Dlaczego dobrzy ludzie robią złe rzeczy? (i jak sobie z tym radzą)

1. Dlaczego dobrzy ludzie robią złe rzeczy?(i jak sobie z tym radzą)

2. O czym to będzie? Czyli plan prezentacji • Dylematy komplikują ludziom życie, czyli kilka słów o moralności zasad i moralność codzienności. • Dlaczego Adam chowa się za drzewem, czyli o wstydzie, poczuciu winy i systemie usprawiedliwień • O zgniłych jabłkach w koszyku, czyli dyspozycyjne i sytuacyjne źródła zachowań niemoralnych • Dlaczego już nie chcę być harcerzem, czyli primum non nocere. • Co zrobić, by nie uciekać przed własnym cieniem, czyli kształtowanie postawy heroicznej. Siły i cnoty charakteru. W tej wersji prezentacji dodałem kilkanaście zdań uzupełniając jej treść o to, co mówiłem (a nie znalazło się na slajdach), oraz to, co koniecznie powiedzieć powinienem, a nie powiedziałem. [MZ]

3. Wartości, normy, dylematy moralne Skąd wiemy, co jest dobre? • Wartości – pojęcia lub przekonania o pożądanych stanach docelowych lub zachowaniach, które wykraczają poza specyficzne sytuacje, kierują wyborami i oceną zachowań i zdarzeń, oraz są uporządkowane według względnej ważności. • Wartość moralna – zawarty w kulturze najogólniejszy wzór zachowania uznanego za podlegający ocenie moralnej. • Norma – względnie szczegółowy wzorzec zachowania służący do oceny zgodności konkretnego czynu z określoną wartością moralną. • Większość ludzi ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (uwewnętrznione), a ich naruszenie powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny (poczucie winy)

4. Wartości, normy, dylematy moralne Teoria rozwoju moralnego Kohlberga Wraz z wiekiem, rozwojem poznawczym i postępami socjalizacji, ludzie uzyskują kolejne poziomy rozwoju moralnego: Poziom PRZEDKONWENCJONALNY (wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny) • Posłuszeństwo i kara (moralność heteronomiczna) – w tym stadium ludzie postępują moralnie, wyłącznie z powodu strachu przed karą. • Instrumentalizm – człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, że leży to w jego interesie.

5. Wartości, normy, dylematy moralne Teoria rozwoju moralnego Kohlberga Poziom KONWENCJONALNY (13 – 16 lat) • Szukanie aprobaty (konformizm interpersonalny) – człowiek postępuje moralnie, gdyż jest za to nagradzany przez innych ("dobry chłopczyk"). • Zgodność z prawem (prawo i porządek) – człowiek postępuje moralnie, gdyż popiera istnienie prawa, które nakłada odpowiednie normy. Poziom POKONWENCJONALNY (powyżej 16 lat) • Kontrakt społeczny – człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, iż dane normy są korzystne dla społeczeństwa. • Uniwersalne sumienie – człowiek ma świadomość uniwersalnych zasad moralnych, w których istnienie wierzył Kohlberg.

6. Wartości, normy, dylematy moralne Czego dotyczą dylematy moralne? Dylematy moralne dotyczą m.in. następujących typów sytuacji: • jednej wartości odpowiada kilka norm (np. zachować się sprawiedliwie może znaczyć „dzielić równo”, ale też „nagradzać według zasług”) • dana czynność może podlegać ocenie w zakresie kilku norm i być oceniana negatywnie wobec części z nich, a pozytywnie wobec innych • norma zawiera „okoliczności wykluczające” jej stosowanie (np. należy mówić prawdę, ale można, a nawet należy okłamywać ciężko chorą osobę w stanie depresji co do jej szans na wyzdrowienie)

7. Wartości, normy, dylematy moralne Dylemat Heinza (Kohlberg, 1983) „W pewnym miasteczku żył człowiek imieniem Heinz, który miał bardzo chorą żonę. Heinz bał się, że żona umrze. W sąsiednim miasteczku mieszkał aptekarz, który jako pierwszy na świecie wynalazł lekarstwo mogące wyleczyć chorobę. Aptekarz żądał za sprzedaż dużej sumy pieniędzy, pięciokrotnie większej niż koszt wyprodukowania leku. Heinz starał się zdobyć pieniądze, prosił tez aptekarza o sprzedaż za niższą cenę, jednak ten się nie zgodził. Zrozpaczony Heinz włamał się do apteki i ukradł lekarstwo” Pytania do badanych: • Czy Heinz postąpił słusznie? Dlaczego? • Jak powinien był postąpić? Dlaczego?

8. Wartości, normy, dylematy moralne Dylemat Heinza (Kohlberg, 1983) • Posłuszeństwo i kara: Heinz nie powinien kraść, gdyż zostanie ukarany przez władze • Instrumentalizm: Heinz powinien ukraść, gdyż martwi się o swoja żonę i poczuje się lepiej, jeżeli ona wyzdrowieje • Szukanie aprobaty: Heinz powinien ukraść, ponieważ dobrzy mężowie dbają o swoje żony i inni ludzie potępiliby go, gdyby pozwolił swojej żonie umrzeć • Zgodność z prawem: Heinz nie powinien ukraść, gdyż kradzież jest sprzeczna z prawem, a prawa należy przestrzegać, nawet jeśli przynosi to szkodę jednostce

9. Wartości, normy, dylematy moralne Dylemat Heinza (Kohlberg, 1983) • Kontrakt społeczny – Heinz powinien ukraść, gdyż społeczeństwo przypisuje wyższą wartość prawu otrzymania lekarstwa niż prawu uzyskiwania wysokich dochodów. Każdy ma prawo do otrzymania lekarstwa, jeśli bardzo go potrzebuje – niezależnie od prawa zakazującego kradzieży • Uniwersalne sumienie – Heinz powinien ukraść lekarstwo, gdyż życie ludzkie jest ważniejsze od wszelkich innych wartości moralnych czy prawnych, jakie by one nie były. Życie ludzkie posiada immanentną wartość, niezależnie od tego czy jest, czy też nie przez jakąś konkretną osobę uznawane za wartościowe. Życie żony Heinza ma więc wartość niezależnie od tego, czy aptekarz przypisuje mu ją, czy też nie.

10. Wartości, normy, dylematy moralne Krytyka teorii Kohlberga Główne zastrzeżenia do tej teorii: • Wątpliwości metodologiczne i brak potwierdzenia w badaniach empirycznych • Założenie, iż decyzje moralne podejmowane są w wyniku analizy poznawczej, tzn. decyzji świadomie podjętej na podstawie analizy określonych informacji i w oparciu o pewne kryteria Nowsze ustalenia psychologii: • wybory i decyzje moralne podejmowane są w dużej mierze w rezultacie procesów nieświadomych • bardzo duże znaczenie mają emocje • bardzo duże znaczenie mają czynniki sytuacyjne • ludzie radzą sobie z konsekwencjami złych wyborów moralnych stosując strategie samooszukiwania

11. Psychologia pokusy Wstyd i poczucie winy 1 A wąż był bardziej przebiegły niż wszystkie zwierzęta lądowe, które Pan Bóg stworzył. On to rzekł do niewiasty: «Czy rzeczywiście Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu?»

12. Psychologia pokusy Wstyd i poczucie winy 7 A wtedy otworzyły się im obojgu oczy i poznali, że są nadzy; spletli więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski.8 Gdy zaś mężczyzna i jego żona usłyszeli kroki Pana Boga przechadzającego się po ogrodzie, w porze kiedy był powiew wiatru, skryli się przed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu.

13. Psychologia pokusy Wstyd i poczucie winy 12 Mężczyzna odpowiedział: «Niewiasta, którą postawiłeś przy mnie, dała mi owoc z tego drzewa i zjadłem». 13 Wtedy Pan Bóg rzekł do niewiasty: «Dlaczego to uczyniłaś?» Niewiasta odpowiedziała: «Wąż mnie zwiódł i zjadłam».

14. Psychologia pokusy Wstyd i poczucie winy I wstyd i poczucie winy wynikają z doświadczenia porażki. Najczęstsze rozróżnienie między wstydem a poczuciem winy dotyczy tego, w jakim kontekście są przeżywane: • Wstyd – emocja przeżywana w sytuacji, gdy inni ludzie są świadkami naszej porażki (sfera publiczna) • Poczucie winy – emocja przeżywana w sytuacji, gdy porażka dotyczy standardu osobistego i ma miejsce w sferze prywatnej

15. Wstyd i poczucie winy Teoria poznawczo-atrybucyjna normy i zasady OCENA SUKCES PORAŻKA PYCHA WSTYD AUTOATRYBUCJA OCENA DUMA POCZUCIE WINY SZCZEGÓŁOWA

16. Wstyd i poczucie winy Geneza i znaczenie funkcjonalne wstydu • Wstyd jest wynikiem niepowodzenia w stosunku do norm, zasad i celów wtedy, gdy człowiek dokonuje całościowej oceny Ja. • Wstydu nie wywołują konkretne sytuacje, ale prowadzi do niego dokonywana przez jednostkę interpretacja zdarzenia • Fenomenologiczne doświadczenie wstydu łączy się z pragnieniem ukrycia się, zniknięcia lub śmierci. Stan ten łączy się z zakłóceniem bieżącego zachowania, splątaniem myśli, niemożnością mówienia. • Fizycznym objawem wstydu jest skurczenie ciała. • Wstyd uruchamia motywację do pozbycia się tego stanu (w tym reinterpretację, rozszczepienie osobowości, wyparcie)

17. Przeżywanie przykrych emocji (np. wstydu) tworzy tendencję do zachowania mającego na celu uniknięcie przeżywania tej emocji Zamiast zachowywać się przyzwoicie, często łatwiej jest stosować strategie samooszukiwania Mechanizmy odłączania moralnego Rola funkcjonalna wstydu i poczucia winy • Odczuwanie bólu (np. bólu zęba) jest sygnałem zagrożenia dla zdrowia organizmu i zmusza człowieka do obrony przed bólem i jego źródłem • Zamiast leczyć zęba czasem łatwiej użyć środków przeciwbólowych

18. Mechanizmy odłączania moralnego Dysonans godnościowy zaspokojenie potrzeby godności zagrożenie poczucia godności poczucie własnej wartości poszukiwanie wiarygodnych usprawiedliwień redukcja dysonansu godnościowego standard osobisty uczynek porównanie uczynek zgodny ze standardem uczynek zgodny ze standardem konsonans godnościowy dysonans godnościowy

19. Mechanizmy odłączania moralnego Teoria anomii psychologicznej (Kosewski) • Ludzie w stanie anomii cenią sobie wartości i normy z nich wynikające, podtrzymują je – lecz ich nie przestrzegają. • Anomia psychologiczna nie polega na braku przekonań o tym co słuszne i wartościowe, lecz na istnieniu obok nich innych przekonań – usprawiedliwień – które „neutralizują” oddziaływanie tych pierwszych na zachowania człowieka.

20. Mechanizmy odłączania moralnego 2 rodzaje usprawiedliwień • Wewnętrzne, psychologiczne racjonalizacje – zwykle mają formę wyszukanej, wielostopniowej konstrukcji. Człowiek musi uzgodnić sam ze sobą tezę, że to co zrobił pozostaje w zgodzie z jego standardami osobistymi. Nie da się tego zrobić wprost (bo uczynek jest sprzeczny), ale można znaleźć dodatkowe okoliczności wykluczające odpowiedzialność sprawcy, albo inne normy które można zastosować do oceny postępku • Zewnętrzne, społeczne usprawiedliwienia – zwykle opierają się na prostej ocenie „inni tak robią”. Ludzie szukają przykładu lub aprobaty (choćby milczącej) ze strony innych. System społecznie uzgodnionych usprawiedliwień może się utrwalać w danej grupie czy podkulturze.

21. Mechanizmy odłączania moralnego Jak postąpić źle i czuć się dobrze Człowiek postępując niemoralnie może (i bardzo często ma na to ochotę) utrzymać poczucie godności selektywnie „odłączając się” moralnie od swego postępowania i stosuje następujące mechanizmy poznawczego przekształcania: • przedefiniowanie niemoralnego zachowania na zachowanie słuszne bądź usprawiedliwione (nie kradnę, tylko zdobywam środki na potrzeby mojej rodziny) • minimalizowanie poczucia winy poprzez stosowanie dyfuzji odpowiedzialności (robię to, czego oczekuje ode mnie moja rodzina) • zmiana oceny poznawczej skutków niemoralnego postępku poprzez ignorowanie tych skutków, ich zniekształcanie lub minimalizowanie (dla tego okradzionego te parę złotych to żadna strata) • dehumanizacja ofiar zachowania lub obarczenie ich winą za daną sytuację (on sam się o to prosił)

22. Mechanizmy odłączania moralnego Jak przeciwdziałać anomii w organizacji Można i należy przeciwdziałać tworzeniu się kultury usprawiedliwień poprzez: • Wspieranie zachowań godnościowych i uzyskiwania poczucia własnej wartości ludzi w organizacji • Zapobieganie powstawaniu sytuacji upokorzeń i pokusy • Zapobieganie procesowi rozprzestrzeniania się anomii w organizacji (zwłaszcza jako zły przykład z góry) • Przerywać proces konstruowania i społecznego uzgadniania usprawiedliwień: • znajdź jednego sprawiedliwego usuwając bezwyjątkową akceptację • pozbaw racjonalizacje i usprawiedliwienia wiarygodności • Nie liczyć na skuteczność stosowania kar – kontrola zewnętrzna nie likwiduje anomii, tylko czyni ją niewidoczną

23. O zgniłych jabłkach w skrzynce Stanfordzki Eksperyment Więzienny Dobór uczestników eksperymentu • ogłoszenie w lokalnej gazecie, w którym poszukiwano ochotników do wzięcia udziału w badaniu psychologicznych efektów uwięzienia • spośród 70 ochotników na podstawie wywiadów diagnostycznych i testów osobowości wyeliminowano kandydatów z kryminalną przeszłością, problemami narkotykowymi, psychologicznymi lub fizycznymi • spośród kandydatów wybrano 24 osoby, które podzielono losowo na więźniów i strażników • ostatecznie udział brało dziewięciu strażników i dziewięciu więźniów – strażnicy pracowali w systemie trzech ośmiogodzinnych zmian, podczas gdy w każdej z cel było po trzech więźniów.

24. O zgniłych jabłkach w skrzynce Stanfordzki Eksperyment Więzienny Wprowadzanie w role więźniów i strażników • Upokarzanie więźniów – każdy więzień był aresztowany przez policję na oczach sąsiadów i skuty, a po przywiezieniu do więzienia przeszukany, rozebrany do naga, a następnie odwszawiony • Etykietowanie – więźniowie zostali ubrani w długie koszule z numerami, a na głowy włożono im pończochy (zamiast strzyżenia); strażnicy zostali ubrani w mundury khaki oraz wyposażeni w pałki i odblaskowe okulary • Wchodzenie w role – w kolejnych dniach strażnicy stają się coraz bardziej sadystyczni, a więźniowie coraz bardziej ulegli i depresyjni

25. O zgniłych jabłkach w skrzynce Stanfordzki Eksperyment Więzienny Przebieg eksperymentu • Strażnicy od pierwszej nocy wymyślają i stosują coraz bardziej sadystyczne sposoby upokarzania więźniów – nocne apele, pompki • Więźniowie podejmują próbę buntu, którą strażnicy tłumią – siłowe wtargnięcie do celi, rozebranie do naga, zabranie łóżek • Strażnicy próbują zniszczyć solidarność więźniów (cela uprzywilejowanych); jednocześnie w obliczu zagrożenia buntem sami się jednoczą • Eskalacja kontroli i agresji (zakaz opróżniania kubłów z odchodami, gaszenie świateł itd.) • Już po 36 h od początku eksperymentu 1. więzień 8612 zaczął zachowywać się jak chory, mieć niepohamowane napady płaczu i agresji i musiał zostać zwolniony

26. O zgniłych jabłkach w skrzynce Stanfordzki Eksperyment Więzienny • W role wchodzą też inni – rodzice odwiedzający więźniów, zewnętrzni konsultanci i sam Zimbardo • Pogłoski o planach ucieczki i wielkie przygotowania • Frustracja strażników i Zimbardo i dalsze zwiększenie prześladowań • Załamanie się więźnia 819 • Więźniowie na polecenie strażnika skandują "Więzień nr 819 jest złym więźniem. Przez to co zrobił więzień nr 819, w mojej celi jest bałagan, panie Władzo." • Komisja zwolnień – bezsilność i podległość więźniów, metamorfoza konsultanta • 5. dzień: strajk głodowy więźnia 416 i odmowa pomocy ze strony pozostałych więźniów • 6. dzień: wizyta Christiny Maslach i koniec eksperymentu

27. O zgniłych jabłkach w skrzynce Rola czynników sytuacyjnych • Wpływ czynników sytuacyjnych na zachowanie człowieka oraz ich większe znaczenie niż indywidualne cechy ludzi i ich wartości jest bezsporny • Nie chodzi o to, by dostarczać w ten sposób usprawiedliwień, ale by rozumieć mechanizmy i móc efektywnie na te mechanizmy wpływać • Jeśli przyczyną niemoralnych zachowań są w dużej mierze cechy sytuacji (skrzynka), to zamiast na tropieniu odstępców (zgniłych jabłek) przyjrzyjmy się temu, jakie cechy ma nasza organizacja i jakie sytuacje tworzy

28. O zgniłych jabłkach w skrzynce Rola czynników dyspozycyjnych • Czynniki dyspozycyjne, czyli cechy indywidualne ludzi, też mają znaczenie. Rzeczywiste zachowania ludzi nie wynikają ani tylko z ich cech, ani tylko wpływu okoliczności, ale są rezultatem interakcji tych czynników. • Większe znaczenie niż cechy indywidualne takie jak posiadany przez człowieka system wartości, mają cechy charakteru wpływające na spójność zachowania z tymże systemem wartości. • Nie wchodząc w szczegóły i nadmierne „psychologizowanie” powiem, że ważną cechą jest siła charakteru • Osoby o dużej sile charakteru odznaczają się: • konsekwencją i determinacją w działaniu • mniejszą podatnością na wpływy sytuacyjne, mniejszym nasileniem konformizmu, większą niezależnością • Siłę charakteru można zarówno wzmacniać, jak i osłabiać

29. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie Kilka ustaleń psychologii • Ludzie o wysokiej, ale niepewnej samoocenie, częściej wyjaśniają swoje porażki czynnikami zewnętrznymi (sukcesy uważają za wynik swoich własnych starań), częściej stosują strategie samooszukiwania. • Ludzie o niskim poczuciu własnej wartości szukają przynależności do grupy, która nada im tożsamość grupową i przez to poczucie siły („jestem kibicem Lecha*), czyli nie byle kim!”) • Ludzie o niskim poczuciu własnej wartości częściej podejmują próby zwiększania poczucia osobistej siły kosztem innych ludzi: porównując się z nimi, zdobywając nad nimi władzę, upokarzając. • Szczególnie trudne (i zdarzające się w ZHR, jak w każdej organizacji) są przypadki osób, które we własnym przekonaniu są silne i chcą przewodzić innym, ale w istocie rzeczy ich potrzeba władzy ma charakter neurotyczny i służy ograniczeniu lęku i poczucia własnej słabości. *) Arki, Wisły, Śląska, Legii itd.

30. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie Banalność zła i banalność heroizmu „Kłopot z Eichmanem polegał na tym, że ludzi takich jak on było bardzo wielu, a nie byli oni sadystami, ani osobnikami perwersyjnymi, byli natomiast – i wciąż są – okropnie i przerażająco normalni” (Hanna Arendt) „Banalność zła ma wiele wspólnego z banalnością heroizmu. Nie ma specjalnych wewnętrznych atrybutów patologii czy dobroci zawartych w ludzkiej psychice lub ludzkim genomie. Oba te stany pojawiają się w określonych sytuacjach i w określonych momentach, kiedy siły sytuacyjne odgrywają dominującą rolę, skłaniając jednostkę do przekroczenia linii decyzyjnej – od bezczynności do działania” (Philip Zimbardo)

31. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie Postawa heroiczna Działanie heroiczne według Zimbardo ma następujące cechy: • Musi to być działanie podejmowane dobrowolnie • Musi wiązać się ono z ryzykiem lub potencjalnym poświęceniem • Musi być działaniem w służbie innego człowieka, innych ludzi, lub społeczeństwa jako całości • Nie może wiązać się z uzyskiwaniem zewnętrznych korzyści przewidywanych w czasie jego podejmowania

32. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie i harcerski system wychowawczy Psychologicznym mechanizmem odpowiedzialnym za kształtowanie się i utrwalanie strategii samooszukiwania są powtarzające się sytuacje upokorzeń (dysonansu godnościowego), podobnie przeżywanego w dwóch rodzajach zdarzeń: • gdy ktoś odczuwa wstyd w rezultacie oceny własnego działania, jako sprzecznego ze standardem osobistym (w skrócie: grzechu) • gdy ktoś odczuwa wstyd oceniając swoje zachowanie jako słabość i uległość wobec innych osób, wbrew własnej woli i ocenie moralnej Podobieństwo (niekiedy pozorne, ale odczuwane jako rzeczywiste) tych sytuacji polega na tym, że człowiek odczuwa negatywne stany emocjonalne spowodowane czymś, czego w jego przekonaniu nie można zmienić. Im większe poczucie bezradności, lęku i wstydu, tym większa gotowość do stosowania różnych sposobów wyjaśnienia tej sytuacji w sposób nie zagrażający poczuciu własnej wartości – racjonalizacji, usprawiedliwiania się, samooszukiwania.

33. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie i harcerski system wychowawczy Mówiąc o sposobach przeciwdziałania tworzeniu się kultury usprawiedliwień, wspomniałem m.in. o dwóch obszarach: • Wspieranie zachowań godnościowych i uzyskiwania poczucia własnej wartości ludzi w organizacji • Zapobieganie powstawaniu sytuacji upokorzeń i pokusy Tak się składa, że te właśnie obszary mają też bardzo duże znaczenie w kształtowaniu (osłabianiu i wzmacnianiu) siły charakteru. Dodam jeszcze trzy obszary działań: • Zapobieganie pojawianiu się „złych przykładów”, czyli sytuacji w których harcerz bierze udział, lub jest świadkiem czynienia czegoś złego, co jest fałszywie usprawiedliwiane • Okazywanie zaufania • Dawanie mu okazji do sprawdzenia się przed samym sobą (harc, próba) i budowania opartego na własnym doświadczeniu poczucia własnej wartości („pokonałem słabość! dałem radę!”).

34. Siła charakteru, jej rola i kształtowanie Specyfika organizacji ideowo-wychowawczych • Dużo od siebie wymagamy, więc dużo mamy okazji do porażek, a zatem powodów do wstydu i szukania usprawiedliwień. Z punktu widzenia mechanizmów tworzenia się systemów samooszukiwania jesteśmy „grupą ryzyka” • W ZHR zapewne więcej niż gdzie indziej jest ludzi dających innym dobry przykład swym zachowaniem i więcej jest sytuacji, które dają okazje do utwierdzania się w swoich zasadach moralnych oraz do zwiększania siły charakteru. To super! Wykorzystujmy to. • Z drugiej zaś strony niezwykle silne są negatywne konsekwencje każdej sytuacji złego przykładu osobistego płynącego ze strony osób uznawanych za autorytety moralne i każdej sytuacji narażenia na upokorzenie, jaka ma miejsce w takiej organizacji. • Gdy osoba ideowa (a zwłaszcza młoda i nie posiadająca wystarczająco silnego charakteru) przeżyje zawód i rozczarowanie dotyczące osób uznawanych za autorytety, łatwo ulega złudzeniu, że świat i ludzie są źli i fałszywi. Biada tym, co gorszą maluczkich!

35. Harcerski system wychowawczy i kilka niebezpieczeństw Wspomniałem jeszcze o kilku obszarach problemów związanych z działalnością wychowawczą ZHR, które warto by rozważyć. To tylko hasła, które wymagają rozwinięcia, ale pozostawiam je do ew. zastanowienia: • Wychowanie do karności i posłuszeństwa, czy wolności i odpowiedzialności? • Równanie szeregów, czy wspieranie odmieńców? Konformizm czy niezależność? • Tożsamość grupowa czy tożsamość indywidualna? Grupa jako źródło siły dla słabeuszy. • Patriotyzm wojenny, moralność codzienna

36. Harcerski system wychowawczy i zaufanie w wychowaniu Skoro skaut zrozumie co to znaczy honor i gdy został już przyjęty do drużyny, drużynowy musi mu całkowicie zaufać. Musicie mu dowieść swoim zachowaniem, że uważacie go za jednostkę odpowiedzialną. Włóżcie nań jakieś zadanie, chwilowe czy długotrwałe i powinniście wierzyć, że wywiąże się z tego jak najlepiej. Nie sprawdzajcie jak je wykonuje. Niech robi jak chce, jeśli trzeba niech staje na głowie, wy ze swej strony zostawcie go w spokoju i wierzcie, że zrobi co w jego mocy. Zaufanie powinno być podstawą moralnego wychowania. (Robert Baden-Powell, „Wskazówki dla skautmistrzów”)

37. Harcerski system wychowawczy i zaufanie w wychowaniu • Zaufanie oznacza okazywanie wiary w drugiego człowieka i w to, że on da sobie radę. Świadomość, że ktoś (nie tylko Pan Bóg) we mnie wierzy, daje siłę do działania i zwiększa szansę na to, że mi się uda. Czasem działa jak samospełniająca się przepowiednia. • Ufając komuś, w pewien sposób bardziej za niego odpowiadamy, a zatem bardziej zależy nam na tym, by mu się udało, i chętniej udzielamy mu wsparcia. Okazywanie zaufania zmienia ufających. • Ufając komuś dajemy mu też prawo do błędu i porażki. Oznacza to, że zgadzamy się na to, że błąd może się zdarzyć. I nie robimy z błędu tragedii. Jesteśmy zaś gotowi na to, by komuś pomóc w ew. zrozumieniu błędu i jego naprawieniu. • Nie wykorzystujemy czyjegoś błędu jako okazji do krytykowania i upokarzania, ale jako okazję do uczenia się radzenia sobie z porażkami. Pomoc harcerzom (instruktorom) w konstruktywnym poradzeniu sobie z konsekwencjami ich błędów przyniesie lepszy owoc, niż wszelkie pouczanie i moralizowanie.

38. Psychologia pozytywnaCnoty i siły charakteru • W psychologii pozytywnej za najistotniejsze przesłanki dobrego życia uważa się korzystne cechy osobowości, nazywane cnotami • Różni autorzy tworzą różne katalogi cnót • Posiadane przez osobę cnoty tworzą jej charakter • Siła psychiczna zaś to ogólna zdolność do skutecznego radzenia sobie w obliczu wyzwań i trudności, która wynika z posiadanych cnót • Seligman i Peterson wprowadzili specyficzne rozróżnienie: • Siła psychiczna to najbardziej podstawowa korzystna cecha osobowości • Cnota to wiązka pokrewnych znaczeniowo sił psychicznych

39. Psychologia pozytywna Cnoty i siły charakteru Cnoty i siły charakteru według Seligmana i Petersona: • Człowieczeństwo: dobroć, miłość • Powściągliwość: skromność, samokontrola, rozwaga • Mądrość: twórczość, ciekawość, chęć uczenia się, inteligencja społeczna, mądrość, racjonalność • Odwaga: witalność, zaradność, koherencja • Sprawiedliwość: lojalność, zespołowość, przywódczość • Transcendencja: nadzieja, wdzięczność, wybaczenie, podziw dla piękna, duchowość, poczucie humoru

40. Słowo na zakończenie W dniu 21 marca ’09 czytano w Kościele następujące Słowa: Jezus powiedział do niektórych, co ufali sobie, że są sprawiedliwi, a innymi gardzili, tę przypowieść: Dwóch ludzi przyszło do świątyni, żeby się modlić, jeden faryzeusz a drugi celnik. Faryzeusz stanął i tak w duszy się modlił: Boże, dziękuję Ci, że nie jestem jak inni ludzie, zdziercy, oszuści, cudzołożnicy, albo jak i ten celnik. Zachowuję post dwa razy w tygodniu, daję dziesięcinę ze wszystkiego, co nabywam. Natomiast celnik stał z daleka i nie śmiał nawet oczu wznieść ku niebu, lecz bił się w piersi i mówił: Boże, miej litość dla mnie, grzesznika. Powiadam wam: Ten odszedł do domu usprawiedliwiony, nie tamten. Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony. (Łk 18,9-14)