Zyski społeczne a zyski ekonomiczne w kontekście Programu Integracji Społecznej

1. Zyski społeczne a zyski ekonomiczne w kontekście Programu Integracji Społecznej Maciej Zmysłowski Olsztyn, 16 styczeń 2009 r.

2. Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich • Jedną z form działalności państwa w zakresie gospodarki społecznej jest Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich (PPWOW), realizowany przez Rząd Rzeczpospolitej Polskiej, dzięki pożyczce z Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (Banku Światowego) na lata 2007–2009. Kwota pożyczki wynosi 72,2 mln EURO. Program składa się z trzech komponentów: • Programu Integracji Społecznej (PIS) • Reformy administracyjnej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego • Kampanii informacyjno-promocyjnej dotyczącej świadomości społecznej na temat procesów integracji społecznej oraz funkcjonowania ubezpieczenia społecznego rolników • Program Integracji Społecznej jest największym komponentem PPWOW. Jego budżet wynosi 47,2 mln EURO (w tym bezpośrednio na usługi 39,5 mln EURO).

3. Poakcesyjny Program Wsparcia Obszarów Wiejskich Programem zostało objętych 500 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji w zakresie rozwoju społeczno-gospodarczego. W algorytmie wyboru zastosowano pięć kryteriów pozwalających określić gminy o najgorszej charakterystyce problematyki społecznej.

4. Algorytm wyboru gmin do programu • Peryferyjne położenie, rozumiane jako położenie na granicy wojewódzkiej w starym lub aktualnym podziale administracyjnym kraju oraz brak drogi krajowej. • Negatywna charakterystyka struktury demograficznej. Została ona oparta na trzech wskaźnikach: współczynniku starości, wskaźniku feminizacji w grupie wiekowej 25-34 lata, wskaźniku atrakcyjności migracyjnej (badano odpływ i napływ w ruchu wewnętrznym). • Niekorzystna charakterystyka struktury gospodarczej. Została oparta na czterech wskaźnikach: • wskaźnik dochodów własnych budżetu gminy per capita, • stopa bezrobocia rejestrowanego, • zatrudnienie rolnicze na 100 ha użytków rolnych, • udział ludności w gospodarstwach rolniczych w ogólnej liczbie mieszkańców • Wysoki stopień występowania problemów sfery społecznej, w tym również aktywności społecznej. Został oparty o trzy wskaźniki: klienci pomocy społecznej na 1000 mieszkańców, odsetek dzieci objętych opieką przedszkolną w wieku 3-6 lat, frekwencja wyborcza w wyborach prezydenckich. • Liczebność mieszkańców miast w przypadku gmin miejsko-wiejskich, w celu eliminacji gmin w których znaczenie rynku miejskiego jest znacznie większe niż reszty gminy.

5. Województwo warmińsko-mazurskie Do czynników zawartych w algorytmie należy dodać: • Nowe osadnictwo • Tereny popegeerowskie • Mała gęstość zaludnienia

6. Problemy

7. Gminy w programie

8. Cel programu Podniesienie poziomu integracji społecznej w gminach poprzez: • budowę potencjału instytucjonalnego i społecznego • poprawę dostępu mieszkańców gmin do usług, nowych form współpracy i zorganizowanej aktywności

9. Integracja społeczna • Integracja społeczna polega na przeobrażeniu się luźnych grup społecznych w dużą zbiorowość społeczną. • Potencjał (lub kapitał) społeczny to sumaryczny kapitał osobowy (lub ludzki).

10. Kapitał społeczny • Pojęcie stworzone w latach 70-tych przez Pierre’a Bourdieu - FRANCJA • Rozwijane przez James’a Coleman’a, Roberta Putman’a, Francis’a Fukuyama’ę - USA

11. Kapitał społeczny • Kapitał społeczny odnosi się tu do takich cech organizacji społeczeństwa, jak zaufanie, normy i powiązania, które mogą zwiększyć sprawność społeczeństwa ułatwiając skoordynowane działania: tak jak i inne postaci kapitału (finansowy, fizyczny), kapitał społeczny jest produktywny, umożliwia bowiem osiągnięcie pewnych celów, których nie dałoby się osiągnąć, gdyby go zabrakło. Na przykład grupa, której członkowie wykazują, że są godni zaufania i ufają innym będzie w stanie osiągnąć znacznie więcej niż porównywalna grupa, w której brak jest zaufania. Spontaniczna współpraca jest łatwiejsza dzięki społecznemu kapitałowi. • Innymi słowy, kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej.

12. Zaufanie

13. Kapitał pomostowy i wiążący • Podobnie jak inne jego formy kapitału, kapitał społeczny jest produktywny (productive), umożliwiając realizację pewnych celów, których osiągniecie byłoby niemożliwe w sytuacji jego braku. Dzięki wzajemnemu zaufaniu, zbudowanemu poprzez relacje i więzi, kapitał społeczny obniża koszty transakcyjne i w ten sposób ułatwia wykonanie pewnych zadań. Tak więc grupa, w której istnieją duże pokłady zaufania, jest w stanie osiągnąć więcej niż taka, gdzie go brakuje. Utrata zaufania jest bardzo kosztowna, bo oznacza likwidację więzi. • Rozróżniamy kapitałem społeczny wiążący (bonding) i pomostowym (bridging).

14. Kapitał społeczny, a korzyści ekonomiczne Kapitał fizyczny tworzony jest przez zmianę w materiale w celu formowania narzędzi produkcyjnych, kapitał ludzki natomiast – przez zmiany w osobach, przynoszących umiejętności i zdolności ułatwiające pewne zadania. Kapitał społeczny powstaje w efekcie ułatwiających działanie zmian w relacjach między osobami. Jeśli fizyczny kapitał jest w pełni namacalny, istniejąc w obserwowalnych formach materialnych, ludzki kapitał jest mniej namacalny, istniejąc w umiejętnościach i wiedzy zdobywanej przez jednostki, kapitał społeczny jest jeszcze mniej namacalny, ponieważ istnieje on w relacjach między osobami. Ale dzięki niemu uzyskujemy efekty synergiczne, np. w podejmowaniu decyzji (przy tworzeniu dokumentów strategicznych), czy przy wdrażaniu usług społecznych. Tak jak kapitał fizyczny i ludzki, kapitał społeczny ułatwia i podnosi produktywność, a więc przekłada się na korzyści ekonomiczne.

15. Korzyści

16. Kapitał społeczny, a społeczeństwo obywatelskie Kapitał społeczny jest istotny dla efektywnego funkcjonowania nowoczesnej gospodarki i jest warunkiem sine qua non stabilnej demokracji liberalnej. Rozwój ekonomiczny stanowi więc główną funkcję kapitału społecznego. Dzieje się tak dlatego, iż dzięki redukcji kosztów transakcyjnych kapitał społeczny umożliwia zwiększenie wydajności. Chociaż Max Weber twierdził, że to racjonalna biurokracja, normy formalne tworzą esencję nowoczesności, zdaniem Fukuyamy w rzeczywistości to koordynacja oparta na normach nieformalnych (znajomościach) odgrywa coraz bardziej istotną rolę. Mechanizmy kontroli wykorzystujące zinternalizowane standardy są nie tylko tańsze od formalnego monitoringu, ale i bardziej efektywne. Zbyt formalna wymiana spowalnia wymianę. F. Fukuyama podkreślał więc to, że kapitał społeczny sprzyja produktywności, ponieważ zaufanie w związkach międzyludzkich obniża koszy transakcyjne.

17. Wyniki ewaluacji bieżącej – sytuacja w gminach • Wśród kluczowych osób w gminach dominuje przekonanie, że rozwój infrastruktury jest najważniejszym zadaniem władz. Kwestie społeczne są często postrzegane jako niechciany problem, którego rozwiązywanie wymaga wykorzystywania wiecznie niewystarczających środków publicznych. Podkreślić należy, że tego rodzaju poglądy reprezentują często zarówno przedstawiciele Urzędów Gmin, jak i radni. Nie jest to również pogląd obcy zwykłym mieszkańcom. • W związku z powyższym podkreślić należy, że mamy w gminach objętych PIS do czynienia z niskim poziomem świadomości w odniesieniu do potrzeb społecznych. Wydawanie środków publicznych na integrację społeczną rzadko spotyka się ze zrozumieniem zarówno władz, jak i mieszkańców. Akceptacja dla takich działań jest niewielka.

18. Budowa infrastruktury – drogą w świetlaną przyszłość

19. Przy odrobinie wyobraźni – w bardzo świetlaną

20. Sytuacja w gminach • Mieszkańcy gmin mają trudności z poznawczym opanowaniem zasadniczego celu programu, jakim jest wzrost poziomu integracji społecznej. Do tej pory w gminach na ogół (z nielicznymi wyjątkami) nie realizowano usług z tego zakresu – rzeczywistość społeczną jest postrzegana jako oczywista i zasadniczo niezmienna. Powoduje to brak zapotrzebowania na usługi integracji społecznej (z wyjątkiem usług dla dzieci). Podstawowe potrzeby koncentrują się wokół spraw prywatnych (zapewnienie pracy, koncentracja na potrzebach własnych i najbliższej rodziny). Widoczny jest brak zainteresowania sprawami publicznymi, brak społecznej aktywności, a nawet brak potrzeby intensywniejszego uczestnictwa w życiu społecznym.

21. Sytuacja w gminach • Jedyną sferą, która traktowana jest odmiennie są działania na rzecz dzieci: w szczególności dożywianie i innego rodzaju działania pomocowe. Pozytywnie oceniane jest (w wielu gminach innowacyjne) organizowanie różnego rodzaju przedsięwzięć wypełniających dzieciom czas wolny – w szczególności, gdy działania te wiążą się z rozwojem fizycznym bądź umysłowym dzieci. • Z przeprowadzonych badań wynika, że dość często działania na rzecz społeczności lokalnej (miękkie działania społeczne), to organizacja aktywności sportowych – jest to chyba jedyny obszar, w którym nie ma większego problemu z pozyskaniem środków finansowych z budżetu gminy.

22. Wszystkie dzieci nasze są

23. A co z innymi grupami?

24. Wyniki ewaluacji bieżącej – wdrażanie PIS • Zwraca uwagę mała innowacyjność zakontraktowanych projektów. Dominuje nastawienie na rozwiązywanie problemów społecznych, a nie na rozwój społeczny: widoczne jest myślenie o poszczególnych grupach społecznych (w kontekście problemów, które są z nimi związane), a nie perspektywiczna refleksja nad sposobami poprawy jakości życia (brak całościowej wizji przy jednoczesnym angażowaniu zasobów programu w doraźne działania nastawione na rozwiązywanie bieżących problemów konkretnych grup). • Poważnym problemem PIS jest zasadniczy brak projektów pozytywnie rokujących na osiągnięcie trwałych efektów. • Brak podejścia perspektywicznego do realizacji programu skutkuje koncentracją wysiłków na realizacji drobnych projektów - usługodawcy inwestują energię w „łatanie dziur” – rozwiązywanie doraźnych problemów, zamiast wypracowywać stabilne rozwiązania długofalowe. • Ważnym problemem we wdrażaniu PIS jest brak usługodawców i małe zainteresowanie podmiotów spoza gmin w realizacji usług.

25. Co z tą innowacyjnością?

26. Wdrażanie PIS • Czynnikiem istotnie utrudniającym realizację programu jest przeciążenie pracą osób realizujących program w gminach. Często mamy bowiem do czynienia z sytuacją, w której osoby te, oprócz zadań wynikających z wdrażania PIS realizują w Urzędach Gmin inne obowiązki zawodowe. • Mimo pojawiania się uwag krytycznych, pozytywnego podkreślenia wymagają niektóre rozwiązania organizacyjne: • przede wszystkim doceniana jest działalność konsultantów regionalnych – w zdecydowanej większości osoby odpowiedzialne za wdrażanie PIS w gminach są bardzo zadowolone z działalności KR, • pozytywna ocenę zyskują warsztaty związane z aktualizacją GSRPS – systematyzują one pracę nad strategią, budują motywację do wypracowania dobrego dokumentu i sprzyjają rozwojowi świadomości potrzeb społecznych. Dzięki realizacji warsztatów pojawia się szansa na lepszą współpracę instytucji/organizacji i aktywnych mieszkańców w zakresie lepszego rozwiązywania problemów społecznych. Dla przedstawicieli społeczności lokalnych niewątpliwym efektem dodanym uczestnictwa w warsztatach jest rozwój świadomości – budowa zrozumienia wagi problemów społecznych i rozwój potrzeby wymiany informacji i wiedzy.

27. Bank Światowy - wskaźniki Bank Światowy bada kapitał społeczny używając narzędzia – theSC-IQ’sSixDimensions (theSocial Capital IntegratedQuestionnaireSixDimension – Zintegrowany kwestionariusz kapitału społecznego obejmujący sześć obszarów): • Grupy i sieci • Zaufanie i solidarność • Wspólne działania i współpraca • Informacja i komunikacja • Społeczna spójność i integracja • Wdrażanie działań politycznych

28. SUKCES

29. Dziękuję za uwagę