TTP 213 ÇEVRE KORUMA ÖĞR. GÖR. TUĞÇE GÜNTER

1. TTP 213 ÇEVRE KORUMAÖĞR. GÖR. TUĞÇE GÜNTER

2. RİSK ANALİZİ

3. ÇEVRESEL RİSK YÖNETİMİ

4. TARIM VE ÇEVRE İLİŞKİSİ • Tarım dünyanın en eski ve olmazsa olmazlarından birinci sırada yer alan çok yönlü bir sektördür. • Toplumların beslenmeleri, barınmaları ve giyinmeleri gibi zorunlu ihtiyaçların büyük bir kısmı sadece bu sektör tarafından karşılanmaktadır. • Tarım, özellikle de modern üretim yöntemleri çevre kirliliğinin bir nedenidir. Tarımsal faaliyetler yoluyla toprak, su, hava ve doğal denge gibi tüm çevresel ortam etkilenmektedir. • Diğer taraftan da çevre kirliliğinin kurbanı olmaktadır.

5. Tarım dışı kaynaklardan yayılan zararlı maddeler su, toprak ve havayı kirletme, bunun sonucu olarak kültürü yapılan tarım ürünlerinde zararlarla karşılaşılmaktadır. • Ayrıca tarım alanları sanayi, konut ve ulaştırma sektörlerinin ihtiyacı çerçevesinde tarımsal üretim alanının dışına kaymaktadır.

6. Tarımda bilinçsiz girdi kullanımı ve verim artışı için yapılan uygulamalar da çevreyi doğrudan etkiler. • Bu nedenle insanlık tarımın çevreye olan etkilerini azaltmak için yeni tarımda bakış açısı geliştirmiştir. • Sürdürülebilir tarım olarak adlandırılan yeni tarım teknikleri çevre dostu olarak görülmekte, gelişmiş ülkeler tarafından desteklenmektedir.

7. Çevre dostu tarımın yaygın iki uygulaması bulunmaktadır. • Bunlardan birincisi İTU (iyi tarım uygulamaları),diğeri iseekolojik (organik) tarımdır. • Ülkemizde de bu iki tarım şekli Tarım ve Köy İşleri Bakanlığınca benimsenmiş ve bu uygulamalarla ilgili yasal düzenlemeler de yapılmıştır.

8. RİSK • Meydana gelebilecek zararlı bir olayın sonuçları ve oluşma olasılığının bileşkesidir. • “Risk” çok önemsiz bir olaydan (kağıt kesiği), felaket düzeyinde bir kazaya kadar çok geniş aralıkta tanımlanır.

9. RİSK DEĞERLENDİRME • Tehlikeleri tanımlamak (gözlemlemek). • Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek, saptamak ( değerlendirmek). • Riskin kabul edilip edilemediğine karar vermek ve riski kontrol altına almak (kontrol altına almak). • Bu aşamada tüm tehlikeler ve riskler değerlendirilmeli, yazılı olarak saklanmalıdır.

10. Risklerin kontrol altına alınması: • Tüm risklerin belirlenmesi ve ne düzeyde olduğunun saptanmasından sonra işyeri ortamına yönelik çok verimli bir risk haritası ortaya çıkacaktır. • Bu haritada hangi risklerin düşük, orta veya yüksek olduğu, hangi risklerin hafif, orta veya ağır düzeyde insan sağlığını etkilediği ya da ne düzeyde müsaade edilebilir olduğu su yüzüne çıkacaktır.

11. Risklerin derecelendirmeleri düşük-orta-yüksek, hafif-orta-ağır şeklindeki terimlerle ifade edilebileceği gibi 1,2,3,4,… şeklinde de puanlandırılabilir. • Burada 1 en azı, son rakam ise en fazlayı göstermektedir. • Tehlikelerin boyutu ve tehlikelerin olma olasılığı puanları ile bir matrix oluşturup hangi riskin kabul edilebilir veya kabul edilemez olduğuna karar verilebilir.

12. Risklerin puanlama yoluyla hesaplanması

13. Matrix’teki her kutu, tehlike boyutu puanı ile tehlikenin olma olasılığı puanının çarpılması sonucu elde edilmiştir. • Buna göre eğer 3’lü puanlama kullanılıyor ise, riskler 1-9 puan arasında dağılmış olacaktır. • Burada örnek olarak 1 ve 2 puanlar kabul edilebilinir riskleri, 3-5 puanlar gerekli iyileştirmeler yapıldıktan sonra kabul edilebilir riskleri, 6-9 kabul edilemez riskler şeklinde düşünülebilir. • 1 seviyesindeki puanların karşılığı olan riskler için değerlendirme yazılmayabilir. Puanlama ve puanların karşılığı olan değerlendirmeler her işyerine göre değişebilir.

14. Bu aşama bir final olup daha sonra alınacak tüm kararlara, eylemlere rehberlik edecektir. • Bu açıdan bakıldığında, ayrıntılara boğulmuş bir risk değerlendirmesi hedefleri iyi belirleyemediği için, çok yüzeysel yapılmış bir çalışma ise var olan riskleri gözden kaçırdığı için işletme açısında emek ve para kaybıdır.

15. Bir kez risk değerlendirme sonuçları alındıktan sonra işletmenin hangi riskleri ne düzeyde ve ne zaman azaltacağı veya ortadan kaldıracağına karar vermesi gereklidir. • Bu karar, işin başında, risk değerlendirmesi çalışmasından beklenenlere, bu iş için ayrılan bütçeye ve insan gücüne bağlı olarak değişecektir.

16. RİSK YÖNETİMİ • Risk yönetimi: Belirsizlikleri ve belirsizliklerin yaratacağı olumsuz etkileri daha kabul edilebilir bir düzeye indirgemeyi sağlayan disiplindir.

17. RİSK YÖNETİMİ RİSK PLANLAMA RİSK DEĞERLENDİRME RİSK AZALTMA RİSK İZLEME RİSK BELİRLEME RİSK ANALİZİ RİSK YÖNETİMİ KARAR AŞAMALARI Ekolojik Risk Değerlendirme Şeması (EPA. 1998)

18. ÇEVRESEL RİSK VE YÖNETİMİ • Çevresel Risk: İnsan sağlığını veya çevreyi doğrudan veya dolaylı olarak olumsuz etkileme ihtimalidir. • Çevresel Risk Yönetimi • Problemin formülasyonu • Analiz • Risk karakterizasyonu

19. Problemin Formülasyonu • Bu aşamada, problem açıkça tanımlanır. • Risk analizi ve risk özellikleri için plan hesaplanır. • İş, kaynak, kirleticiler, etkiler ve ekosistem ile ilgili mevcut bilgi bütünleşik olarak dahil edilir.

20. Analiz • Kirleticiye maruz kalma etkilerinin ve ekolojik etkilerin özelliklerinin belirlenerek ölçülmesi ile başlar ve bu iki aşamanın birbiri arasındaki ilişkileri belirlenerek, maruz kalma ve etkiler hakkındaki tartışmalar profili çıkarılır.

21. Risk Karakterizasyonu Safhası • Bu aşama, değerlendirmelerin nihai noktası olup olumsuz ekolojik etkilerin incelenmesi veya tahmini analizi, problemlerin formülasyonu ve planlamanın sonuçlandırılmasından oluşur. • Sonuçta risk yönetim sonuçları, risk değerlendirme kısıtları, yaklaşımları ve kuşkuları tanımlanır.

22. EUREP-GAP VE ÇEVRESEL RİSK YÖNETİMİ • EUREP üyeleri, amacı çevreye ve doğaya en az zarar verecek şekilde en iyi tarım yapmak olan birçok üretici, üretici grupları, üretici organizasyonları gibi kuruluşların bu konudaki yerel ve ulusal kuralların geliştirilmesi ve uygulanması ile ilgili olan tüm faaliyetlerini uygun görmektedirler.

23. EUREPGAP, Zararlılarla Entegre Savaş (IPM) ve Entegre Ürün Yetiştiriciliğinin (ICM) tarım ürünlerinin ticari olarak üretimi için birleştirilerek uygulanmasını da amaçlamaktadır. • IPM/ICM uygulamaları, uzun vadeli ve sürdürülebilir bir tarımsal üretim için EUREP üyeleri tarafından mutlak gerekli olarak kabul edilmektedir.

24. Bütün üreticiler şu konularda kesinlikle kararlı olduklarını gösterebilmelidirler: • Ürünün kaliteli ve güvenli olduğuna dair tüketicinin güvenini sağlamak, • Doğayı ve yabani hayatı koruyarak, çevre üzerindeki yıkıcı etkileri en aza indirmek • Kimyasal zirai ilaçların kullanımını en aza indirgemek • Doğal kaynakların daha etkin bir şekilde kullanımının geliştirilmesi; • Çalışanların sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması yönünde bir tutum içerisinde olunması.

25. İyi tarım uygulamalarında yeni üretim alanlarında risk değerlendirmesi majör kriterdir 1. “Yeni tesis” tanımına göre yeni bir tarım sahası mıdır? HAYIR EVET Muhtemel risk, risk değerlendirmesi yapınız. Üretim sistemine risk yok, risk değerlendirmesi gerekli değildir HAYIR EVET 2. Önceki üretim süreçlerinin şimdiki üretime risk yaratması mümkün mü? HAYIR EVET 3. Çevre faktörleri mevcut üretime risk doğuracak şekilde değişti mi?

26. Kontrol Noktası: Yeni üretim alanlarıyla ilgili olarak, ürün, üretici ve çevre sağlığı gibi konuların dikkate alındığı ve bu alanın üretim açısından uygunluğunu inceleyen bir risk değerlendirmesi yapılıyor mu? • Uygunluk Kriteri: Bu kısımda gıda, üretici ve çevre sağlığı açısından yapılan bir risk araştırması mevcut olup, arazinin kullanılmaya başlanmasından önce toprak tipi, erozyon, yeraltı suyunun kalitesi ve derinliği, sürdürülebilir su kaynaklarının, üretim alanı ve yakın alanların üzerindeki etkileri gibi konuları içermektedir.

27. Arazinin ilk kullanımı şunları kapsamalıdır: • Önceki ürünler: Örneğin pamuk üreticilerinin yoğun olarak kullandıkları ve kalıntı bırakan herbisitler daha sonra üretimi yapılan hububat ve diğer ürünler üzerinde uzun süreli etkiler bırakabilir. • Endüstri ve Askeri kullanım: Örneğin daha önce araç parkı olan alanlarda yoğun petrol kirliliği söz konusu olabilir.

28. Arazi dolguları ve mayın tarlaları: Toprak altında, daha sonra üretimi yapılacak olan ürünlerin kontaminasyonuna neden olabilecek kalıntılar veya arazide çalışan kişilerin ani göçüklere maruz kalmalarına neden olabilecek beklenmeyen durumlar olabilir. • Doğal vegetasyon: Hastalık, zararlı ve yabancı otları barındırabilir.

29. Toprak tipi şunları kapsamalıdır: • Üretilmesi düşünülen ürünlere yapısal uygunluk • Erozyona karşı hassasiyet • Üretilmesi düşünülen ürünlere kimyasal açıdan uygunluk • Erozyon: • Yapılacak çalışma ürün verimini etkileyecek, toprak ve suyun yüzeysel olarak kaymasına neden olacak daimi üst tabaka toprak kaybının olduğu veya olabileceği konusunu değerlendirmelidir.

30. Arazi şekli • Drenaj deseni • Su baskını ve erozyona karşı sorumluluk • Arazi tesviyesi ve yamaç • Toprak erozyonu • makinelerin idaresinden sorumlu işçilerin güvenliği • hasat edilen ürünlerin taşınması • Rüzgara maruz kalmak: Kuvvetli yoğun rüzgarlar ürün kaybına neden olabilir.

31. Suyun değerlendirilmesi şunları kapsamalıdır: • Su kalitesi: İSO 17025 veya eşdeğer ülkesel bir standarda göre mikrobiyolojik ve kimyasal analizleri yapabilecek kapasitede olan uygun bir laboratuar tarafından tespit edilmelidir. • Bulunabilirlik: Bütün yıl boyunca veya en azından söz konusu üretim sezonu boyunca yeterli olması. • Kullanım izni: Ürünün ihtiyaç duyabileceği miktarların garanti edilmesi • Diğer kullanıcıların hakları • Çevresel etki: Legal olması yanında, bazen çıkarılan suyun miktarı bu su kaynağına bağlı olan flora ve fauna üzerine ters etkiler.

32. Etki analizleri şunları kapsamalıdır: • Dahili: • Tarım makinelerinin kullanımından kaynaklanan toz, duman ve gürültü problemleri. • Taban arazilerinin mil akışı veya yüzeyden kimyasal akışı ile kontaminasyonu. • İlaçlamadan kaynaklanan bulaşma • Ürüne gelen zararlılar, kalıntıları veya hayvan gübresi uygulamaları

33. Harici: • Yoğun trafiği olan yollar dahil, endüstriyel ve taşıma ile ilgili yapılardan kaynaklanan duman eksoz ve toz. • Yukarı alanlarda yapılan tarım uygulamalarından meydana gelen yüzeysel mil akışı, kimyasal akışı. • Yakın doğal ve koruma alanlarından kaynaklanan zararlı istilası. • Yakınlardaki yerleşim yerlerinde yaşayanlardan kaynaklanan hırsızlık olayları

34. Birlikte yürütülen diğer tarım faaliyetleri. • Pazarlara ulaşmak amacıyla uygun taşıma imkanının varlığı. • Uygun işçi bulunabilirliği. • Girdilerin bulunabilirliği.

35. ATIK YÖNETİMİ

36. Atık:Üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddedir.  

37. Atık Yönetimi:Atığın kaynağında azaltılması, özelliğine göre ayrılması, toplanması, geçici depolanması, ara depolanması, geri kazanılması, taşınması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü ve benzeri işlemleri içeren bir yönetim biçimidir.   • Entegre Atık Yönetimi:Atık Yönetiminin entegre olarak tüm atıklara beraber uygulanmasıdır.

38. Çevre ve Orman Bakanlığı’nca Önerilen Atık Yönetim Piramidi • Atık Yönetim Piramidi üst basamaktan alt basamaklara doğru değerlendirilir. Yani ilk aşama atığın oluşmasının önlenmesi, eğer bu sağlanamıyorsa atığın Minimizasyonu, diğer bir deyişle atığın en aza indirilmesi amaçlanır.   • Daha sonra atığın Yeniden kullanımı eğer bu da mümkün olmuyorsa önce geri dönüşüm ve sonra enerji geri kazanımı amaçlanır. Bu uygulanan yöntemlerden sonra elimizde kalan atığa yada bu yöntemleri uygulayamadığımız atığa yapılacak en son işlem bertaraftır(Düzenli Depolama, yakma gibi).

40. ATIK YÖNETİMİ NASIL YAPILMALIDIR?  • Yetkili / Sorumlu Belirlemek :Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır. Sorumlu tarafından atık toplamakla görevli personeller, atık geçici depolama alanı sorumlusu gibi diğer görev paylaşımları da yapılmalıdır.

41. Atığın Tanımlanması:Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve kaynakları belirlenmelidir. İlk olarak belediye tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar (tehlikeli atıklar, atık yağlar, kontamine (herhangi bir tehlikeli atık/atık yağ bulaşmış) ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir. Bu atıkların hangi mevzuata tabi olduğu, nasıl toplanması, taşınması, geçici depolanması gerektiği, maksimum depolama süresi gibi hususlar belirlenmelidir.

42. Kaynağında Ayrı Toplama:  Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır(Tehlikeli atıklar için kapalı konteynırlar kullanılmalıdır. • Her bir konteynırlar üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılabilir. Bu şekilde bir uyulama atıkların kaynağına ayrı toplanmasındaki başarıyı yükseltecektir.

43. Personel Eğitimi:Gerek atık yönetiminden sorumlu ekibe, gerekse tüm personele atık yönetimi konusunda eğitim/bilgi verilmeli, herkesin üzerine düşen vazifeler bildirilmeli ve atıkların ayrı toplanması konusunda herkesin hassasiyet göstermesi hususları hatırlatılmalıdır.

44. Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması:Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun şekilde geçi depolanması için bir “Geçici atık Depolama Alanı”kurulmalıdır. • Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulabilir. Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı, dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmış, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmuş ve farklı atıkların bu bölümlerde ayrı olarak uygun şekilde (gerektiğinde konteynır içerisinde) depolanacağı bir alan olmalıdır.

45. Bu alandaki bölümlerde depolanan atıkların isimleri yazılır. Bölümlere ve atık depolanması için eğer konteynır kullanılıyorsa konteynır üzerine atığın kodu, depolama tarihi gibi bilgiler yazılır. Bu bölüme yetkisiz kişilerin girişlerine karşı önlem alınır. Ayrıca bu sahada yangına ve acil durumlara karşı tedbir alınır. • Aynı şekilde ambalaj atıkları ve evsel atıklar için kullanılan alanda yağmur, rüzgar gibi etkenlerle atıkların etrafa dağılmasına karşı önlem alınır. 

46. Ön İşlem:Ambalaj atıkları, tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajlar (mesela boya tenekeleri) depolanırken ve taşınması esnasında daha az yer kaplaması için mümkünse sıkıştırılmalıdır. • Sulu atıklar ise mümkün olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlemler ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj sağlamaktadır.

47. Atıkların Bertaraf / Geri Kazanıma Gönderilmesi:Geçici depolama alanındaki atıkların bertaraf/geri kazanımı için araştırma yapılmalı bu konuda lisanslı tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir. • Kayıtların Tutulması:Yapılan tüm işlemlere ait kayıtların düzenli olarak tutulması gerekir. Bu da atık beyan formlarının düzenlenmesinde, atık Yönetim Planlarının hazırlanmasında ve olası revizyonlarda kolaylık sağlar.

48. KİŞİSEL KORUNMA ÖNLEMLERİ

49. İşyerindeki çalışma çevresine ait koruyucu önlemlerin yetersiz kaldığı veya imkânsız olduğu durumlarda en son olarak meslek hastalıklarının önlenmesi için kişisel korunma önlemlerine başvurulur. • İş kazalarından korunmada da önemli bir yer tutan kişisel korunma araçlarının mutlaka kullanılması gerekir.

50. Kişisel korunma araçları; • Solunum sisteminin korunması (Solunum cihazları veya maskeler) • Vücudun korunması (Ellerin korunması, gözlerin korunması, başın korunması, ayakların korunması, kulakların korunması)