Globalizacja a problemy spo l eczne: Migracje

1. Człowiek – najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Globalizacja a problemy spoleczne:Migracje dr Maciej St. Zięba http://www.kul.pl/maciej.st.zieba

2. Migrest Migralink Migravalue Projekty związane z zarządzaniem migracją realizowane m.in. w Lublinie (KUL + UMCS) Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

3. Migrest – Pilotażowy program na temat wpływu poszerzenia UE na regiony graniczące z krajami kandydującymi 2004-2005 http://www.migrest.net MigrEst - Definicja funkcji specjalisty ds. migracji („Migration officer”) Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

4. Migralink – Integracja migrantów w poszerzonej Europie i polityka na rzecz powrotu umysłów twórczych 2005-2007 http://www.migralink.org MigraLink - Nowa definicja roli „specjalisty ds. migracji”. - Szkolenia „Zintegrowane podejście do migracji”. - Stworzenie Regionalnej Sieci Wsparcia Migrantów. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

5. Migravalue – Sterowanie wzrostem spójności ekonomiczno-społecznej w obszarze CADSES – waloryzacja migracji jako instrumentu rozwoju 2006-2008 http://www.migravalue.net MigraValue - Pogłębienie i poszerzenie funkcjonowania sieci – wymiana doświadczeń i dobrych praktyk - Model polityki społecznej Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

6. Studies in Migration Series (2008) English version on CD: Many faces of migration – Valuing migration as a development tool http://www.kul.pl/art_5878.html Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

7. Czym jest migracja? • Zmiana miejsca zamieszkania z jednego kraju (regionu) do innego kraju (regionu). • Typy zjawisk migracyjnych: • Emigracja + Imigracja; • Reemigracja (migracja powrotna); • Migracja cyrkularna (=> migracja codzienna); • Migracja etapowa (wielostopniowa) . Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

8. Trzy charakterystyczne cechymigracji w XXI wieku • Powiązana z szybką wymianą informacji. • Wzrasta liczba krajów ustanawiających normy i reguły cywilizujące migrację. • Wzrasta wielokulturowość migracji. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

9. Wzrastające trudności badania zjawiska migracji • Zjawisko bardzo powszechne. • Znikają punkty kontroli. • Zjawisko wielowymiarowe. • Pojawiają się nowe typy migracji. • Niektóre aspekty migracji nigdy nie były badane. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

10. Emigracjaz Polskido krajów UEna czas krótki w latach 2002–2006 Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

11. Podejście do migracji • Tradycyjne podejście normatywno-represyjne: • prawnicze, • ekonomiczne. • Współczesne podejście opisowo-„wyjaśniające”: • podejście socjologiczne („wyjaśnianie” statystyczne), • podejście psychologiczne („wyjaśnianie” statystyczne). • Nowe podejście personalistyczne (humanistyczne), = Podejście etyczne = Podejście zintegrowane: • indywiduum (osoba) postrzegana wielowymiarowo w swych wszystkich kontekstach społecznych i kulturowych, • podejście rozumiejące i wyjaśniające (istotowo, przyczynowo) • podejście zorientowane na wartości => rozwiązujące problemy Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

12. Etyka jako nauka nadrzędna • „Aby skutecznie rozwiązywać praktyczne problemy, nauki społeczne powinny być kierowane przez pewną filozofię wartości – czyli etykę” (Florian Znaniecki). • W tym celu trzeba przyjąć pewną silną tezę etyczną: „Absolutne (niezmienne, powszechnie obowiązujące) wartości moralne są wrodzone wszystkim ludziom, inherentne w obiektywnym porządku moralnym”. Zatem – „etyka nie jest subiektywna”. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

13. Podstawy etyki szczegółowej • Teoria etyczna: • nadrzędna wartość, • podstawowe zasady i normy, • prawa i obowiązki. • Badanie przypadków: • bez szybkich uogólnień, • bez fałszywych analogii, • bez nadmiernego różnicowania („inny”). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

14. Człowiek we wszystkich wymiarach • Istoty ludzkie nie mogą nigdy być instrumentem, lecz zawsze są celem. • Godność ludzka musi być ponad wszelkie społeczne wartościowe cele. • Ludzie powinni móc się rozwijać we wszystkich swych wymiarach. • „Chcieliśmy siły roboczej – a otrzymaliśmy ludzi” (Max Frisch). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

15. Przykładowe fałszywe lub niewłaściwe podejścia etyczne • Etyka biznesu: • odpowiedzialność pracodawcy; migrant zredukowany do pracy zawodowej (depersonalizacja). • Etyka polityczna: • tylko kraje goszczące, tylko walka z dyskryminacją; paternalizm, wzmaga postawy roszczeniowe. • Etyka administracji: • tylko kraje goszczące, walka z korupcją; paternalizm; wzmaga skłonność do przerzucania odpowiedzialności. • Etyka globalna: • podejście politycznej poprawności; relatywizm kulturowy (kult „innego”) – brak realnej równości praw i obowiązków. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

16. Sytuacja migranta • Migracja to sytuacja zmiany społecznej – pomiędzy przeszłymi rolami a nowymi (często też niezadowalającymi). • Migracja to sytuacja transgraniczna – pomiędzy krajem wysyłającym a goszczącym. • Migracja to sytuacja wielowymiarowo trudna – sytuacja graniczna, gdzie jest testowana ludzka wytrzymałość. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

17. Migracja jako sytuacja rodząca anomię • Sytuacja wypychająca – niezadowolenie społeczne = anomia społeczna (niemożliwość osiągnięcia celów społecznych przy pomocy społecznie akceptowalnych reguł zachowania) - normy nie spełniają swej roli. • Sytuacja reakcji – innowacja społeczna aby wypełnić własne ambicje (ryzykowna: niekoniecznie prowadzi do sukcesu) = pogłębia anomię indywidualną (normy społeczne istnieją, ale nie są przestrzegane). • Sytuacja faktyczna za granicą – alienacja, sytuacja trudna, deprywacja (sfery: fizyczna, emocjonalna, poznawcza) – ale najczęściej w grupie podobnych sobie – anomiogenna. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

18. Definicja anomii sektorowej • Zaburzenie systemu norm i wartości (wartości deklarowane jako ważne są uznawane za nienadające się do stosowania „tu” i „teraz”). • Szczególna «subkultura sektorowa» wspólnie uzgadnianych uzasadnień (usprawiedliwień) dla przekraczania pewnych norm (co do typu i stopnia) (Marek Kosewski). • Uzgodnione usprawiedliwienia są uznawane za uzasadnienia „na zapas”. • Nie do końca uświadamiana, stopniowa zdrada ważnych wartości: samego siebie, rodziny, języka, religii, kultury. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

19. Elementy anomii u migrantów (1) • nagły spadek gęstości duchowej (zmniejszona liczba, intensywność, stabilność i głębia kontaktów społecznych): • ograniczanie kontaktów do równych sobie z tego samego kraju, • unikanie pogłębiania kontaktów z ludnością miejscową; • poczucie alienacji i osamotnienia: • stereotyp „innego” i fałszywa tożsamość jako antyteza „obcego”, • mit dwóch światów – „tu” i „w starym kraju” – o różnych standardach; • dysonanse poznawcze: co do warunków „tu” i „tam”: • brak zrozumienia warunków życia (praw, obyczajów, kultury, języka etc.), • niewiara w rzeczywistość – życie kierowane stereotypami; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

20. Elementy anomii u migrantów (2) • dysonanse godności: upokorzenie (prowadzące aż do rozpaczy) połączone z pożądaniem; • sprzeczne odczucia na temat natury i źródeł sukcesu: • potrzeba niezależności (zależności od samego siebie) połączona z faktyczną całkowitą zależnością od innych, • uogólniony brak zaufania do instytucji społeczeństwa połączona z potrzebą obdarzania zaufania całkowicie obcych ludzi; • stałe poczucie czasowości (mit powrotu): • poczucie bezdomności, • „czasowe” zawieszenie stosowania norm; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

21. Elementy anomii u migrantów (3) • utrata (porzucenie) własnej kultury powiązane z niezdolnością do asymilowania się do kultury lokalnej; • ograniczanie własnego życia do pracy, podporządkowywanie wszystkich innych elementów zatrudnieniu przynoszącemu zysk (korzyść); • niedostateczne wsparcie ze strony społeczności wysyłającej, które mogłoby dać narzędzie weryfikacji i falsyfikacji przekonań oraz praktycznego stosowania standardów moralnych: • zastępowane przez subkulturę migrantów; • brak uprzedniej głębszej internalizacji norm moralnych (niższy rozwój moralny): • zewnętrzne usprawiedliwienia zamiast wewnętrznego uzasadnienia działań; Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

22. Rodzina – pierwszy i najważniejszy płatnik kosztów anomii migracyjnej • Rodzina wysyła za granicę swych najbardziej przedsiębiorczych przedstawicieli. • Rodzina w pierwszym rzędzie liczy (i ma prawo liczyć) na korzyści z migracji. • Rodzina ponosi największe koszty (ekonomiczne, fizyczne i psychiczne) związane z migracją. • Zdrada rodziny – to najgorszy rodzaj zdrady jakiego może się dopuścić anomiczny migrant. • Podstawą jest zdrada samego siebie (swych wartości = anomia). • Inne typy zdrady (ojczyzny, kultury, języka, religii) są konsekwencjami zdrady rodziny. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

23. Migrant pomiędzy dwoma krajami • Dług wdzięczności: • państwo ma obowiązek etyczny kształcić swych obywateli, by ich przygotować do życia (np. na to pobiera podatki); • obywatel wzrasta z długiem moralnym wobec swego społeczeństwa za to wykształcenie; • migrant zaciąga taki dług wobec dwóch krajów (państw), dwóch społeczeństw. • Relokacja kapitału: • „kto doi krowę a kto zbiera śmietankę?” • jeden kraj zainwestował w edukację migranta [co najmniej w podstawową: „jak godziwie żyć”] – inny korzysta z owoców tego; • ten drugi kraj ma zobowiązanie do „odpłaty” przynajmniej poprzez troskę o obywateli pierwszego kraju, których przyciągnął do siebie i którzy teraz przyczyniają się do dobrobytu jego społeczeństwa. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

24. Oba kraje tracą, jeśli: • migranci i społeczność przyjmująca nie znają się nawzajem i nie współpracują; • migranci żyją w gettach lub subkulturach i nie asymilują się społecznie: • różnica między asymilacją społeczną a kulturową; • tylko ludzie o słabym charakterze asymilują się (zarówno społecznie jak i kulturowo); • migranci w dużej liczbie ulegają anomii. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

25. Etyczna rola państwa (1) Najważniejsze zadanie obejmuje działania edukacyjne i kampanie świadomościowe dla migrantów, ich rodzin oraz społeczności lokalnych (goszczących), obnażające mity i ukazujące prawdziwe informacje i podstawowe wartości: • na temat faktycznego znaczenia migracji dla obu krajów, • na temat rzeczywistych warunków w kraju przyjmującym i w kraju pochodzenia (które powstały, gdy był na emigracji), • na temat różnic kulturowych między obiema społecznościami i niebezpieczeństw, jakie może nieść zderzenie tych kultur, • na temat czynników, które mogą rodzić negatywne postawy (anomię) u migrantów i w otaczającym społeczeństwie i o czynnikach, które pomagają im przeciwdziałać, • o wartościach społeczeństwa obywatelskiego: dialog międzykulturowy i współpraca, aktywne uczestnictwo w rozwoju lokalnym, zaufanie do instytucji i urzędów, pozytywna tolerancja, • o podstawowych normach i wartościach społeczeństwa goszczącego, których nie można łamać w żadnych okolicznościach, • o prawach i obowiązkach – zarówno migrantów jak i społeczności lokalnych w stosunku do siebie nawzajem (same prawa – deprawują; same obowiązki – deprymują). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

26. Etyczna rola państwa (2) Inne zadania obejmują wspieranie asymilacji społecznej (przy zachowaniu tożsamości kulturowej) migrantów: • zapewnianie równego dostępu do usług socjalnych, • wspieranie zaangażowania społecznego na poziomie lokalnym, • udzielanie wsparcia stowarzyszeniom imigranckim (diaspory); • ale pod warunkiem akceptowania fundamentalnych wartości kraju przyjmującego. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

27. Edukacja • Kraj wysyłający powinien kształcić swych obywateli przed ich wyjazdem (potencjalnych emigrantów) i ich rodziny pozostające w kraju, • w przeciwnym razie migranci dają złe świadectwo o swym kraju pochodzenia i swej kulturze. • Kraj przyjmujący powinien kształcić zarówno swe społeczeństwo przyjmujące, jak i przybywających imigrantów, • w przeciwnym razie niepokoje społeczne są gwarantowane. • Jeśli kraj wysyłający nie zapewni tych form kształcenia migrantów przed ich wyjazdem (sytuacja dość częsta), obowiązek ten spada na kraj przyjmujący – we własnym interesie: • jest to rodzaj „kosztu uzyskania przychodu” (wkład inwestycyjny) ponieważ kraj przyjmujący korzysta z pracy imigrantów (poprzez podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, bezpośrednią konsumpcję itp.). Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

28. Podstawowe dziedziny kształcenia (1) • Znajomość czynników i sytuacji prowadzących do anomii (demoralizacji społecznej), zwł. subkultury usprawiedliwień. • Wartość podtrzymywania normalnych stosunków ze społecznością pochodzenia dla zapobiegania im. • dla potencjalnych i aktualnych migrantów, • dla ich rodzin pozostających w kraju, • dla społeczności goszczących. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

29. Podstawowe dziedziny kształcenia (2) Kształcenie nt. anomii Obejmuje ono wiedzę teoretyczną i praktyczne umiejętności radzenia sobie z niebezpieczeństwami, jakie migrant może napotkać (i faktycznie napotka) w innym społeczeństwie: • niebezpieczeństwa związane z dysonansem godnościowym, • niebezpieczeństwa związane z dysonansem poznawczym, • niebezpieczeństwa związane z brakiem relacji społecznych, • niebezpieczeństwa związane z ograniczaniem życia do pracy, • niebezpieczeństwa związane ze zdradą wartości, • niebezpieczeństwa związane z niepowodzeniem projektu migracyjnego, • konflikty interesów, • wartości społeczeństwa przyjmującego a społeczeństwa wysyłającego, • różnice stylów życia, postaw, kultur, nawyków, zachowań. W przeciwnym wypadku wszystkie z nich mogą stać się przedmiotem stereotypów lub niewiedzy. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

30. Podstawowe dziedziny kształcenia (3) • Ważność podtrzymywania własnej tradycji jako instrumentu przeciwdziałania anomii. - dla migrantów; • Ważność utrzymywania tradycji imigrantów dla zachowania porządku społecznego w społeczeństwie przyjmującym. • Wartość dodana leżąca w prawdziwej tożsamości kulturowej imigrantów, jeśli nie jest ona oparta na negatywnych stereotypach „innego”. - dla społeczności przyjmujących. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

31. Podstawowe dziedziny kształcenia (4) • Nieodwołalnie bezwarunkowa konieczność akceptacji podstawowych wartości społeczeństwa przyjmującego. • Niesprzeczność pomiędzy utrzymywaniem własnej tradycji a dialogiczną współpracą z sąsiadami w kraju goszczącym na bazie ww. wartości. • Negatywna i pozytywna forma tolerancji; różnica pomiędzy zdradą wartości a dialogiczną współpracą. • Wartość partnerstwa w ramach lokalnego społeczeństwa obywatelskiego w kraju goszczącym; zaufania do instytucji publicznych. • dla imigrantów i stowarzyszeń diaspory, • dla ich rodzin pozostających w kraju, • dla liderów społeczności lokalnych w kraju goszczącym, • dla pracowników socjalnych i lokalnej administracji publicznej. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

32. Podstawowe dziedziny kształcenia (5) • Fałszywość mitu powrotu oraz szkodliwość życia w tymczasowości. • Fałszywość mitu „W kraju nic się nie zmienia”. • Korzyści z asymilacji społecznej do społeczności lokalnej, nawet jeśli na ograniczony okres czasu; różnice pomiędzy asymilacją społeczną i kulturową. • dla migrantów i stowarzyszeń diaspory, • dla społeczności lokalnych, zwł. urzędników publicznych. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

33. Podstawowe dziedziny kształcenia (6) • Można lepiej realizować siebie jeśli się współpracuje z lokalnymi sąsiadami i ma aktywną rolę w życiu poza pracą. • dla migrantów; • Społeczności lokalne z reguły korzystają bardziej na obecności imigrantów w nich, niż sami emigranci. - dla liderów i członków społeczności lokalnych. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

34. Podstawowe warunki • Trzeba umieć przełożyć powyższe pojęcia na język zrozumiały dla cudzoziemca, wyrazić je jego pojęciami. • Należy odrzucić jako fałszywy stereotyp zachodnie laickie przekonanie, że religia jest sprawą prywatną. Praktyka imigracji szczególnie dobitnie pokazuje, że religia jest sprawą publiczną i istotnie wpływa na życie społeczne. Ludzie głębokiej wiary szanują innych ludzi wiary i wartości, a czują mało szacunku dla obojętności na wartości. Lekceważenie tych faktów prowadzi do wielkich nieporozumień. • Nie powinno jednak być mowy o bezwarunkowej tolerancji obcych, nietolerujących podstawowych norm kraju przyjmującego, pod presją zarzutu „rasizmu” czy innych form politycznej pseudo-poprawności. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

35. Inne działania kraju przyjmującego, które mają znaczenie etyczne • Wspieranie społeczności lokalnych w angażowaniu imigrantów do różnych form aktywności społecznej. Wspieranie stowarzyszeń diaspory w podejmowaniu działań paralelnych (wymiana kulturalna, dialog, zapobieganie alienacji i nudzie, neutralizacja wpływu subkultur getta oraz mitów „innego” i „tu” a „tam u nas”). • Budowanie zaufania migrantów do społeczności lokalnej i jej instytucji poprzez zapewnianie równego dostępu oraz poprzez nieustanne kształcenie własnych urzędników, którzy kontaktują się z migrantami. Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009

36. Dziękuję za uwagę dr Maciej St. Zięba mszieba@kul.lublin.pl lub euroanalizy@uw.lublin.pl http://www.kul.pl/maciej.st.zieba/ dział: Materiały dla studentów - Migracja Książki o migracji dostępne pod adresem: http://www.kul.pl/migravalue/ dział: Publikacje o migracji Człowiek-najlepsza inwestycja - Studia Podyplomowe w Instytucie Socjologii UMCS, 2009