H. Atilla ÖZGENER Nükleer Araştırmalar ABD Enerji Enstitüsü İTÜ

1. MEVCUT KAYNAKLAR KULLANILMASINA RAĞMEN 2020’Lİ YILLARDA TÜRKİYE’DE ELEKTRİK ENERJİSİ AÇIĞI OLABİLİR Mİ? H. Atilla ÖZGENER Nükleer Araştırmalar ABD Enerji Enstitüsü İTÜ

2. I. TÜRKİYE’NİN ELEKTRİK ENERJİSİ DURUMUNUN SAPTANMASI • Elektrik enerjisi kurulu gücü ve üretim kapasitesi

3. Elektrik üretiminde yerli ve ithal kaynakların bileşimi (TWh/yıl):

4. İlk iki tablonun incelenmesinden çıkan sonuç: 1. Türkiye elektrik enerji üretiminin %40’ından fazlasını doğal gazdan sağlanmaktadır. 2. Türkiye’de üretilen elektriğin yarıdan fazlası ithal kaynaklara dayanmaktadır. • Arz güvenliği açısından doğal gaz yerine yerli veya uzun süreli kolay depolanabilir ithal kaynaklara yönelinmelidir.

5. Kişi başına yıllık elektrik enerjisi tüketimi (kW) • Elektrik enerjisi talebindeki yıllık yüzde artış • Ortalama Türk insanı dünya ortalamasından daha az elektrik tüketmekte, buna karşın elektrik tüketimi dünya ortalamasının 3 katı hızla artmaktadır.

6. Türkiye elektrik üretimi için önemli bir yasa: 2001 yılında çıkan 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (EPK). • EPK öncesi var olan elektrik üreticileri: 1. Kamu santralları (KAMU) 2. YİD (yap-işlet-devret) santralları, işletme hakkı devri santralları ve yap-işlet santralları (YİD) (Genellikle hazinenin alım ve fiyat garantisi ile elektriğini kamuya satan ayrıcalıklı özel sektör santralları)

7. EPK sonrası oluşan elektrik üreticileri: 1. Özel sektörün lisans alarak kurduğu, alım ve fiyat garantisi olmadan piyasada rekabet ortamında ürettiği enerjiyi satması gereken üretim şirketi santralları (serbest üretim şirketleri). 2. Otoprodüktörler: Kendi ürettiği elektriği kendisi kullanan şirketler.

8. Türkiye elektrik kurulu gücünün sektörel bileşimi: • 2006 yılı (planlanan) için Türkiye elektrik üretiminim sektörel bileşimi: • Türkiye elektrik üretiminde kamu ile özel sektör yaklaşık yarı yarıya paya sahip görünüyor. T

9. Türkiye’de şu anda elektrik enerjisi açığı var mı? • 2005 kurulu gücü 39GW • 2005 puant güç talebi 25GW • Kurulu güç yedeği =(39-25)/25=%56 • Kurulu güç yedeği %56 olduğuna göre şu anda herhangibir elektrik açığı problemi görülmüyor.

10. EPK’ya göre, kamu yeni elektrik enerjisi yatırımı yapmıyor. Elektrik enerjisi yatırımları piyasa ekonomisi içinde özel sektöre bırakılmış. • Kamu yatırım yapamayacağı için gerçek anlamda bir merkezi planlama yok. Kamu, ancak özel sektöre yol gösterici olarak üretim planlama çalışmaları yapabiliyor.

11. II. TEİAŞ’IN ELEKTRİK ÜRETİM PLANLAMASI ÇALIŞMASI • Bu konudaki en son ve en önemli çalışma • Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ), Türkiye Elektrik Enerjisi Üretim Planlama Çalışması (2005-2020), Kasım 2004. • Çalışmanın ilkeleri: • Arz güvenliği açısından ithal kaynakların çeşitliliği, aynı kaynak için ülke çeşitliliği, ithal edilen enerji kaynağı miktarının kontrol edilebilir düzeyde tutulması

12. Arz güvenliği için tahmin edilen elektrik enerjisi talebinin nasıl karşılanacağının yanıtlanması. Üretim tesisi yatırımlarının zamanının, miktarının ve bileşiminin saptanması • Sistem güvenilirliğini bozmamak koşuluyla yerli ve yenilebilir kaynaklara öncelik verilmesi • Kaynak çeşitliliği sağlamak amacıyla toplam 4500MW’lık 3 adet nükleer güç santralınına yer verilmesi

13. Kullanılan modeller: • Talep modeli: MAED, Model for Analysis of Energy Demand. 2020’ye kadar enerji talebi tahmini Senaryo 1 (yüksek senaryo) ve Senaryo 2 (düşük senaryo)’ya göre Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından yapılıyor. Bu sayılar, TEİAŞ tarafından puant güç talebine çevriliyor. • Arz modeli: WASP IV, Wien Automatic System Planning Package. DPT verileri kullanılarak, belirlenen ilkeler çerçevesinde maliyeti minimize edecek elektrik arzının kompozisyon ve zamanı belirleniyor

14. 2005-2020 arası enerji ve puant güç talep tahmini: • Senaryo 1: Elektrik talebinde yıllık ortalama artış %7.9 varsayılmıştır.

16. Senaryo 2: Elektrik talebinde ortalama yıllık artış %6.4 varsayılmıştır.

18. Arz Çözümleri: • Senaryo 1 ve senaryo 2 talep tahminlerini verilen kısıtlamalar altında karşılayan arz çözümleri WASP IV modeli kullanılarak elde edilmiştir. Bu çözümlere sırasıyla Çözüm 1 ve Çözüm 2 adları verilmiştir. • Modelde elektrik üretim tesisleri iki kategoriye ayrılmıştır. 2003 yılı sonu itibarıyla işletmede, inşa halinde olan, yapım kararı alınmış ve EPDK tarafından Temmuz 2004 tarihine göre lisans almış olup lisanslarında belirttikleri işletmeye giriş tarihleri dikkate alınan üretim tesisleri mevcut sistem olarak tanımlanmış ve işletmeye girecekleri yılın başından itibaren tam kapasite çalışacakları kabul edilmiştir.

19. Öngörülen enerji talebinin yedekle birlikte karşılanabilmesi için mevcut sistem dışında elektrik üretim tesislerine kapasite ilavesi gerekmektedir. 7385 MW’lık inşa halinde ve lisans almış projelerin dışında ; Bu kapasite ilavesi Çözüm 1 için: 2005 – 2010 yılında ilave kapasite olarak  Linyit                 - Doğal Gaz        2800 MW Hidrolik             542 MW Rüzgar             500 MW   TOPLAM       3842 MW

20. 2011 – 2015 yılında  Linyit                 4520 MW Doğal Gaz          6000 MW Hidrolik             6811 MW Rüzgar                625 MW Nükleer             4500 MW  TOPLAM        22456 MW 

21. 2016 – 2020 yılında ise   Linyit                 5520 MW Taş Kömürü       1200 MW İthal Kömür       4500 MW  Doğal Gaz          5450 MW Hidrolik             7782 MW Rüzgar                625 MW TOPLAM        25077 MW  Olmak üzere toplam 51375MW ilave kapasitenin sisteme eklenmesi öngörülmektedir

22. Bu kapasite ilavesi çözüm 2 için: 2005 – 2010 yılında ilave kapasite olarak Linyit                 - Doğal Gaz          - Hidrolik             - Rüzgar            500 MW TOPLAM          500 MW 2011 – 2015 yılında  Linyit                 2280 MW Doğal Gaz          6150 MW Hidrolik             2752 MW Rüzgar               625 MW Nükleer             1500 MW TOPLAM        13307 MW 

23. 2016 – 2020 yılında ise  Linyit                 1880 MW Nükleer             3000 MW  Doğal Gaz          8100 MW Hidrolik             7644 MW Rüzgar                625 MW TOPLAM         21249 MW olmak üzere toplam 35056 MW ilave kapasitenin sisteme eklenmesi öngörülmektedir.

24. Çözüm 1 ve Çözüm 2 kapsamında yaratılması gereken ilave kapasitenin gerektirdiği yatırım harcamaları (milyar dolar/yıl cinsinden) aşağıda verilmiştir:

25. Arz ve talebin karşılaştırması Mevcut, İnşası Devam Eden, Lisans Almış Üretim Tesisleri ve Plan Çalışmasının Öngördüğü Kapasite İlavesinin Kurulu Gücün Gelişimine ve Puant Güç Talebinin Karşılanmasına Etkisi (Çözüm I)

26. Mevcut, İnşası Devam Eden, Lisans Almış Üretim Tesisleri ve Plan Çalışmasının Öngördüğü Kapasite İlavesinin Kurulu Gücün Gelişimine ve Puant Güç Talebinin Karşılanmasına Etkisi (Çözüm II)

27. İlave kapasite yaratılmadığı takdirde Çözüm 1’e göre 2012 yılında kurulu güç ile puant güç talebi eşitlenmekte yedek güç sıfırlanmaktadır. Çözüm 2 ise bu eşitliği iki yıl öteleyerek 2014 yılına kaydırmaktadır.

28. Mevcut, İnşası Devam Eden, Lisans Almış Üretim Tesislerinin Proje ve Güvenilir Üretim Kapasitelerinin Enerji Talebinin Karşılanmasına Etkisi (Çözüm I)

29. Mevcut, İnşası Devam Eden, Lisans Almış Üretim Tesislerinin Proje ve Güvenilir Üretim Kapasitelerinin Enerji Talebinin Karşılanmasına Etkisi (Çözüm II)

30. İlave kapasite yaratılmadığı takdirde, talep ile güvenilir üretim kapasitesi Çözüm 1’e göre 2009’da Çözüm 2’ye göre ise 2010’da eşitlenmektedir. • TEİAŞ planlama çalışması bu şekilde yeni yatırım yapılmadığı takdirde 2009 yılında olası bir elektrik enerjisi açığını işaret etmektedir.

31. III. OLASI 2008-2010 KRİZİ • TEİAŞ’ın çalışmasına göre yeni yatırım yapılmazsa en erken 2009’da bir elektrik enerjisi krizinin olası olduğunu görmüştük. • DPT, EPK’nın amacına ulaşmadığını, EPDK’nın özel sektöre çok sayıda lisans vermesine karşın, bunların büyük bir bölümünün özel sektör tarafından yatırıma dönüştürülmediğini, 2008 yılında elektrik arz açığının kaçınılmaz olduğunu, TEİAŞ’ın yeni santrallarını işletmeye giriş tarihi ile ilgili tahminlerin gerçekçi olmadığını bir yazıyla Enerji Bakanlığı’na bildirmiştir.

32. Olası bir 2008-2010 krizini önlemek için nükleer enerji bir seçenek değildir. Çünkü bir nükleer enerji santralının inşaatı en azından 5 yıl sürecek ve süre kafi gelmeyecektir. • Olası bir çözüm yetişirse yeni doğal gaz santralı olarak gözükmektedir. • Bir başka seçenek olarak ise elektrik enerjisi ithali gündeme gelebilir.

33. IV. 2020’LER VE NÜKLEER ENERJİNİN GEREKLİLİĞİ • 2020 Türkiye elektrik talebi: • Çözüm 1: 499.5 TWh/yıl • Çözüm 2: 406.5 TWh/yıl • 2030 yılı olası Türkiye elektrik talebi yaklaşık 900 TWh/yıl • Toplam yerli kaynaklarla elektrik enerjisi arzı: • Kullanılabilir linyit potansiyeli: 18.79 GW veya 120 TWh/yıl (Kaynak: TEİAŞ Raporu) • Ekonomik hidrolik potansiyel: 127 TWh/yıl (Kaynak: DSİ)

34. Linyit ve hidrolik kökenli toplam elektrik enerjisi arzı: 127+120=247 TWh/yıl • Yenilenebilir enerji için çok umutlu düşünürsek, pek olmaz ya, 30 TWh/yıl da rüzgar enerjisi desek bile toplam yerli arz 247+30=277 TWh/yıl’la 400 TWh/yıl’dan fazla olan gerekli enerji üretiminin altında kalıyor. • Türkiye 2020’lerde ithal kaynaklara muhtaç. Üstelik tüm yerli kaynaklı potansiyelini de kullanır durumda olacağı için ithal kaynak gereksinimi giderek artacak görünüyor.

35. Alternatif kaynak olarak başlıca iki aday var. Birincisi ithal doğal gaz kaynağı, ancak gerek doğal gaz fiyatlarının istikrarsızlığı gerekse arz güvenliği problemi tamamen doğal gaz ağırlıklı bir çözümü saf dışı bırakıyor. • Geriye kalan diğer aday nükleer enerji. Sistematik bir şekilde nükleer güç santrallarının ülkemizde peş peşe devreye alınması halinde 2020’li yıllardaki bir elektrik enerjisi açığı olasılığı ortadan kalkacaktır.