Wprowadzenie do Świata Ciszy

1. Wprowadzenie do Świata Ciszy Prof. dr hab. Marek Świdziński Zaklad Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego Z problemów komunikacji niesłyszących 8.10.2014 http://www.mswidz.republika.pl/

2. Program • Pytania do Was • O naszych zajęciach • Tematy • O nas • Głuchy – kto to taki? • Historia Głuchych • Dramat bariery językowej • Typowa historia głuchego dziecka • Filozofia dwujęzyczności • Podsumowanie

3. Pytania do Was Kim jesteście? Po co tu przyszliście? Co wiecie o Głuchych? • Kto to jest: Laurent Clerc, Alexander Bell, Stanisław Siła Nowicki, Jakub Falkowski, Kristina Svartholm? • Ilu języków używają głusi w świecie // w Polsce? • Co wspólnego z głuchymi mają Indianie z Ameryki Północnej XIX wieku? • Co zrobisz, kiedy urodzi ci się głuche dziecko? • Czy Bedřich Smetana był głuchy?

4. O naszych zajęciach • Konwersatorium: od 1998. • Przedmiot: Świat Ciszy, komunikacja niesłyszących, języki wizualno-przestrzenne. • Cel: a. naukowy, b. poznawczy, c. propagandowy. • Metoda: a. referaty członków Zespołu, b. referaty zaproszonych gości, c. referaty słuchaczy (wskazane lektury). • Zaliczenie: a. przekład artykułu // rozdziału z angielskiego, b. referat // prezentacja, c. test wyboru na zakończenie.

5. Filmiki Do niedawna uważano, że używanie narzędzi jest czymś, co wyróżnia człowieka spośród innych zwierząt. Potem okazało się, że narzędzi używają małpy, ptaki, wiele innych ssaków, a w końcu nawet bezkręgowce. Pod koniec ubiegłego roku do Internetu trafił film nakręcony przez naukowców z Muzeum Victorii w Australii, na którym ośmiornica z gatunku Octopus marginatus zbiera skorupy orzechów kokosowych i chowa się w nich.  Ośmiornica Octopus marginatus zamieszkuje tropikalne wody zachodniego Pacyfiku. Gatunek ten już kilka lat temu wywołał sensację w świecie nauki. Okazało się bowiem, że usiłuje "chodzić" na dwóch spośród ośmiu "nóg". Najnowsze badania dowodzą, że oprócz tego używa także narzędzi.  Te narzędzia to łupiny orzechów kokosowych, z których ośmiornica korzysta w celu ochrony. Zwierzę potrafi nosić łupiny używając swych ośmiu ramion, gromadzić je na później lub okrywać się nimi podczas przemieszczania się. Jak podkreślają naukowcy, różni je to od np. krabów pustelników, które chronią się do muszli ślimaków.  Naukowcy spędzili w sumie 500 godzin pod wodą obserwując zachowania 20 ośmiornic. Czterokrotnie ośmiornice przemieszczały się na odległość około 20 metrów, niosąc pod swoim ciałem połówki orzechów kokosowych.

6. Tematy • Dwujęzyczność i dwukulturowość. • Sytuacja społeczno-polityczna Głuchych w różnych krajach. • Metody opisu komunikacji wizualno-przestrzennej. • Morfologia, składnia i leksyka PJM. • Inne języki wizualno-przestrzenne: SJM, ASL, GSL. • Edukacja niesłyszących w Polsce. Nauczanie słyszących PJM. • Systemy notacji tekstów wizualno-przestrzennych. • Komunikacja wizualno-przestrzenna z niemowlęciem: Sign2Baby.

7. Literatura • Bouvet, D. (1996): Mowa dziecka. Wychowanie dwujęzykowe dziecka niesłyszącego. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, Tłum. R. Gałkowski. • Eriksson, P. (1998): The History of Deaf People. Örebro. • Farris M. A. (1994): “Sign Language Research and Polish Sign Language”, w: „Lingua Posnaniensis” XXXVI. • Lane, H. (1996): Maska dobroczynności. Deprecjacja w społeczności głuchych, tłum. T.Gałkowski, J.Kobosko, Warszawa. • Sacks, O., 1998, Zobaczyć głos. Podróż do świata ciszy, Zysk i S-ka, Poznań.

8. Literatura • Studia (2003): Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących. Redakcja naukowa: Marek Świdziński i Tadeusz Gałkowski. Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. • Świdziński, M. (2007): Jak Głusi przyswajają język: o językach migowych i miganych. [W:] Język migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce. Red. I. Grzesiak. Wydawnictwo Stanisław Sumowski. Malbork. 16-24. • Świdziński, M. (2005): Języki migowe. [W:] Podstawy neurologopedii. Red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska. Opole. 679-692.

9. O nas Zajmujemy się komunikacją wizualno-przestrzenną i społecznością Głuchych(od 1998) Przedmiot zainteresowania: • opis Polskiego Języka Migowego (PJM) • budowa korpusu PJM • nauczanie PJM • miganie do dzieci • .....................

10. O nas My: Zespół Badań nad Polskim Językiem Migowym (od 1996) Prof. dr hab. Marek Świdziński Mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil Mgr Aleksandra Kalata-Zawłocka Romuald Szurik Mgr Danuta Mikulska (dziś: dr Danuta Mikulska) Mgr Maciej Mrozik Mgr Karolina Lausz Mgr Grzegorz Galewski Mgr Aleksandra Święcka Mgr Magdalena Bielak Mgr Lucyna Długołęcka

11. O nas Mgr Olga Woźniak-Włodarska Dr Iwona Grzesiak Mgr Monika Grabowska-Dobrowolska Mgr Joanna Łacheta Mgr Agnieszka Laskowska-Klimczewska Mgr Marcin Daszkiewicz Bartosz Marganiec Mgr Sylwia Fabisiak (dziś: Łozińska) Mgr Piotr Mostowski Mgr Joanna Filipczak Mgr Marcin Ruszczyk Bernard Kinow

12. O nas Maków Podhalański 12

13. O nas Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy” (2008) • Adresat: nauczyciele Głuchych; także niesłyszący. • Cel: dostarczenie podstaw - lingwistyki, nauczania języka obcego, dydaktyki PJM, warsztatu translatoryki. • Język wykładu: polski, ale i PJM. Tłumaczenie symultaniczne!!!

14. O nas

15. O nas • Lektoraty PJM (od 1998) • e-lektorat PJM (2007-2009) (Romuald Szurik) • Lektorat boloński PJM według autorskiego programu naszych lektorek. 4 poziomy, 240 godzin, 2 * 2 godziny w tygodniu. Uczestnicy: A1 – 30, A2 – 8-25, B1 – 7, B2 -5. Oceny: dużo 5; także 5!

16. O nas • Rada Wydziału powołuje w czerwcu 2010 Pracownię Lingwistyki Migowej przy Katedrze Językoznawstwa Ogólnego, Wschodnioazjatyckiego Porównawczego i Bałtystyki. Kierownik: dr Paweł Rutkowski. • Projekt naukowo-badawczy w ramach fundacji FOCUS: „Kategoryzacja gramatyczna przez przestrzeń i ruch w Polskim Języku Migowym” (dr Paweł Rutkowski). • 5 innych grantów (m.in. międzynarodowych).

17. O nas 17 Współczesność: Pracownia Lingwistyki Migowej (czerwiec 2010)

18. O nas • Pracownia Lingwistyki Migowej: http://www.plm.uw.edu.pl/pl/about • Projekt: Korpus PJM. Laboratorium multimedialne (we współpracy z Uniwersytetem Hamburskim). 20-osobowy zespół głuchych i słyszących. • UW: europejski ośrodek lingwistyki migowej: Konferencja FEAST’2012 (Formal and Experimental Advances in Sign Language Theory). • Udział w konferencjach naukowych: Pekin 2009, Rzym 2010, West Lafayette, In 2010, Pisa 2010, Taipei 2011, Triest 2011, Majsur 2012, Goa 2013, Reykjavik 2012.

19. O nas „Nasi” to również: • Instytut Głuchoniemych im. Ks. Falkowskiego (Pl. Trzech Krzyży 4) • Instytut Polskiego Języka Migowego (przy Instytucie Głuchoniemych) • Dr Justyna Kowal i Instytut Filologii Polskiej (UWr) • Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla Głuchych (Łucka) Nie „nasi”: • Akademia Pedagogiki Specjalnej • Wydziały pedagogiczne polskich uniwersytetów • Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu

20. O nas Jednoczy nas wspólna ideologia: Filozofia dwujęzyczności

21. Głuchy – kto to taki? Głuchy to cudzoziemiec! Głuchy(potocznie)‘ten, kto nie słyszy (i często też nie mówi)’ Dlaczego nie mówi? • Głusi, niedosłyszący i ogłuchli. • Niektórzy Głusi słyszą. • Niektórzy niesłyszący nie są Głuchymi. Głuchy(pisany przez „duże G”)to człowiek, który w niemowlęctwie przyswoił język migowy. Głuchy kulturowo to więcej niż Głuchy językowo...

22. Głuchy – kto to taki? • Głuchy to nie inwalida • Ograniczenie Głuchego: BARIERA JĘZYKOWA • Bariera ta jest problemem także dla nas, słyszących. Być może, głównie dla nas...

23. Głuchy – kto to taki? To wszystko • nieznane naszemu społeczeństwu • nie przyjmowane do dziś do wiadomości przez 90% ludzi pracujących z głuchymi (i Głuchymi...) ani przez samych Głuchych!!! • oczywiste z punktu widzenia lingwisty

24. Historia Głuchych • Żyli osobno, w zasadzie poza prawem. • Arystoteles (IV w. p.n.e.) – autor tragicznego stereotypu: głuchy = głupi... • 2000 lat dyskryminacji Głuchych. • Przełom: koniec XVI wieku – ród de Velasco i Brat Ponce de León. • Pierwsze szkoły dla niesłyszących: XVIII wiek. • Wielka trójca: Thomas Braidwood (Edynburg), Charles-Michel de l’Epée (Paryż), Samuel Heinicke (Lipsk).

25. Historia Głuchych Brat Ponce de León (ca 1520-1584)

26. Historia Głuchych Thomas Braidwood (1715-1806)

27. Historia Głuchych Charles-Michel de l’Epée (1712-1789)

28. Historia Głuchych Samuel Heinicke (1729-1790)

29. Historia Głuchych Ks. Jakub Falkowski (1774-1848)

30. Historia Głuchych Thomas Hopkins Gallaudet (1787-1852)

31. Historia Głuchych • Ks. Jakub Falkowski, Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie (1817). • Dwie tradycje: francuska (dwujęzyczność) i niemiecka(oralizm). • Eksplozja edukacji dla niesłyszących. • ............................................................... • II Kongres w Mediolanie 1880: regres na całe stulecie. • ............................................................... • Po 1970: ASL to język!!! • 1980: Głusi uznani przez prawo szwedzkie za mniejszość językową. Tak jest dziś w wielu państwach!!! • 1986: Uniwersytet Gallaudeta, Waszyngton DC

32. Historia Głuchych Instytut Głuchoniemych Szkoły dla niesłyszących (1760-1860)

33. Historia Głuchych WNIOSKI: • Głuchy miał zawsze (i ma dzisiaj...) mniejszą szansęna sukces niż słyszący. • Bariera językowa przeszkadza słyszącym... • Głuchy i jego rodzice mają dziś teoretycznie dwie drogi („dwie opcje”) do wyboru: • oralizm • dwujęzyczność

34. Historia Głuchych Głuchy, któremu się udało: -- taki sam jak my? -- lepszy od innych?

35. Dramat bariery językowej • Edukacja Głuchych od XVI wieku do połowy XX wieku (z krótką przerwą w latach 1780-1830) to uczenie ich na siłę języka fonicznego. edukacja = rehabilitacja Różne metody „przywracania” (???) słuchu: czytanie z ust, fonogesty, aparaty słuchowe, implanty ślimakowe. Trzecia noga... • Uczenie na siłę = uczenie języka obcego. SJM, czyli System Językowo-Migowy: polski migany. Fonogesty • Dla Głuchego w Polsce język polski nie jest językiem ojczystym. SJM: odmiana wizualno-przestrzenna języka polskiego. Nie jest to język ojczysty żadnego głuchego!!!

36. Dramat bariery językowej • Słyszące niemowlę przyswaja język przez kontakt z mową. • Niesłyszące niemowlę NIE MOŻE przyswoić polszczyzny. • Jeśli rodzice są słyszący, głuche niemowlę nie nabędzie żadnego języka!!! • W szkole będzie się uczyć polszczyzny pisanej oraz Systemu Językowo-Migowego. • Rezultaty są na ogół złe...

37. Dramat bariery językowej Taki jest Twój język ojczysty / rodzimy, jaki dostałeś od rodziców. • język migowy Głuchego w Polsce (PJM) nie ma nic wspólnego z polszczyzną • SJM nie jest dla nikogo językiem ojczystym / rodzimym

38. Dramat bariery językowej Dramat bariery językowej dotyczy tylko głuchego dziecka rodziców słyszących!!!

39. Typowa historia głuchego dziecka • Dziecko się rodzi. • Normalny rozwój (także emocjonalny). • Rozpoznanie głuchoty. • Stwierdzenie braku kontaktu z dzieckiem. • Wizyta u lekarza lub logopedy. • Ciągły brak kontaktu językowego: dziecko nie mówi!!! • Posłanie do szkoły: j a k i e j ? Masowej??? Specjalnej???

40. Typowa historia głuchego dziecka • Którą szkołę wybiera w Polsce słyszący rodzic? • Dlaczego?

41. Typowa historia głuchego dziecka • Specjalną! • Bo dziecko nie mówi! Czyli: Rodzice nie mają wyboru... Ale wybór szkoły nie jest wcale wyborem drogi!!!

42. Typowa historia głuchego dziecka Dwie drogi do wyboru: • „On nie jest głuchy”: odrzucenie migania, kontakt z logopedą, mówienie do dziecka, brak kontaktów z Głuchymi, nauka w szkole masowej, implant. = ORALIZM • „On jest Głuchy!!!”: rodzice uczą się migać, nawiązują kontakty z Głuchymi, posyłają dziecko do szkoły dla niesłyszących, dziecko uczy się polskiego jako języka obcego. = DWUJĘZYCZNOŚĆ Rodzicowi wszyscy sugerują drogę pierwszą. Życie wymusza „drogę pośrednią”...

43. Filozofia dwujęzyczności • Auguste Bébian, Jakub Falkowski (początek XIX wieku): • głusi nauczyciele • język wykładu: migowy • nauka języka fonicznego jako osobnego przedmiotu • 14.05.1981: Parlament szwedzki uchwala ustawę o dwujęzyczności – SzJM to pierwszy język niesłyszącego Szweda, szwedzki – drugi język. Nauczanie w SzJM. • GallaudetUniversity (od 1864; Uniwersytet od 1986).

44. Filozofia dwujęzyczości 44

45. Filozofia dwujęzyczości 45

46. Filozofia dwujęzyczości W Polsce: • Wciąż mit Głuchego jako inwalidy – implant rozwiąże wszystkie problemy. • Dwujęzyczność nie jest formalnie akceptowana. • Bardzo mało nauczycieli zna PJM. • Nauczanie w SJM. • Bardzo mało głuchych studentów i Głuchych z wykształceniem wyższym.

47. Filozofia dwujęzyczości Ale: • Coraz więcej szkół realizuje program dwujęzyczności. • Coraz więcej nauczycieli głuchych (i Głuchych...). • Nauczyciele chcą się uczyć PJM. • Na UW, UwR, UW-M – wielkie zaintersowanie lektoratem PJM. • Najważniejsze: polscy Głusi rozpoczęli walkę o uchwalenie Ustawy o Języku Migowym przez Sejm (19.08.2011: Ustawa o języku migowym i innych środkach komunikowania się). • Cztery konferencje: GMG, GMG, GMG2, GMG4. • Doktorat Justyny Kowal z 2011. • 3 doktoraty do końca 2015.

48. Podsumowanie PROGRAM DLA NAS WSZYSTKICH: • walczyć wszędzie z mitami o Głuchych • wprowadzić do szkół dla niesłyszących PJM • rozwijać badania nad PJM • uczyć PJM i uczyć się PJM • rozwijać komunikację wizualno-przestrzenną – przede wszystkim z dziećmi...