Cz . I WPROWADZENIE UNIWERSALNO ŚĆ

1. PREZENTACJA NA PRAWACH RĘKOPISU PRZEZNACZONA JAKO POMOC DLA SŁUCHACZY STUDIUM ADMINISTRACJI WPiAUAMPRAWA CZŁOWIEKA Cz. I WPROWADZENIE UNIWERSALNOŚĆ

2. Cel kursu? • Celem kursu jest pozyskanie podstawowej wiedzy o ochronie praw człowieka w systemie ONZ, na poziomie europejskim i konstytucyjnym • W tym celu konieczne jest: • zaznajomienie się z podstawami obowiązującego prawa praw człowieka, a także • poznanie głównych mechanizmów i procedur

3. Wprowadzenie Uniwersalność praw człowieka Podstawowe traktaty uniwersalne Podstawowe mechanizmy uniwersalne Rada Praw Człowieka i jej procedury Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka Organy traktatowe Europejskie systemy ochrony praw człowieka Konstytucyjna ochrona praw człowieka Zakrestematyczny

4. Metoda wykładu - systematyczna prezentacja płaszczyzn: konceptualnej funkcjonalno-praktycznej Forma – konwersatorium Egzamin Forma – egzamin pisemny Tematy egzaminacyjne Terminy egzaminów

5. PROPONOWANA LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA • Banaszak/Bisztyga/Complak/Jabłoński/Wieruszewski/ Wójtowicz - System ochronyprawczłowieka, Zakamycze 2005 • Kuźniar Roman - “Prawaczłowieka”, Scholar, 2008 • Hołda/Hołda-Ostrowska/Rybczyńska - Prawaczłowieka, Zakamycze 2004 • Bieńczyk-MissalaAgnieszka - Prawaczłowieka w polskiejpolitycezagranicznejpo 1989 r., WydawnictwaUniwersytetuWarszawskiego 2004 • KędziaZdzisław - United Nations Mechanisms to Promote and Protect Human Rights, w: Mechanisms of the Promotion and Protection of Human Rights, red. J. Symonides, UNESCO 2003

6. PYTANIE Co to są prawa człowieka?

7. Podstawowe normy demokratycznego porządku odnoszące się do zdolności człowieka (grupy) do określonego zachowania Międzynarodowe normy odnoszące się do praw jednostki (lub grupy) Zasady/nakazy etyczne Normatywny wyraz zasad, które powinny stanowić podstawę życia wspólnoty

8. POLITICAL ENCYCLOPEDIA, OXFORD UNIVERSITY PRESS: “Prawa człowieka są specjalnym rodzajem niezbywalnego moralnego tytułu. Należą do wszystkich na podstawie przynależności do gatunku ludzkiego, niezależnie od rasy, narodowości, lub członkostwa w jakiejkolwiek grupie społecznej. Określają minimalne warunki niezbędne dla życia w godności. ENCYCLOPEDIA BRITANICA “Prawa, które przynależą jednostce jako człowiekowi.”

9. Prawa człowieka są standardami prawnymi, międzynarodowymi lub krajowymi, które chronią podstawowe wartości dla życia ludzi w godności i ustanawiają odnoszące się do nich prawne roszczenia jednostki ROBOCZA DEFINICJA

10. Funkcje podstawowe PODMIOTOWA PCz określają sytuację prawną (roszczenia) ich podmiotu (jednostki/grupy) OBIEKTYWNE PCz poddają wartości o podstawowym znaczeniu dla jednostki ochronie przez cały porządek prawny FUNKCJE PRAW CZŁOWIEKA

11. Prawa człowieka dostarczają kryteriów dla oceny działań podmiotów zobowiązanych: głównie państwa (rightsbasedapproach) • Prawa człowieka są narzędziem kontroli • władz państwowych (np. wolność mediów, • wolność zgromadzeń, wolność stowarzyszeń) FUNKCJE KONTROLNE

12. Wertykalne i horyzontalne działanie praw człowieka Funkcja wertykalna klasyczna relacja między jednostką a państwem Funkcja horyzontalna relacja pomiędzy podmiotami równymi wobec prawa: jednostka i podmioty nie będące państwem

13. Podmioty uprawnione jednostka grupy: np. mniejszości narodowe, etniczne, religijne; ludność tubylcza, ludzie żyjący w biedzie, grupy narażone na ryzyko, grupy wymagające szczególnej opieki (np. osoby niepełnosprawne) osoby prawne (odpowiednio do ich natury) GŁÓWNI AKTORZYUPRAWNIENIA – ROSZCZENIA - OBOWIĄZKI

14. Odpowiedzialność – podmioty obowiązków Państwo/rząd– podstawowa odpowiedzialność – Wiedeńska Deklaracja i Program Działania par. 1: „Prawa człowieka i podstawowe wolności są przyrodzone wszystkim istotom ludzkim; ich ochrona i promocja są pierwotną odpowiedzialnością rządów.” ZMIENIAJĄCA SIĘ ROLA PAŃSTWA Obowiązek poszanowania praw – państwa są zobowiązane do zapewnienia zgodności narodowego prawa, polityki i praktyki z ustanowionymi standardami, zaniechania ingerencji w korzystanie z tych praw

15. Obowiązek ochrony praw – państwa są zobowiązane do zagwarantowania, że organy i inne jednostki państwa lub podmioty trzecie (podmioty niepaństwowe, inne państwa, organizacje międzyrządowe, korporacje nie będą ingerować w korzystanie z praw prze jednostkę; państwo jest zobowiązane zapewnić ochronę wszystkim, bez żadnej dyskryminacji; ochrona ma być zapewniona przez legislację zawierającą odpowiednie gwarancje, ustanowienie odpowiednich procedur dostępnych dla podmiotów praw dla dochodzenia ich praw; ustanowienie narodowych procedur dla monitorowania realizacji praw

16. Obowiązek wypełniania praw – państwa są zobowiązane podjąć działania prawodawcze, administracyjne, budżetowe, sądowe i inne dla realizacji praw, w szczególności poprzez alokację odpowiednich środków w tym celu Uwaga:Podjęcie kroków prawodawczych jest niewystarczające, jeśli dla efektywnego korzystania z praw muszą one być wdrożone w życie przez decyzje programowo-polityczne i inne kroki praktyczne

17. Odpowiedzialność podmiotów niepaństwowych Rebelianci – czy należy z nimi rozmawiać? Business – korporacje? Odpowiedzialność prawna jednostki za najpoważniejsze naruszenia praw człowieka (ICC - Statut Rzymski z 1998r., Trybunały) Aktorzy społeczni - odpowiedzialność moralna Obrońcy praw człowieka – Deklaracja ONZ o Prawie i Odpowiedzialności Jednostek, Grup i organów Społeczeństwa w odniesieniu do Promocji i Ochrony Powszechnie uznanych Praw Człowieka i Podstawowych Wolności Organizacje pozarządowe, media, organizacje wyznaniowe, instytucje akademickie Rola jednostki – obowiązki

18. PRAWA I WOLNOŚCI OSOBISTE I POLITYCZNE (np. prawo do życia, zakaz tortur, wolność słowa, wolność zgromadzeń, wolność stowarzyszeń) PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE (np. prawo do ochrony zdrowia, prawo do mieszkania, prawo do oświaty) KATEGORIE PRAW CZŁOWIEKA PRAWA TZW. TRZECIEJ GENERACJI (np. prawo do rozwoju, prawo do pokoju)

19. pokojowy rozwój – prawa człowieka mają przede wszystkim chronić tych, którzy są dyskryminowani i wykluczeni walka o suwerenność lub autonomię – prawa człowieka są źródłem argumentacji zbrojny konflikt wewnętrzny – prawa człowieka pomagają zdiagnozować źródła konfliktu, określić drogi jego rozwiązania i sposoby zapobiegania przed jego nawrotem KONTEKSTY PRAW CZŁOWIEKA

20. sytuacja tzw. upadłego państwa – prawa człowieka wyznaczają standardy postępowania narodowych i międzynarodowych aktorów (np. ONZ) sytuacja konfliktu międzynarodowego – prawa człowieka wraz z prawem humanitarnym wyznaczają normy postępowania stron konfliktu

21. O CZYM WARTO PAMIĘTAĆ: Rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka nie jest linearny – postęp jest jednak widoczny Prawa człowieka nie zostały zaprojektowane na „dobrą pogodę” ROZWÓJ MIĘDZYNARODOWEJ OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA Adwokaci praw człowieka powinni by przygotowani także na wystąpienie sprzyjających okoliczności, aby podjąć właściwe kroki, we właściwym czasie i miejscu

22. UNIWERSALNOŚĆ PRAW CZŁOWIEKA

23. PYTANIA Dlaczego prawa człowieka są lub nie są; powinny lub nie powinny być uznawane jako prawa uniwersalne? Co powoduje, że zagadnienie to ciągle jest niezwykle aktualne i często sporne? Jeśli uznajemy, że uniwersalność praw człowieka jest postulatem i zasadą o żywotnym znaczeniu, co należy uczynić, aby była ona realizowana w praktyce? Jakie są współczesne wyzwania wobec uniwersalność praw człowieka?

24. GODNOŚĆ CZŁOWIEKA - centralna i podstawowa wartość

25. Artykuł 1 Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi w swej godności i w swych prawach. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa. POWSZECHNA DEKLARACJAPRAW CZŁOWIEKAGODNOŚĆ CZŁOWIEKA

26. Konstytucja RPA z 1996 r. Artykuł 1 Republika Południowej Afryki jest jednym, suwerennym, demokratycznym państwem zbudowanym na następujących wartościach: Godności człowieka, osiągnięciu równości i awansie praw i wolności człowieka. Artykuł10 Każdy ma wrodzoną godność i prawo do tego, aby była ona szanowana i chroniona.

27. 1997 Konstytucja RP z 1997r. Artykuł30 Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

28. Poszanowanie godności polega przede wszystkim na traktowaniu człowieka jako celu, a nie jako środka do osiągnięcia celów przez inne podmioty (za Immanuelem Kantem)

29. TK 15 X 2002 r. - SK 6/02 Naruszenie godności człowieka następuje „w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej przez ustawodawcę” TK 23 III 1999 - K 2/98 Konstytucja w całokształcie swych postanowień daje wyraz pewnemu obiektywnemu systemowi wartości […] Dla określenia tego systemu wartości centralną rolę odgrywają postanowienia o prawach i wolnościach jednostki […] Wśród tych postanowień centralne z kolei miejsce zajmuje zasada przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka.

30. K 11/00 Już we wstępie do konstytucji podkreśla się, że stosowaniu konstytucji winna towarzyszyć dbałość o zachowanie przyrodzonej godności człowieka. Godność zatem nie może być rozumiana jako cecha czy też zespół praw nadanych przez państwo. Jest ona bowiem w stosunku do państwa pierwotna, w konsekwencji czego zarównoustawodawca jak i organy stosujące prawo muszą respektować treści zawarte w pojęciu godności, przysługującej każdemu człowiekowi.

31. Będąc źródłem praw i wolności jednostki, pojęcie godności determinuje sposób ich rozumienia i urzeczywistniania przez państwo. Zakaz naruszania godności człowieka ma charakter bezwzględny i dotyczy wszystkich. Natomiast obowiązek poszanowania i ochrony godności nałożony został na władze publiczne państwa. […] Przesłanką poszanowania tak rozumianej godności człowieka jest między innymi istnienie pewnego minimum materialnego, zapewniającego jednostce możliwość samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie oraz stworzenie każdemu człowiekowi szans na pełny rozwój osobowości w otaczającym go środowisku kulturowym i cywilizacyjnym.

32. Koncepcja równej godności ludzkiej ma centralne znaczenie dla uniwersalności praw człowieka. Z jednej strony, każdy, niezależnie od miejsca, w którym żyje, jurysdykcji państwa permanentnego lub czasowego pobytu ma tę samą godność. Z drugiej strony realizacja prawa człowieka została uznana za niezbędną przesłankę poszanowania godności człowieka.

33. Życie, godność, wolność, równość, własność były i są chronione w rozmaitych społeczeństwach przez nakazy moralne (nie kradnij, nie zabijaj), prawo karne, a także nakazy sprawiedliwości, takie jak np. obecna we wszystkich religiach: ZŁOTA REGUŁA Buddyzm:Nie postępuj wobec innych w sposób, który uznałbyś za raniący dla w odniesieniu do ciebie Chrześcijaństwo:Nie czyń innemu, co Tobie niemiłe, czego nie chciałbyś, aby tobie uczyniono ZŁOTA REGUŁA W RELIGIACH A UNIWERSALNOŚĆ PRAW CZŁOWIEKA

34. Hinduizm: Nie czyń niczego innym, co uczynione tobie byłoby źródłem bólu: to jest suma twoich obowiązków Islam:Nikt z was nie jest człowiekiem wierzącym, chyba że życzy swojemu bratu tego, co życzy samemu sobie Judaizm:Nie czyń bliźniemu, co tobie jestnienawistne. To jest całym prawem (Torą), cała reszta jest komentarzem

35. "Prawa człowieka i podstawowe wolności są prawami przyrodzonymi wszystkich istot ludzkich; ich promocja i ochrona jest pierwszym obowiązkiem rządów." Artykuł 1 Deklaracji • "Uniwersalny charakter tych praw i wolności jest poza dyskusją." Artykuł 1 Deklaracji • "Pamiętając o znaczeniu narodowej i regionalnej specyfiki oraz różnorodnych historycznych, kulturalnych i religijnych uwarunkowaniach, obowiązkiem państw - bez względu na ich systemy polityczne, gospodarcze i kulturalne - jest promocja i ochrona wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności." Artykuł5 Deklaracji Wiedeńska Deklaracja i Program Działania z 1993 r.

36. UNIWERSALNOŚĆ PRAW CZŁOWIEKA? WSPANIALE, ALE CZY RZECZYWIŚCIE WIEMY, O CZYM MÓWIMY?

37. wymiar poznawczy– powszechnie podzielane rozumienie praw człowieka; innymi słowy – wspólne poglądy na naturę, sens i zakres praw człowieka wymiar etyczny – taki stan praw człowieka, w którym chronione przez nie wartości są globalnie uznawane - istnieje zgoda co do potrzeby ochrony tych wartości wymiar prawny – prawa człowieka wiążą prawnie w zakresie globalnym na podstawie powszechnej formalnej akceptacji (przez ratyfikację, akcesję lub w inny sposób) międzynarodowych instrumentów praw człowieka i przez ich globalne stosowanie WYMIARY UNIWERSALNOŚĆI PRAW CZŁOWIEKA

38. wymiar strukturalny – całościowy charakter praw człowieka - innymi słowy cecha praw człowieka polegająca na tym, że odnoszą się one do wszystkich podstawowych dziedzin życia jednostki i wspólnoty wymiar praktyczny – stan powszechnego przestrzegania praw człowieka - innymi słowy oznacza ta sytuacja powszechny dostęp do dóbr chronionych przez prawa człowieka wymiar językowy – zgodnie z Księgą Rekordów Guinessa Powszechna Deklaracja jest tekstem pisanym, który został przetłumaczony na największą liczbę języków – ok. 400 wersji znajduje się na stronie OHCHR WYMIARY UNIWERSALNOŚĆI PRAW CZŁOWIEKA (2)

39. WYMIAR PRAWNY UNIWERSALNOŚCI UNIWERSALNOŚĆ ZOBOWIĄZAŃ FAKTY: • Powszechna Deklaracja szeroko uznana za część międzynarodowego prawa zwyczajowego • Ponad 30 międzynarodowych traktatów z dziedziny praw człowieka (10 traktatów podstawowych), ok. 50 źródeł tzw. miękkiego międzynarodowego prawa praw człowieka • 1993 VDPA: „promocja i ochrona wszystkich praw człowieka jest przedmiotem legitymizowanej troski społeczności międzynarodowej." (§ 4 Deklaracji) • 2005 Szczyt Światowy : wspólnota międzynarodowa ponosi odpowiedzialność za ochronę (§§ 138-139 Dokumentu Końcowego)

40. STAN RATYFIKACJI INSTRUMENTÓW MIĘDZYNARODOWYCH – 1 STYCZNIA 2014 1966 MPPOP - 167 1966 Protokół I: 115; 1989 Protokół II: 73 1966 MPPGSK – 161 2008 Protokół: 11ratyfikacji, 45podpisów 1966 MKEDR - 176 1979 MKEDK – 187 1999 Protokół: 104 1989 KPDz – 193 (brak ratyfikacji : Somalia, USA) 2000 Protokół o konfliktach zbrojnych – 152 2000 Protokół o handlu, prostytucji i pornografii – 166 2011 Protokóło procedurze skargowej - 99 1984 KPT - 154 2002 Protokół: 70 1990 KPPM – 47 2006 KPON – 139 Protokół: 79 2006 KPWZ – 41

41. Przepaśćpomiędzy retoryką praw człowieka a realnością tych praw, pomiędzy literą traktatów w dziedzinie praw człowieka a ich implementacją PRAKTYCZNY WYMIAR UNIWERSALNOŚCI

42. Prawa człowieka nie są uniwersalne z powodu czyjegoś rozkazu, narzuconej woli • Prawa człowieka są uniwersalne w świetle równej godności ludzi, w której mają one swoje podstawowe źródło • Nie powinniśmy jednak separować praw człowieka od środowiska, w którym mają być realizowane. Powinniśmy szukać najbardziej skutecznych metod i środków ich realizacji w rozmaitych warunkach ekonomicznych, kulturowych i politycznych. Takie podejście można nazwać podejściem integralnym KONKLUZJE

43. Uniwersalność a uniwersalizacja – zasada a proces • We wszystkich wspomnianych wymiarach uniwersalność praw człowieka nie jest czymś statycznym. Jawi się raczej jako wielopłaszczyznowy i dynamiczny proces dochodzenia do sytuacji, w której uniwersalność jako zasada będzie się materializowała w najpełniejszym zakresie • Innymi słowy, uniwersalność może być postrzegana jako ostateczny cel międzynarodowej ochrony praw człowieka, który – biorąc pod uwagę dynamikę życia politycznego, ekonomicznego i społecznego – nigdy nie będzie osiągnięty w idealnym sensie, lecz do którego możemy się coraz bardziej zbliżać