AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ

1. AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ Araş.Gör. Dr. Suna Kılıçarslan T.Ü.T.F Aile Hekimliği A.D 15 Mayıs 2006

2. AiLE PLANLAMASI • Aile Planlaması: Fertlerin istedikleri sayıda ve istedikleri zaman çocuk sahibi olmaları demektir. • Toplumda, aileler ve bireylerin kendi doğurganlık davranışları konusunda doğru bilgiye dayalı, bilinçli ve gönüllü bir seçim yapma hakları vardır. • Böylece istemedikleri gebeliklerden sağlıklı ve etkin biçimde korunabilirler. • 1993 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına göre; ailelerin %84’ü henüz veya artık çocuk sahibi olmak istememektedir

3. Türkiye’de Yöntem Kullanımı • Geleneksel yöntemler arasında en yaygın kullanılan yöntem Geri çekme • En yaygın kullanılan modern yöntem RİA’dır.

4. Türkiye’de AP Yöntemlerinin Kullanımındaki Değişim (1988-2003)

5. Aile planlaması danışmanlığı

6. Kişiler veya çiftler ancak yöntemi kendileri seçerse etkin şekilde kullanırlar

7. Kontraseptif seçiminde rol oynayan faktörler • Kontraseptif olmayan yararlar • Yöntemin etkinliği • Yöntemin güvenirliği • Hafif yan etkiler • Diğer kişisel düşünceler

8. Kontraseptif olmayan yararlar Kontraseptif olmayan yararlar yöntemin seçiminde belirleyici unsur olmamalı, ancak uygun birkaç yöntem arasından birinin seçilmesine yardımcı olmalıdır.

9. Etkinlik“İşe yarayacak mı?” • Etkinliği belirten sayılar tek tek bireyler için geçerli değildir • Kontraserptifler kusursuz değildir • İki yöntemin birlikte kullanılması gebelik riskini önemli ölçüde azaltır • Uzun süre kullanılabilen yöntemlerin başarısızlık hızları daha düşüktür

10. Güvenirlik“Bana zarar verir mi?” • Çekinmediği bir yöntem seçmesine yardımcı olun • Personelin bilgisinden emin olun • Sormasalar da bilmesi gerekenleri anlatın • Kontraseptiflerin riskini doğumla karşılaştırın • Hem gebelikten koruyucu hem de CYBH’lardan koruyucu yöntemler önerin

11. Kontraseptiflerin yan etkileri“Beni rahatsız eder mi?” Yan etkilerin önceden belirtilip anlatılması çoğunlukla kullanıcıların bunu kabullenmesini sağlar.Hafif yan etkiler bir yöntemin kullanılmasında kontrendikasyon oluşturmaz.

12. Kişisel düşünceler“Benim için uygun mu?” • Hangi konu önemli tahmin etmeyin • Kotrasepsiyonun cinsel yönlerini düşünmelerine yardımcı olun • İkinci,üçüncü yöntem seçmesine izin verin • Eşinin düşüncesini araştırın • Koşullara göre yöntem değiştirebilir

13. Kontraseptif seçiminde diğer faktörler • Sağlık hizmetinin ulaşılabilirliği • Kontraseptiflerin fiyatı • Üreme yaşamı boyunca değişen gereksinimler • Cinsel aktivite farklılıkları • Eşler arası iletişim

14. Hasta eğitimi ve danışmanlığı ilkeleri • Uygulamalar yaptırın • Hastanın eğitim düzeyini dikkate alın, onun kullandığı terimleri kullanın • Ortalama bir kişinin eğitimden sonra aklında üç mesaj kalır • Bütün eğitimciler ve personel aynı mesajı vermelidir

15. Birkaç anahtar soru sorun • Eğitim sürekli olmalıdır,kliniğe tekrar çağırın • Sık sık daha fazla bilgi isteyip istemediklerini sorun • İnsanlar en iyi güvenli ve sakin ortamda öğrenirler

16. Başvuranın Değerlendirilmesi: Yöntemin kişiye uygun olup olmadığı , genelde, kişinin üreme sağlığı öyküsü, fizik değerlendirme ve mümkünse laboratuvar tetkiklerine dayanarak verilir.

17. Tıbbi Öykü: • Başvuru öyküsü • Menstrüasyon öyküsü • Doğurganlık öyküsü • Aile planlaması öyküsü • Genel öykü • CYBE /GYE öyküsü • Aile öyküsü

18. Fizik Muayene • Tüm yeni başvuranlarda ilk ziyarette, • Sürekli aile planlaması yöntemi kullananlara, yıllık muayenenin bir parçası olarak izlemlerde, • Veya gerek duyulduğunda fizik muayene yapılır.

20. Doğal Aile Planlaması Yöntemleri

21. Servikal Mukus Yöntemi: • Kadın, vajinal salgısını her gün kontrol eder ve kayıt eder: • Vajinada ıslaklığın hissedildiği ilk günden başlayarak, kaygan, ince ve bol mukusun bitiminden sonraki üç güne kadar cinsel ilişkiden kaçınılır veya ek yöntem kullanılır.

22. Bazal Vücut Isısı Yöntemi • Ovülasyondan sonra progesteron hormonu, vücut ısısını 0,2°C-0,5°C arasında yükseltir ve bir sonraki menstrüasyona kadar devam eder • Bazal vücut ısısı, hassas bir termometreyle, menstrüel siklus boyunca, • her sabah yataktan kalkmadan önce, • ortalama aynı saatlerde ve • tercihan oral yoldan ölçülür. • Tarih belirtilerek bir çizelgeye kaydedilir.

24. Servikal Palpasyon Yöntemi • Kadın, serviksteki değişiklikleri belirler. • Serviksin kıvamı; • Yumuşakken alt dudağın iç kısmı gibi hissedilir: Fertil dönemdedir • Sertken burun ucunun ortası gibi hissedilir:İnfertil dönemdedir.

25. Semptotermal Yöntem • Semptotermal yöntem, servikal mukus, bazal vücut ısısı ve servikal palpasyon yöntemlerinin birleşimidir. • Her üç yöntemin birleşimi olduğundan diğerlerinden daha etkilidir.

26. Takvim Yöntemi • Takvim yöntemi, menstrüel siklusun fertil ve infertil günlerini hesaplamak için 6 aylık bir gözlem süresi sonunda matematiksel formüllere dayanan doğal bir yöntemdir. • Yöntemin dayandığı temeller şunlardır: • Düzenli menstrüel siklus; • Ovülasyonun genellikle bir sonraki menstrüel periyoddan önceki 14. günde olduğu, ancak 11. ve 17. günler arasında da olabileceği varsayımı

27. Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi: Laktasyonal amenore yöntemi(LAM), annenin emzirme döneminde emzirmeyle ilgili bazı koşullara uyarak laktasyon amenoresini bir aile planlaması yöntemi olarak kullanmasıdır.

28. Tam Emzirme Koşulları: • Bebeğin altı aydan küçük olması, • Annenin adet görmemesi, • Bebeğin , sık aralıklarla (6-10 kez) ve en az dört dakika emzirilmesi, • Bebeğin beslenmesinin en az %85’inin anne sütüyle sağlanması • Bebeğin doğumdan sonra hemen emzirilmesi

29. Kondom

30. KONDOM KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER: • Kullanım süresi geçmiş kondomları kullanılmamalı • Her ilişkide yeni bir kondom kullanılmalı • Kuru, kirli, esnekliğini kaybetmiş,eskimiş,zedelenmiş kondomları kullanılmamalı • Vazelin, bebek yağı veya yağlı kremlerle kullanılmamalı

31. Kondom Yırtılması: • Tehlikeli cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde Acil Korunma için kliniğe başvurmasını önermeliyiz • Kontrole gelene ise kullanım kurallarını ve yırtık/sızıntı olması halinde 72 saat içinde acil kontrasepsiyon kullanmalarını hatırlatmalıyız.

32. DİYAFRAM

33. Kullanım Kuralları: • Diyafram cinsel ilişkiden 6 saat önce hazneye yerleştirilebilir. • Cinsel ilişkiden sonra 6 saat boyunca vajina asla yıkanmamalıdır. • Diyafram takıldıktan sonra en fazla 24 saat kalabilir, 24 saatin geçirilmemesine dikkat edilmelidir. • Adet kanaması dışında her zaman kullanılabilir

34. Spermisit

35. Spermisitin Kullanım Kuralları: • Köpüren tablet, ya da ovül cinsel ilişkiden 10 dk önce yerleştirilir • Krem/jelin etkisi hemen başlar, beklemeye gerek yoktur. • Film cinsel ilişkiden 5 dk.önce yerleştirilir • Cinsel ilişkiden sonra 6-8 saat süresince vajinada kalmalıdır, bu süre içinde vajina yıkanmamalıdır.

36. Hormonal Yöntem Kullanacaklar İçin Tarama Kontrol Listesi • Adetinin ilk gününden 5 gün veya daha fazla zaman geçmiş • Emziriyor • Adetler arasında kanama/lekelenme • Gözlerde ya da deride sarılık • Şiddetli baş ağrısı ya da ani görme bozukluğu • Kan basıncı 160/100 mmHg’nin üstü • Memede kitle veya beze • Devamlı kullandığı ilaç Herhangi bir durum için verilen evet yanıtı, daha ileri değerlendirme gerektiğini belirtir.

37. Kombine Oral Kontraseptifler :

38. Desolett ® tab. Ginera ® tab. Minulet ® tab. Lo- Femenal ® tab. Lo- Ovral ® tab. Microgynon® tab. Miranova ® tab. Yasmin ® tab. Anovlar ® tab. Ovral ® tab. Ovulen ® tab. Eugynon ® tab. Lyndiol ® tab. Kombine Oral Kontraseptifler :

39. KOK Kullanım Kuralları: • Düzenli olarak, her gün 1 hap yutulur. • Tercihan her gün yaklaşık aynı saatlerde, akşam yemeğinden sonra veya gece yatmadan önce, yutulmalıdır • 21 gün düzenli-unutulmadan yutulur.7 gün hap yutulmaz, ara verilir, • 8. gün yeni bir kutuya başlanır. • 7 günlük ara süresi içinde adet kanaması başlayabilir ama yeni kutuya başlamak için 8. gün beklenir!

40. KOK Kullanmaya Başlama: • Kadın adetinin ilk 5 günü içindeyse: Hemen başlanır.(Ek yöntem gerekmez.) • Kadın adetinin 6-28. günlerinde ve gebe olmadığından emin ise KOK başlanır + 7 gün ek yöntem kullanır.

41. KOK Kullanmaya Başlama: • Doğum sonrası: emziriyorsa,6 aydan sonra • Doğum sonrası: emzirmiyorsa, 21. günden sonra KOK başlanır, • Düşük sonrası: İlk 7 gün içindeyse; Hemen BAŞLANIR

42. Hap unutulduğunda ! “1 hap” unutulduysa; • Hatırlandığı anda hemen 1 hap ve “o günün” hapı da saatinde alınmalıdır ve düzenli olarak her gün 1 hap yutulmaya devam edilmelidir, ek yönteme gerek yoktur.

43. Hap unutulduğunda ! “2 hap unutulduysa”; • Siklusun ilk iki hafta içinde ise üst üste iki gün ikişer hap alınır ve bir hafta ek yöntem kullanılır • Siklusun üçüncü haftası içindeunutulmuşsa, kullanılmakta olan paket atılıp , hiç ara verilmeden aynı gün yeni pakete başlanmalıdır ve bir hafta ek yöntem kullanılır.

44. Hap unutulduğunda ! “3 veya daha fazla hap” unutulduysa; • Paket atılıp aynı gün yeni bir pakete başlanmalı ve bir hafta süre ile ek bir yöntem kullanılmalıdır.

45. Kombine Oral Kontraseptiflerde Uyarı İşaretleri • Şiddetli karın ağrısı • Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı • Şiddetli baş ağrısı • Şiddetli uyluk, bacak ağrısı • Ani görme kaybı veya bulanık görme • Konuşma bozukluğu

46. OKS İzlem • İlk izleme 3 ay içinde yapılmalıdır • Sürekli hap kullanan kadınların her 6-12 ayda bir kontrol amacı ile kliniğe başvurmaları gerekir • İlk kez veya yıllık kontrolü için geldiğinde: • Kan basıncı, kilosu ölçülmeli • Yan etki veya sorunları olup olmadığı öğrenilmeli • Sigara içiyorsa sıklığı sorulmalı • Uzun süreli kullandığı ilaçlar sorulmalı

47. Minihaplar

48. Enjekte Edilen Kombine Kontraseptifler

49. Kombine Enjektabl Yöntemlerin Kullanım Kuralları: • “Düzenli olarak, 4 haftada bir kez aylık enjeksiyon uygulanır. • Enjeksiyon tarihini 7 günden fazla geçmiş ise ve gebe olmadığından emin ise enjeksiyon yapılabilir +7 gün süre ile ek yöntem kullanılmalıdır.

50. Uyarı İşaretleri • Şiddetli karın ağrısı • Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı • Şiddetli baş ağrısı • Şiddetli ayak veya bacak ağrısı • Ani görme kaybı veya bulanık görme • Aşırı kanama • Bu sorunlardan herhangi biri ile karşılaşırsa hemen kliniğe başvurması gerektiği kadına anlatılmalıdır.