آب آشام ي دن ي بسته بند ي شده (بطر ي شده) مرداد 1385 رحيم دواني كارشناس آزمايشگاه آب و فاضلاب

1. آب آشاميدني بسته بندي شده (بطري شده)مرداد 1385رحيم دوانيكارشناس آزمايشگاه آب و فاضلاب

2. 1- آب آشاميدني بسته بندي شده (بطري شده): آب آشاميدني است كه در ظروف بسته بندي شده و به طور طبيعي داراي املاح بوده و يا به آن اضافه مي شود مي تواند به طور طبيعي محتوي گازكربنيك باشد يا به آن اضافه گردد.2-1- منابع آب بطري شده:1-2-1- آبهاي زيرزميني:آبهاي زيرزميني آبهايي هستند كه منشا آنها آبخوان است مثل: آب چشمه، آبهاي فوران كننده، آب چاه يا قنات. آبهاي زيـرزمـيني بـه دو گـروه آبـهاي حـفاظت شده و حفاظت نشده طبقه بندي مي شوند.آبهاي زير زميني حفاظت شده: مستقيماً تحت تاثير محيط سطحي و آبهاي سطحي قرار نمي گيرند و از نظر ميكروبيولوژيكي نيز داراي کيفيت مناسب هستند.آبهاي زيرزميني حفاظت نشده: اين آبها ممکن است تحت تاثير محيط قرار گرفته و از نظر ميکروبيولوژيکي نيز مناسب نباشد. آبهاي سطحي: آبهايي مانند: آب شهرها، رودخانه ها، درياچه ها، آبگيرها و سدها هستند كه وارد طبيعت مي شوند.

3. الف: آب چشمه: آب چشمه آب زيرزميني است كه از يك سازند زمين شناسي منشاء گرفته و ممكن است به طور طبيعي در سطح زمين جريان داشته باشد يا از راه ايجاد حفره جمع آوري گردد.(محل جغرافيايي چشمه و سازند حاوي آن بايد قابل تشخيص باشد)ب: آب فوران كننده: آب فوران كننده، آب چاهي است مربوط به سفره آبي تحت فشار كه در اثر حفر بعلت اختلاف سطح ايستائي آب به بيرون فوران مي كند.پ: آب چاه: آب چاه، آبي است كه از حفره ايجاد يا ساخته شده در زمين كه از يك آبخوان به سطح زمين آورده مي شود.2-2-1- آب حاصل از يخچال طبيعي:آبي است كه از ذوب يخچال طبيعي جريان مي يابد و يا آب حاصل از ذوب توده هاي يخ جدا شده از يخچال در طي فرآيند است.

4. 3-2-1- آب آماده شده:آبي است كه بر روي آن فرآيند انجام مي گيرد. به طوري كه تركيب آن با تركيب منشاء تفاوت دارد. منبع تامين اين آب مي تواند آبهاي زيرزميني يا شبكه‌آبرساني عمومي يا هر منبع ديگر مناسب باشد.4-2-1- شبكه توزيع‌آب:شبكه هاي آبرساني عمومي يا خصوصي هستند كه آب تصفيه شده قابل مصرف را از راه تاسيسات آبرساني براي مصرف كننده فراهم مي كنند.5-2-1- آب با مواد معدني افزوده شده:آب آماده شده است (3-2-1) كه به آن مواد معدني اضافه شده است.اقدامات اوليه:پيش از استفاده از يك نوع آب براي بسته بندي لازم است كيفيت ميكروبيولوژي و تركيب شيميايي آن تعيين مي شود.

5. بهداشت محيط:الف) حفاظت منابع آب و اطراف آن: منبع آب و محيط اطراف آن بايد توسط يک متخصص آب شناس، شناسايي و تعيين شود و تا حد امکان منبع آب و محيط اطراف آن محافظت شود.ب) اقدماتحفاظتي:‌كليه احتياطهاي ممكن بايد در محيط حفاظت شده آب انجام شود و از هر گونه آلودگي يا تاثيرات خارجي روي كيفيت آب زيرزميني پيشگيري بعمل آيد. (مانند: دفع مواد زائد، جامد، گازي، مايع كه مي تواند سبب آلودگي آب زيرزميني گردد).از تخليه آلاينده ها مانند: مواد آلوده به ميكروارگانيسم ها، كودها، هيدروكربنيكها، مواد پاك كننده ها، آفت كش ها، تركيبات فنلي، فلزات سمي و مواد راديواكتيو و ديگر مواد آلي محلول نيز بايد پيشگيري شود.چاهها نبايد در مسير منابع بالقوه آلودگي زيرزميني قرار گيرد مانند: مخازن فاضلاب، فاضلابهاي صنعتي، گورستان و مخازن گاز يا مواد شيميايي، خطوط لوله و مناطق دفع مواد زائد جامد كه در روي زمين قرار دارند.

6. جابجايي، نگهداري و انتقال آب مورد استفاده:الف) استخراج در منشاء: استخراج آب بايد به گونه اي انجام شود كه از ورود آبهاي ديگر جز آب مورد نظر به درون دستگاه استخراج جلوگيري شود.ب) اطراف محل استخراج بايد بوسيله ساختماني محافظت شود تا از ورود افراد غيرمجاز، حيوانات و يا ساير منابع خارجي جلوگيري شود.ج) نگهداري تجهيزات استخراج: تجهيزات استخراج بايد به روش بهداشتي نگهداري شود.چاهها در موارد زير بايد گندزدايي گردد.1.بدنبال حفر چاه جديد در نزديكي آن2.تعمير پمپ3.آلودگي به كليفرمها و ساير باكتريهاي بيماري زا4.بالا بودن ميزان شمارش كلي ميكروبها در آب5.رشد بيولوژيكي ديگر كه مانع انجام در سمت عمليات شودمخازن ذخيره آب نيز بايد پيش از استفاده، گندزدايي گردد.

7. جنس دستگاهها بايد طوري باشد كه مشكل براي مصرف كننده ايجاد نكند و آلودگي را به حداقل برساند.ذخيره و ترابري آب مورد استفاده جهت بسته بندي:ظروف ويژه ترابري و نگهداري آب بايد از نظر تميزي و تعمير در وضعيت بهداشتي مناسب باشد. اين ظروف بايد تنهاب راي ترابري آب جهت بسته بندي مورد استفاده قرار گيرد.در صورت لزوم، ظروف نگهداري و ترابري آب مانند مخازن خطوط لوله و تانكرهاي آب بايد به گونه اي طراحي و ساخته شوند تا: الف) آب مورد استفاده را آلوده نكند.ب) به طور مؤثر از آلاينده هايي مانند: گرد و غبار و دود حفاظت شودپ)به طور مؤثر پاك سازي و گندزدايي شودج) كنترل آن به سهولت امكان پذير باشد

8. كنترل عمليات:آب وسيله بسيار خوبي براي حمل مواد محلول، ذرات معلق يا پراكنده است. در صورتيكه آب و ساير تركيبات كمك فرآيند آلوده به انگل ميكروارگانيسم هاي نامطلوب، باقيمانده سموم دفع آفات يا مواد سمي ديگر باشد (كه با فرآيندهاي معمولي نتوان آن را تا حد مورد نظر كاهش داد) نبايد مورد استفاده قرار گيرد.به منظور حصول اطمينان از مناسب بودن آب براي مصرف، بايد آزمونهاي آزمايشگاهي انجام گيرد

9. انواع تصفيه:تصفيه هاي فيزيكي حرارتي: شيميايي يا ضد ميكروبي ايمن و مناسب مجاز است. اين تصفيه ها مي تواند به تنهايي يا تركيبي مورد استفاده قرار گيرند. هر نوع تصفيه ضد ميكروبي انجام شده باشد، نبايد تركيبات اوليه‌آب را تغيير دهد و يا تركيبات ثانويه در آب ايجاد كند (تري هالومتانها)در مجموع هر چه كيفيت آب مورد استفاده بهتر باشد، فرآيند تصفيه كمتري مورد نياز است.تصفيه آب براي كاهش، برطرف كردن و پيشگيري از رشد ميكروارگانيسم ها مي تواند شامل: كاربرد فرآيندهاي شيميايي (مانند: كلرزني، ازون زني و كربن زني) و عوامل يا فرآيندهاي فيزيكي شامل: (دماي بالا، پرتودهي، اشعه بالا و صاف كردن) باشند.

10. اين فرآيندها مي توانند به تنهايي يا بصورت تركيبي بكار برده شود.در آبهاي بسته بندي شده اي كه در تصفيه چندگانه دارنده احتمال وجود ميكروارگانيسم هاي مضر براي سلامتي انسان كمتر است.در صورت لزوم مي توان از تصفيه هاي فيزيكي و شيمايي به شرح ذيل نيز استفاده كرد. صاف كردن با استفاده از صافي هاي سطحي ( مانند: صافي هاي غشايي چين خورده) صافي هاي عمقي (صافي شني، صافي هاي اسمز معكوس) صاف كردن با كربن فعال گرفتن مواد معدني (يون زدائي، سختي زدائي، اسمز معكوس، هوادهي)

11. گندزدائي ظروف: ظروف يكبارمصرف، معمولاً بدون گندزدايي, آماده مصرف هستند. بعضي اوقات، اين ظروف نياز به گندزدايي دارند. شستشوي و گندزدايي ظروف قابل برگشت (چند بار مصرف) بايد در يك سيستم بسته در خط توليد به گونه اي انجام شود كه باعث كاهش و به حداقل رسانيدن آلودگي پس از گندزدايي و پيش از پر كردن و درب بندي شود.پر كردن و درب بندي ظروف:عمليات بسته بندي ( مانند: پر كردن و درب بندي كردن ظروف) بايد در يك منطقه بسته و تحت فشار مثبت هوا انجام شود. ذرات غبار، مواد خارجي،‌ميكروارگانيسم ها و رطوبت بيش از حد هوا بايد كنترل و پايش شود.

12. ظروف مورد مصرف:ظروفي كه براي بسته بندي آب بكار برده مي شود، بايد منحصراً براي اين منظور باشد. ظروف چند بار مصرف نبايد براي مقاصد ديگر بكار برده شود. ظروف پلاستيكي مورد مصرف، بايد از نوع مجاز (Food grade) براي بسته بندي آب بوده و هيچگونه اثر سوئي روي فرآورده نهايي نداشته باشد.ترابری:ترابري آبهاي بسته بندي شده بايد به گونه اي باشد كه آب را در مقابل منابع بالقوه آلودگي و همچنين صدماتي كه ممكن است باعث نامناسب شدن آب براي مصرف گردد، محافظت كند.

13. موارد زير بايد كاملاً روشن و خوانا و پاك نشدني به زبان فارسي و براي صادرات به زبان مورد درخواست كشور خريدار، روي برچسب نوشته شود: نام و نوع محصول (آب بطري شده) گازدار طبيعي با جوشان طبيعي آب بسته بندي شده كه گازدار يا گازدار شده محتوي مواد مصرفي ميزان كل مواد جامد محلول آب ساير تركيبات شيميايي آب مي تواند روي برچسب نوشته شود

14. اگر فلورايد افزوده شود، بايد واژه‌ آب فلوئوره برچسب گذاري شود و ميزان فلورايد كمتر از 8/0 ميلي گرم است اگر آب حاوي 1 ميلي گرم فلوئور باشد، عبارت حاوي فلوئور بايد ذكر شود چنانچه آب داراي 2 ميلي گرم فلوئور باشد، ((عبارت آب براي نوزادان و كودكان زير 7 سال مناسب نيست)) بايد در برچسب ذكر شود محل جغرافيايي چشمه يا چاه مي تواند در برچسب مشخص شود برچسب گذاري آب بسته بندي شده از نظر نوشتاري يا تصويري بايد به گونه اي باشد كه موجب اشتباه با ديگر آبها به ويژه آب معدني طبيعي نشود شماره پروانه ساخت وزارت بهداشت، درمان و‌آموزش پزشكي  نام و نشاني كامل توليدكننده حجم محتوي بر حسب سيستم متري

15. شماره سري ساخت:تاريخ توليد: ............. روز ............. ماه .............. سالتاريخ پايان مصرف: .............. روز ............... ماه ................ سالشرايط نگهداري در صورت لزوم: ويژگيهاي فيزيكي آب بطري شده بايد طبق جدول شماره يك استاندارد ملي ايران 1053 سال 1374 باشد. ويژگيهاي شيميايي آب بسته بندي شدهبايد طبق جدول شماره 4 استاندارد 1053 سال 1374 باشد. تركيبات شيميايي آلي و .............. موجود در آبهاي بطري شده نبايد از حد مجاز تعيين شده در جدول شماره 3 استاندارد ملي ايران 1053 سال 1374 بيشتر شود. جدول بيشتر رواداري تركيبات شيميايي كه براي سلامتي مخاطره آميز نباشد‌(مطابق جدول پيوست) ويژگيهاي ميكروبيولوژيكي آب آشاميدني بسته بندي شده مطابق استاندارد 6262 يا 6267 باشد.

16. تفاوت آب معدني با آب آشاميدني بسته بندي:

19. تفاوت آب معدني با آب آشاميدني شبکه:

21. ويژگي هاي باکتريولوژي آب اشاميدني بسته بندي شده يادآوري 1- ميکروارگانيسم هاي قابل کشت تنها در زمان بسته بندي و يا بيشينه دوازده ساعت پس از بسته بندي (در صورت نگه داري در دماي پنج درجه سلسيوس) مي تواند مورد ملاک قرار گيرد.

22. « حداکثر مقادير مجاز مواد شيميائي مواد سمي در آب و آب معدني» « حداکثر مقادير مجاز مواد شيميائي مواد سمي در آب و آب معدني» • مطابق با استانداردهاي زير: • استاندارد 1053 – ويژگيهاي فيزيکي و شيميايي آب آشاميدني - چاپ چهارم - تجديد نظر پنجم - سال 1376 • استاندارد 2441 - آب معدني طبيعي – ويژگيها - چاپ اول- سال 1384 • استاندارد 6694 - آب آشاميدني بسته بندي شده – ويژگيها – چاپ اول

23. «ويژگيهـای آب آشاميدنـي» «مشخصات فيزيکي آب آشاميدني»

24. + 1=< .  «حداکثر مجاز مواد شيميايي کاني موجود در آب آشاميدني» منبع: موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران - استاندارد 1053 - ويژگيهای فيزيکي و شيميايي آب آشاميدني – تجديد نظر چهارم – چاپ پنجم 1376

25. منابع: 1- استانداردهاي ملي ايران 1836 واحد توليد کننده مواد غذايي آيين کار اصول کلي بهداشتي 2- “ “ “ 2441 ويژگيهای آبهای معدني طبيعي قابل شرب 3- “ “ “ 2606 آيين کار به منظور بهره برداری از آبهای معدني طبيعي آشاميدني آب آشاميدني بسته بندی شده – ويژگيهای ميکروبيولوژيکي4- “ “ “ 6267 آب، آيين کار بهداشتي آب آشاميدني بسته بندی شده5- “ “ “ 6305 6- “ “ “ 6694 آب، آب آشاميدني بسته بندی شده، ويژگيها 7- “ “ “ 1053 ويژگيهای فيزيكي و شيميايي آب آشاميدني – چاپ 1376