - obszary poprzemysłowe, - 12,5% - tereny pokolejowe, - 3,3% - tereny powojskowe, - 12,4% - blokowiska (rozbieżności oceny).

12. Ład przestrzenny / rozwój lokalny (3) • Strategie rozwoju miast, skorelowane z poli-tyką przestrzenną i społeczną; [polityki sekto-rowe; wsparcie; monitoring i ewaluacja]; • Programy operacyjne: - zintegrowane, - sektorowe (w tym obowiązkowe); • Monitorowanie stanu [rozwoju] miasta: - wskaźniki sektorowe i zintegrowane (obiekt.); - wskaźniki opinii mieszkańców (subiektywne); - wskaźniki rozwoju instytucjonalnego (zarz.);

13. Środowisko, przyroda, zieleń • Dziedzina, której nie monitorujemy, ani nie analizujemy (poza WZR); • Kilka wskaźników w BDR; • Ważne parametry: lasy, zieleń (parki itp.), łąki i pola; tereny zalewowe; • Niezbędne wprowadzenie GIS: - nowoczesne narzędzie gosp. przestrz. (Rybnik, Elbląg, niektóre inne budują), - najlepsza płaszczyzna integracji procesów zarządzania miastem i otoczeniem;

14. Gospodarka komunalna (1) • Warunki ustawowe (GK, FP, PZP, PPP, A-K); • Zakres: - gospodarka wodno-ściekowa, - oczyszczanie i zagospodarowanie odpadów, - zaopatrzenie w media energetyczne, w tym w szerszym zakresie w ciepło, - targowiska, cmentarze komunalne, - lokalny transport publiczny, - gospodarka mieszkaniowa;

15. Gospodarka komunalna (2) Woda – ścieki: • zbyt mała nadwyżka cen nad kosztami; (woda – 106,5%) (ścieki – 102%); • dopłaty z budżetów do taryf – zagrożony roz-wój sieci; jako „socjalne” też niesprawiedliwe (dla biednych i bogatych ta sama cena); • dostępność usługi „woda” – 94,6% mieszk.; • cena wody – 2,64 zł/m³ brutto; • dostępność usługi „ścieki” – 81,1% mieszk.; • cena ścieków – 3,38 zł/m³ brutto;

16. Gospodarka komunalna (3) Odpady komunalne (śmieci): • wielki rozrzut cen: - średnio 45 zł/m³ (m. małe – 32; duże – 54); - od 5 do 262 zł/m³ !! • dostępność – 89 %(od M - 63% do D - 95,5%); • średnio 11 firm w mieście (M – 3,3; D – 43); • brak monitoringu segregacji i recyklingu; • brak polityki śmieciowej; • niezbędne zmiany przepisów – gmina winna być właścicielem odpadów komunalnych i kierować je do utylizacji (sprzeciw „lobby śmieciowego”);

17. Gospodarka komunalna (4) • Plany zaopatrzenia w media energetyczne; • Ciepłownictwo (najbardziej sprywatyzowany sektor GK): - duży rozrzut cen ciepła 30 – 70 zł/GJ; koszt ogrzewania średniego mieszkania (55 m²) od 1,50 zł/m² do 5,00 zł/m²; • Przygotowujemy ten sektor do monitorowania w SAS (GWD – gotowy zestaw wskaźników);

18. Gospodarka nieruchomościami Mienie komunalne: - administrowanie zamiast zarządzania;

19. Gospodarka mieszkaniowa • Brak polityki mieszkaniowej państwa; • 1,2 mln. mieszkań komunalnych (w 1990 – było 2,0); • 45 % budynków komunalnych – sprzed 1946; • 30 % zasobów – z lat 1946 – 1965; • 25 % zasobów – po roku 1965; • Wydatki z budżetów miast – 5 mld zł (w tym 1,8 mld zł – inwestycyjnych); • Socjalny charakter zasobów i czynszów; • Wszystkie zadania przekazano bez środków.

20. Drogi i transport publiczny • Wielkie / zbyt małe nakłady inwestycyjne na drogi: - gminy – 8 mld zl (2 mld Є), - powiaty – 1,1 mld zl (0,27 mld Є), - regiony – 2,6 mld zl (0,65 mld Є), - razem – 38 % inwestycji lokalnych i regionalnych; • Brak polityki państwa w zakresie zrównoważonego transportu miejskiego; brak wsparcia dla miast. • Wystarczająca ilość linii autobusowych; • Zbyt mało tras i linii tramwajowych w miastach; • Spada szybkość – rośnie czas podróży; • Dotacje do cen biletów: 41% -A, 45 % - T.

21. Pomoc społeczna • Zadania „własne” i „zlecone”; • Ogromna nadregulacja prawna; • Wielki wzrost wydatków: 2000 – 10% 2007 – 16 %; • Ważna część – poprzez NGOs (transfer miejski do NGOs: razem 874 mln zł; pomoc społ. – 34,4 %. • Pomoc społeczną w Polsce determinuje dziś bezro-bocie i będące jego wynikiem ubóstwo; znacznie mniej – sytuacja demograficzna. • Trudna sytuacja małych (nawet ponad 20 % wydat-ków budżetowych) i średnich miast. • Nowe zjawisko – bezdomność – duże miasta.

22. Kultura • Wysoki udział w budżetach miast – 3,6 % (najwyższy w miastach 20 - 50.000 – 4,2%). • Największy wzrost w miastach do 10.000 (mają zwykle tylko domy kultury i biblioteki). • Szybko rośnie udział wydatków majątkowych (największy udział w miastach 50 - 100.000 i ponad 200.000); w 2008 – 1 mld (5 %). • Kultura na trzecim miejscu (po sporcie i po-mocy społecznej) w wydatkach na działalność pożytku publ. (transfery do NGOs) – 16%.

23. Edukacja (SIO) • Subwencja „szkolna” wystarcza dla: 15,5% JST w 2004; 4,3% JST w 2007 r.; • Dopłata do zadań subwencjonowanych: 10,4 % w 2004; 21,1 % w 2007 r.; • Dopłaty w różnych kategoriach JST (2007): > powiaty – 6,0% > gminy wiejskie – 20 % >gminy m-w – 29% > gminy miejskie – 42% >miasta npp – 32% • Zmniejszanie się wielkości szkół i oddziałów – wzrost kosztów, pogorszenie wskaźnika organi-zacji szkół.

24. Części brakujące • Bezpieczeństwo – dotąd brak dostępu do danych KG Policji; • Finanse miast – w piątek otrzymaliśmy dane za rok 2009 – wymagają odrębnej analizy, ponieważ widać istotne zmiany. • Wzrósł udział inwestycji i równocześnie defi-cytu i zadłużenia. Jednocześnie spadły do-chody własne (CIT i PIT, ale i podatki lok.). Zagrożenia są bardzo poważne (limit zadł.). • Jakość zarządzania – PRI (samoocena).