Inleiding Catechetiek dag 1

1. Inleiding Catechetiek dag 1 Overzicht van cursus en toetsing Begrippen en de geschiedenis Huidige crisis in de catechese Fundamenteel theologische context

2. Beschrijving cursus • De catechetiek behandelt de uitgangspunten en kenmerken van de leerprocessen die deel uitmaken van geloofscommunicatie en religieuze vorming. • De cursus heeft daarom vooral een theoretisch karakter. Praktische vaardigheden worden niet systematisch ingeoefend; technieken en catechesemethoden alleen in algemene zin. • Eigen leerproces van cursist staat voorop- actieve participatie tijdens contacturen- persoonlijk verwerking van literatuur door opdrachten bij het boek • NB: niet alleen de opdracht die dient ter toetsing van de cursist.

3. Opbouw en toetsing • Vijf lesdagen van 4 maal 3 kwartier • Tentamenstof is hele boek J. van der Vloet, Meegaan om te zien (fotokopieën). • Na elke lesdag : één tentamenvraag – take home – insturen binnen 14 dagen na lesdag • Voordelen: • spreiding tentamendruk voor cursist – en docent • groeiende kennis bij cursist • informatie voor docent over verwerking stof en diversiteit cursisten • mogelijkheid tot bijsturing in de loop van de cursus

4. Overzicht cursus • Lesblok 1 gaat in op de begrippen, de geschiedenis en de huidige crisis in de catechese. En het plaatst de godsdienstpedagogiek haar fundamenteel theologische context. • Lesblok 2 verkent de relatie tussen theologische en pedagogische modellen. • Lesblok 3 behandelt diverse theorieën over leren en verbindt deze met de psychologische en religieuze ontwikkeling. • Lesblok 4 beziet de didactische weg : enkele methoden en technieken. Ook wordt ingezoomd op diverse leeftijdsgroepen. • Lesblok 5 beziet de parochie, het gezin en de school als plekken van geloofscommunicatie. En denkt na over de rol van de godsdienstpedagoog in het catechetisch proces.

5. Werkvormen in contacturen • Hoorcollege – met power point • Beantwoording van vragen • Korte tekstlezing • Gesprekken in tweetallen

6. Uur 1 – Namen en geschiedenis • Onderscheid tussen G- communicatie, G- pedagogiek, G- didactiek • Onderscheid tussen Catechese (kerk) en G- onderricht (op school) • Onderscheid Catechese (wisselwerking) en G- overdracht (belering)

7. Onderscheid tussen G- communicatie, G- pedagogiek, G- didactiek • G- communicatie • G- pedagogiek • G- didactiek

8. G- communicatie • algemene termen voor alle processen – die geloof (mee)delen • brede veld • zowel intern (tussen christenen) als extern (met niet-christenen)

9. G- pedagogiek • bestudeert verschillende contexten van de G- communicatie • in gesprek met pedagogie, psychologie, sociologie • ontwerpt modellen en operationaliseert deze • deel II van boek – p. 93-213. • Zoekt evenwicht tussen eigenheid van geloof – en eisen van de pedagogie

10. G- didactiek • bestudeert de leercontexten • zoekt specifieke methodes en technieken • deel III van boek – p. 217-350

11. B. Onderscheid tussen Catechese (kerk) en G- onderricht (op school) • Catechese • min of meer systematisch • ontvouwing van het geloof • op basis van een voorlopig “ja” • gericht op participatie – aan het geloofsleven • met oog voor weerklank en wisselwerking • verantwoordelijkheid van parochie / regio • G- onderricht • op school – in Nederland : vak “Godsdienst en levensbeschouwing” • meer informatief • over veelheid van godsdiensten en stromingen • veronderstelt respect als ‘buitenstaander – geen “ja” (ook niet voorlopig) • verantwoordelijkheid van school – volgens richtlijnen ministerie onderwijs

12. C. Onderscheid Catechese (wisselwerking) en G- overdracht (belering) • Catechese: mondeling vertellen, laten klinken weerklank vinden (echo), hart raken, handen en voeten krijgenbegrepen worden, met verstand, “systematisch” • Overdracht: doorgeven van kant-en-klaar pakket G- kennisgedacht vanuit positie van de ‘doorgever’.

13. Geschiedenis van G- pedagogie • Mondeling en uit het hoofd • tot boekdrukkunst (ca 1450) en algemene leerplicht (in 1900 voor Ned.) • vereiste korte formules, goed uit het hoofd te leren • uitleg van de formules : inleving, begrip en toepassing • Boeken en brochures • tussen 1900 en 2000 • Beeldcultuur en internet • vanaf 1980, vooral na 2000

14. Eerste christenen • Mnemotechnische formules: 1 Kor 15,3-5 (opstanding), 1 Kor 11,23 (eucharistie) • Traditio – receptio – redditio • Homilia (p.23): van leergesprek (1 Kor 15,33) naar preek (praedicatio, Middeleeuwen) • Levenswijze : deugden en ondeugden – parenese (vermaning) • Twee wegen ‘leer’ – Didachè

15. Doopcatechese van de Vaders • Volwassen werden gedoopt • Na lange voorbereiding en toetsing – catechumenaat • In Paasnacht – volledige onderdompeling • Mystagogische catechese • disciplina arcani = geheimhouding voor ongedoopten : Onze Vader, Eucharistie • missio catechumenorum = wegsturen van de ongedoopten vóór de eucharistie • hele heilsgeschiedenis van Oude Testament • levende band met het symbolische en liturgische

16. Middeleeuwen • Zeer diverse naar tijd, plaats en sociaal milieu • Gewone volk werd nauwelijks bereikt door catechesewel door relikwieën en bedevaarten • In twaalfde eeuw komen bijbelse voornamen op (Jan, Piet, Jaap) • Dominicanen maken preek tot catechetisch instrument • Mysteriespelen (bijbels) en mirakelspelen • Door pest (1348) nadruk op “goede dood” : biechtspiegel als voorloper van catechismus • Moderne devotie : Navolging van Christus (ca 1471)

17. Reformatie • Eerste Catechismus door Luther gepubliceerd in 1529 – in de volkstaal + systematisch • Klassiek indeling: geboden, geloofsleer, sacramenten • Calvijn 1541 : vraag en antwoord vorm + in de liturgie behandeld • Heidelbergse catechismus 1563 – gereformeerd

18. Contrareformatie • Catechismus Romanus door Carolus Borromeus – de officiële catechismus van Trente • Maar catechismus van Robertus Belarminus populairder:vraag – antwoord / beknopter, “zakelijker”, meer over zichtbare dingen en hiërarchie • Rijkdom van Cat. Romanus op achtergrond: sacramenten zijn mysteries die het geheim van Christus actualiserenbij Belarminus zijn ze “middelen” • Belarminus en Petrus Canisius brengen scheiding aan tussen intellect en ervaring • Catechismus van Katholieke Kerk : geen catechetisch handboek, maar compendium (p.34).

19. 17de eeuw tot 1960 • Ontdekking van het kind in Renaissance en pedagogie (Jezuïeten) • Rousseau • Onderwijscongregaties • Opkomst pedagogie – Maria Montessori (+1952) • Begin 20ste eeuw: Münchener methode: verbindt beleving en leer (voorzichtig) • Zoeken naar evenwicht- vernieuwing catechese vanuit Schrift en liturgie- methodologie vanuit handboeken • Levende band met Christus is bron en basis van geloof • Invloed van kerk (en school) op mensen was heel groot tussen 1850 en 1960

20. Vaticanum II en daarna • Zie deel II van boek – lesdag 2 en 3 • Besef van autonomie van de wereld (Decreet over lekenapostolaat) • Noodzaak van geloof opnieuw present stellen in samenleving • Behoefte aan missionerend en evangeliserende catechese. • Frankrijk, Duitsland, België en Nederland komen met nieuwe “geloofsboeken”. • Eerste Directorium + Catechesi Tradendae = Twee Directorium (1997, voortreffelijk)

21. Uur 2 – Einde van een tijdperk ? • Begrip ParadigmawisselingBij een paradigmawisseling verandert je denkkader zo erg, dat de wereld er onvergelijkbaar anders uitziet. Zoals de haas en de eend: je kunt ze niet gelijktijdig zien, alleen ná elkaar. • Voorbeelden: wereldbeeld met aarde resp. zon in het midden; Einstein’s relativiteitstheorie ipv. Newton’s mechanica. Vaticanum II en de Pius X broederschap. • Nu vaak in populaire zin gebruikt voor elke verandering van denkkader. Een echte pardigmaverschuiving gaat echter dieper. (Eng. paradigm shift).

22. Crisis in de geloofscommunicatie • Moderniteit en postmoderniteit • Crisis van de traditie • Exempel Pius X broederschap • Tekst lezing Nietzsche + Discussie

23. Moderniteit • Wortels in 13de eeuw • Doorbraak bij Verlichting + Fr. Revolutie • Anthropocentrisme, mens centraal • Autonoom en rationeel denken • Nadruk op systeem – 17de en 18de eeuw • Nadruk op ontwikkeling – 19de+ 20ste eeuwgeschiedenis en evolutie • Maakbaarheid mens en samenlevingM

24. Moderniteit en godsgeloof • Deïsme – aardbeving Lissabon • Pantheïsme – Romantiek • Triomferende rede • Tekstlezing Nietzsche, Dolle mens

25. Postmoderniteit • Maakbaarheid heeft gefaald • Anti-religieuze systemen (Communisme en Nazisme) veel slachtoffers gemaakt • Seculiere ideologieën vluchten in uitstel van de utopie • Hun grote verhalen hebben gefaald • Deconstructie : afbraak van bouwwerken van moderniteit – geen destructie

26. Postmoderniteit en godsgeloof • Christen moet kritiek op moderniteit serieus nemen • Postmoderniteit legt nadruk op niet vatbare • Hier is ruimte voor spreken over God als Geheel Andere • Herontdekking van metaforische en mythische taalgebruik • Geen nieuw systeem - gevaar zinloosheid

27. Gevolgen voor G- communicatie • Umwelt sceptisch jegens “groot verhaal” • Publiek ervaart zinloosheid en agressie,onveiligheid, onverschilligheid, amoraliteit • Drie reacties: • Nieuwe idolen: geld, sensatie (emo-TV) • Roep om sterke man • Vraag naar nieuwe grote verhalenvanuit de deconstructie – minder massief

28. Crisis van de traditie • Moderniteit: vooruitgang staat in spanning tot traditie – nadruk op nieuw • Traditie denkt in vastheid en substantie • Moderniteit denkt in ontwikkeling • Meer aandacht voor toekomst dan verleden – utopie of global disaster • Postmoderne flirt met het leven • Individuele zingeving, kort en privé

29. Crisis van het geloof • Traditie biedt kennis en vertrouwd kader • Postmodernisme geeft verlies identiteit • Fundamenteel wantrouwen to. instituties en autoriteiten • Umwelt ziet kerk als machtinstituut, niet als drager van een traditie – “schat” • Kerk zag anticlericale tendens aan voor antireligieuze houding – ten onrechte

30. Multiculti en Informatica • Multiculturaliteit • Multireligiositeit • Dialoog versterkt de identiteit, leidt niet tot relativisme • Informatica en communicatie • Pastorale kenmerken

31. Pastorale kenmerken • Opleidingsniveau van mensen is veel hoger, bij vrouwen zowel als mannen • Daardoor kritische houding en vraag naar ‘kwaliteit’ in catechese en liturgie • Aversie van instituut • Keuzedwang en fragmentarisering leven • Geen kader voor eindigheid en lijden • Toename van depressies in samenleving