SPÓŁDZIELCZOŚĆ - TO PRZESZŁOŚĆ CZY PRZYSZŁOŚĆ dr Krzysztof Lachowski

1. SPÓŁDZIELCZOŚĆ - TO PRZESZŁOŚĆ CZY PRZYSZŁOŚĆdr Krzysztof Lachowski Motto: „Własność jest jak nawóz, nie ma z niej pożytku, póki się jej nie rozrzuci” KL

2. Stereotypy postrzegania spółdzielczości: • etykietka kołchozów • relikt po PRL • niezdrowy twór rynkowy, niezdolny do konkurencji

3. Definicja spółdzielni Spółdzielnia jest autonomicznym zrzeszeniem osób, które zjednoczyły się dobrowolnie w celu zaspokojenia swoich wspólnych aspiracji i potrzeb ekonomicznych, społecznych i kulturalnych poprzez współposiadane i demokratycznie kontrolowane przedsiębiorstwo.

4. Różnice między spółka kapitałową, a spółdzielnią Spółka kapitałowa: • działalność gospodarcza, • nastawiona na zysk, • niska stabilność zatrudnienia, • jeden udział (akcja) – jeden głos; kto ma więcej pieniędzy ma więcej głosów. Spółdzielnia: • działalność gospodarcza i społeczna, • nastawiona na dochód właścicieli, • wysoka stabilność zatrudnienia, • demokracja gospodarcza – jeden członek udziałowiec – jeden głos.

5. Rachunek ekonomiczny: • Egoistyczny – jest nastawiony na zysk właścicieli i zarządzających, poprzez minimalizację kosztów: opłaty pracy pracowników najemnych, zużywanych materiałów, jakości wyrobów i usług, ubezpieczeń i opieki zdrowotnej pracowników, ochrony środowiska przyrodniczego i społecznego, lokalnego i krajowego. Beneficjenci zysków poprzez system podatkowy, kredytowy i ukrytych odsetkach bankowych w każdym dobru zaopatrzeniowym i opłacie, pracują na rzecz bogatych na kolejnych piętrach piramidy bogactwa, aż do najbogatszego na szczycie włącznie. Podsumowując: w tym rachunku zyski się prywatyzuje, a koszty uspołecznia.

6. Rachunek ekonomiczny: • EkoSpołeczny– jest nastawiony na dochód zatrudnionych współwłaścicieli, społeczności lokalnych i krajowych uwzględniając obok kosztów zużywanych materiałów, usług i dobrej jakości, także koszty: pracy domowej w rodzinie np. przy wychowaniu dzieci, w kuchni, ogrodzie itp., zasiłków dla bezrobotnych, także tych z pomocy społecznej, wykluczenia społecznego, chorób wywołanych szkodliwymi warunkami pracy, w tym stresu, rozkładu więzi społecznych, patologii, nieuczciwości i oszustw w biznesie, zatrucia środowiska przyrodniczego itp

7. Rachunek ekonomiczny: Nagrodę Nobla z ekonomii w 2009 r, uzyskała Elinor Ostrom, za udowodnienie, że przedsiębiorstwa wspólnotowe – spółdzielnie, były bardziej efektywne niż komercyjne, mimo że zastosowany rachunek ekonomiczny ma charakter pośredni pomiędzy rachunkiem egoistycznym i EkoSpołecznym. „Nie ma żadnej teorii ekonomicznej, która potrafiłaby pokazać, że całkowicie wolny rynek ustala najbardziej korzystne społecznie ceny towarów oraz prowadzi do ichoptymalizacji” P. Ball

8. Dwa ponadczasowe dylematy rozwoju sprowadzające się aktualnie do: • kapitalizmu, zysku i bogactwa - która nieprawdziwie przypisywana dla Adama Smitha, mówi, że dobro wspólne powiększa się dzięki dążeniu jednostek do zaspokojenia ich indywidualnych, egoistycznych potrzeb i przyjemności; ta koncepcja oparta jest na założeniach między innymi filozofii Hobbesa określającego życie jako jedynie nieustanną walkę o: przetrwanie, możliwość reprodukcji i dobra materialne;

9. Dwa ponadczasowe dylematy rozwoju sprowadzające się aktualnie do: • społeczeństwo obywatelskiego - wychodzi z całkiem odmiennego założenia, że pracując na rzecz innych i na rzecz dobra wspólnego, jednostki zwiększają swój dobrobyt i jakość życia; ta koncepcja wywodzi się między innymi z filozofii Arystotelesa, która zakłada, że ludzkość jako twór bezsprzecznie boski, musi być obdarzona wrodzonym dobrem i mądrością, a zatem wolność i odpowiedzialne stosowanie się do przyjętych przez siebie zasad były nie tylko możliwymi, ale koniecznymi elementami istnienia cywilizowanego społeczeństwa.

10. Wywodzące się z poprzednich dwa główne dylematy w gospodarce: • indywidualizmu, chciwości, dominacji i bezwzględnej rywalizacji nazywanych konkurencją, • czy współpracy jak w dobrej rodzinie i pracy dla dobra wspólnego w harmonii ze środowiskiem ekospołecznym.

11. Po co tworzono spółdzielczość ? Alfred Domagalski Prezes Krajowej Rady Spółdzielczej: „Spółdzielni nie zakłada się po to aby być bogatym, ale po to aby nie być biednym”

12. Ideologiczne korzenie spółdzielczości • socjalizm – Robert Owen, Charles Fourier, Charles Gide – spółdzielnie spożywców – Edward Abramowski, Stanisław Wojciechowski • liberalizm - H. Schulze- Delitzsch – banki ludowe, banki spółdzielcze, rolnicze i rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu - ks. Piotr Wawrzyniak, ks. Franciszek Adamski • solidaryzm chrześcijański - F. W. Raiffeisen – Spółdzielnie Oszczędnościowo- Pożyczkowe, wiejskie spółdzielnie wielokierunkowe - Franciszek Stefczyk

13. Historia powstania spółdzielczości Tradycje polskiej spółdzielczości sięgają początków XIX wieku, kiedy nie istniało państwo polskie – w czasach zaborów. Tworzące się wtedy organizacje spółdzielcze utożsamiane były z walką o niepodległość, próbami utrzymania tożsamości narodowej, a przede wszystkim walki o sprawiedliwość społeczną.

14. Historia powstania spółdzielczości Sama nazwa pierwszej w Polsce organizacji opartej na zasadach spółdzielczych – Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego Ratowania się Wspólnie w Nieszczęściach, założonego przez księdza Stanisława Staszica w 1816 r., wskazywała na fakt, iż najczęstszym motywem powstawania takich organizacji była próba sprzeciwiania się niesprawiedliwości społecznej. Dzięki temu Towarzystwu bardzo rozwinął się cały Hrubieszów i okolice dzięki integracji oraz współpracy środowisk lokalnych. Towarzystwo to przetrwałoby zapewne do dzisiaj, gdyby nie dekret likwidacyjny Bolesława Bieruta w 1952 r., ponieważ był to historyczny przykład spółdzielczości „oddolnej”, której zasady i wartości były przekazywane przez pokolenia, jak w rodzinie, ale nie pasowały do spółdzielczości „odgórnej” zakładanej w PRL-u.

15. Historia powstania spółdzielczości Roczdelskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów założone 21 grudnia 1844 r. przez  28 miejscowych tkaczy w Rochdale (w północnej Anglii), prowadzących wspólnie sklep spożywczy.

16. Historia powstania spółdzielczości Zasady Roczdelskie • otwarte członkostwo (zasada „otwartych drzwi”), • zachowanie demokratycznej kontroli w spółdzielni („jeden członek - jeden głos”, • ograniczenia oprocentowania kapitału udziałowego, • przeznaczanie nadwyżek pozostałych po opłaceniu wszystkich kosztów spółdzielni na cele jej rozwoju, wspólny pożytek, bądź na zwrot części tych nadwyżek członkom proporcjonalnie do wielkości ich zakupów, • konieczność kształcenia członków i zatrudnionych osób, • współpraca z innymi spółdzielniami na wszystkich szczeblach, • sprzedaż tylko za gotówkę, • neutralność polityczna i religijna.

17. Historia powstania spółdzielczości Zasady Hermana Schulze-Delitzscha: • samopomoc i samo-zarządzanie, • nieograniczona i solidarna odpowiedzialność członków, • dobrowolność zrzeszania się, oraz • zasada „jeden członek - jeden głos” • zasada „otwartych drzwi”

18. Historia powstania spółdzielczości Zasady Friedricha Wilhelma Raiffeisena • zasada sąsiedztwa („jedna wieś – jedna spółdzielnia”) • solidarność członków • nie rozdzielanie nadwyżek, lecz akumulowania ich w specjalnych funduszach • honorowy zarząd • uniwersalność (łączenie w jednej spółdzielni wszystkich kierunków działania ważnych dla członków)

19. Historia powstania spółdzielczości Trwałość tej formy zarządzania nie ma sobie równych w naszym kraju, ponieważ istnieje w Polsce blisko 300 spółdzielni po 100 i więcej lat, które przetrwały zabory, dwie wojny światowe i transformację ustrojową. Spółdzielczość jako zorganizowana struktura gospodarcza stanowiła podstawę funkcjonowania państwa podziemnego podczas okupacji w II wojnie światowej.

20. Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości • Spec ustawa z 1990 r. spowodowała: • likwidację związków spółdzielczych; • zniszczenie zaplecza w postaci magazynów hurtowych, • zerwanie więzi międzyspółdzielczych, przerwanie współdziałania i współpracy na płaszczyźnie gospodarczej i społecznej, • zatomizowanie ruchu spółdzielczego, • przygotowanie gruntu do wejścia wielkich korporacji i hipermarketów do Polski.

21. Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości 2) W ciągu 22 lat – najwięcej nowelizacji prawa spółdzielczego w świecie spowodowały (34 nowelizacje): • chaos prawny i niespójność prawa; • wiele zapisów z nowelizacji było niezgodnych z Konstytucją, co potwierdził Trybunał Konstytucyjny,

22. Transformacja ustrojowa, a przemiany w spółdzielczości 3) Dwie frontalne próby zniszczenia spółdzielczości w 1999 i 2011 r. poprzez umożliwienie przekształcenia ustawowego spółdzielni w spółki kapitałowe, a spółdzielni mieszkaniowych we wspólnoty.

23. Spółdzielnie czynne w poszczególnych branżach w latach 1988 i 2008 oraz 1988=100 • Spółdzielczość spożywców „SPOŁEM” 397 356 89,7% • Gminne Spółdzielnie „Samopomoc Chłopska” 1912 1345 70.3% • Spółdzielnie Mleczarskie 323 169 52,3% • Spółdzielnie Ogrodniczo-Pszczelarskie 140 90 64,3% • Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne 2089 806 38,6% • Spółdzielnie Kółek Rolniczych 2006 652 32,5% • Banki Spółdzielcze 1663 593 35,7% • Spółdzielnie Mieszkaniowe 3128 3390 108,4% • Spółdzielnie Pracy i Usług oraz Budowlane 2340 758 32,4% • Spółdzielnie Inwalidów i Niewidomych 454 258 56,8% • Spółdzielnie Rękodzieła Artystycznego "Cepelia" 121 16 13,2% • Spółdzielnie Rzemiosła 562 187 33,3% • Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo – Kredytowe -- 72 -- • Spółdzielnie Socjalne -- 115 -- • Spółdzielcze Grupy Producentów Rolnych. -- 105 --

24. Spółdzielnie czynne w 2008 W Polsce na koniec 2008 r. według danych Krajowej Rady Spółdzielczej i GUS istniało ok. 11,7 tys. spółdzielni, z tego ok. 2,7 tys. w stanie likwidacji i 9 tys. sprawnie funkcjonujących

25. Sółdzielczość polska Krajowa Rada Spółdzielcza - naczelny organ samorządu spółdzielczego zrzesza 15 branż i jest największą Polsce organizacja pozarządową. Jej poprzedniczka Naczelna Rada Spółdzielcza została utworzona Ustawa prawo Spółdzielcze z 1920 r.

26. Międzynarodowy Związek Spółdzielczy – MZSInternational Cooperative Alliance – ICA • założony 1895 • największa na świecie organizacja pozarządowa • zrzesza 230 organizacji spółdzielczych z 89 krajów • poprzez pojedyncze spółdzielnie skupia przeszło 800 milionów ludzi • siedziba - Genewa • www.ica.coop

27. Cztery rodzaje spółdzielczości • Odgórna - sterowana odgórnie jak w PRL-u; • Menedżerska – kiedy prezesi spółdzielni traktują ją tak ja firmę komercyjną; • Oddolna – kształtowana przez wychowanie w duchu spółdzielczym od małego dziecka – jest najbardziej trwała; • Mieszana.

28. Spółdzielczość jako własność wspólnotowa Spółdzielczość jako jedna z form własności wspólnotowej likwiduje główną sprzeczność interesów dwóch potężnych grup oddziałujących na rynkowe prawa i mechanizmy: pracowników najemnych i właścicieli kapitału. Pracownicy najemni stając się współwłaścicielami w tych formach przedsiębiorstw, są znacznie mniej roszczeniowi, a bardziej odpowiedzialni za funkcjonowanie swoich przedsiębiorstw.

29. Kapitał, praca, a zasady i wartości Co zatem jest ważniejsze: praca czy kapitał ?Ani jedno, ani drugie, najważniejsze są zasady i wartości na których opiera się funkcjonowanie zakładów pracy zbiorowej. Spółdzielczość ma zasady i wartości uwspółcześnione ostatnio na Kongresie Spółdzielczym w Manchesterze w 1995 r. Praktyczne zastosowanie tych zasad i wartości w całej spółdzielczości, po skonkretyzowaniu, na szczeblu spółdzielni i innych przedsiębiorstw wspólnotowych jest najważniejszym społecznym rozwiązaniem strategicznym o charakterze antykryzysowym.

30. Wartości spółdzielcze • Spółdzielnie powinny opierać swoją działalność na wartościach: samopomocy, samo-odpowiedzialności, demokracji, równości, sprawiedliwości i solidarności. • Określenie SPÓŁ - DZIELCZOŚĆ zakłada społeczny (międzyludzki) charakter działań, w odróżnieniu od ekonomii antyspołecznej. Zgodnie z tradycjami założycieli ruchu spółdzielczego, członkowie spółdzielni powinni wyznawać wartości etyczne: uczciwości, otwartości, odpowiedzialności społecznej i troski o innych.

31. Zasady spółdzielcze I zasada: dobrowolnego i otwartego członkostwa Spółdzielnie są organizacjami dobrowolnymi, otwar­tymi dla wszystkich osób, które są zdolne do korzy­stania z ich usług oraz gotowe są ponosić związaną z członkostwem odpowiedzialność, bez jakiejkolwiek dyskryminacji z powodu płci, społecznej, rasowej, poli­tycznej czy religijnej.

32. Zasady spółdzielcze II zasada: demokratycznej kontroli członkowskiej Spółdzielnie są demokratycznymi organizacjami kontrolowanymi przez swoich członków, którzy aktyw­nie uczestniczą w określaniu swojej polityki i podejmo­waniu decyzji. Mężczyźni i kobiety pełniący funkcje przedstawicielskie z wyboru są odpowiedzialni wobec członków. W spółdzielniach szczebla podstawowego członkowie mają równe prawa głosu (jeden członek - jeden głos), zaś spółdzielnie innych szczebli również zorganizowane są w sposób demokratyczny.

33. Zasady spółdzielcze III zasada: ekonomicznego uczestnictwa członków Członkowie uczestniczą w sposób sprawiedliwy w tworzeniu kapitału swojej spółdzielni i demokratycz­nie go kontrolują. Co najmniej część tego kapitału jest zazwyczaj wspólną własnością spółdzielni. Jeżeli człon­kowie otrzymują jakąś rekompensatę od kapitału wniesionego jako warunek członkostwa, jest ona zazwyczaj ograniczona. Członkowie przeznaczają nadwyżki na jeden lub wszystkie spośród następujących celów: na rozwój swojej spółdzielni, jeśli to możliwe przez stworze­nie funduszu rezerwowego, z którego przynajmniej część powinna być niepodzielna; na korzyści dla członków proporcjonalne do ich transakcji ze spółdzielnią; na wspieranie innych dziedzin działalności zaaprobowa­nych przez członków.

34. Zasady spółdzielcze IV zasada: autonomii i niezależności Spółdzielnie są autonomicznymi organizacjami wza­jemnej pomocy kontrolowanymi przez swoich człon­ków. Jeżeli zawierają porozumienia z innymi organiza­cjami, włączając w to rządy, lub pozyskują swój kapitał z zewnętrznych źródeł, to czynią to tylko na warunkach zapewniających demokratyczną kontrolę przez swoich członków oraz zachowanie swojej spółdzielczej auto­nomii.

35. Zasady spółdzielcze V zasada: kształcenia, szkolenia i informacji Spółdzielnie zapewniają możliwość kształcenia i szkolenia swoim członkom, osobom pełniącym funkcje przedstawicielskie z wyboru, menedżerom i pracowni­kom tak, aby mogli oni efektywnie przyczyniać się do rozwoju swoich spółdzielni. Informują one ogół społe­czeństwa – a zwłaszcza młodzież i osoby kształtujące opinię społeczną – o istocie spółdzielczości i korzyś­ciach z nią związanych.

36. Zasady spółdzielcze VI zasada: współpracy pomiędzy spółdzielniami Spółdzielnie w najbardziej efektywny sposób służą swoim członkom i umacniają ruch spółdzielczy poprzez współpracę w ramach struktur lokalnych, krajowych, regionalnych i międzynarodowych.

37. VII zasada: troski o społeczność lokalną Spółdzielnie pracują na rzecz właściwego rozwoju społeczności lokalnych, w których działają, poprzez prowadzenie polityki zaaprobowanej przez swoich członków” Zasady spółdzielcze

38. Kryzys jako zagrożenie Żyjemy w zglobalizowanym świecie, w którym na zasadzie „naczyń połączonych” zachodzą szybko różne procesy współzależne ze sobą powodując skupianie ogromnego majątku i dochodów w rękach nielicznych ludzi poprzez: • mechanizm pieniądza odsetkowego, • spekulację, • prywatyzację majątku państwowego, komunalnego i wspólnotowego, • koncentrację kapitału i monopolizację, • deregulację rynkową, • korupcję, • coraz bardziej restrykcyjne prawo • oraz medialną, edukacyjną i polityczną dezinformację.

39. Kryzys jako zagrożenie W konsekwencji następuje: • gwałtowne zubożenie zdecydowanej większości zwykłych ludzi, • zanikanie klasy średniej, • wzrost bezrobocia i bezdomności, • rozpad więzi społecznych i rodzinnych, • wzrost patologii i chorób cywilizacyjnych.

40. Kryzys jako szansa • bardzo szybkiej zmiany świadomości ludzi odnośnie otaczającego świata zewnętrznego i naszego mentalnego wewnętrznego, • budowy nowego ustroju w którym pieniądz będzie miał charakter wspólnotowy i bezodsetkowy, a nie prywatny bankierów; • dominacji własności wspólnotowej w postaci spółdzielczości, akcjonariatu pracowniczego i akcjonariatu społeczności lokalnych, własności komunalnej .

41. Dziękuję za uwagędr Krzysztof Lachowski e-mail: klachowski@poczta.onet.pl