Tijd voor het nieuwe OCMW

1. Koen Hermans LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy Centrum voor sociologisch onderzoek Tijd voor het nieuwe OCMW

2. Reflectie op 3 hoofdlijnen in essay • 3 antwoorden op de huidigecrisis : • Sociaalinvesteringsbeleidvanuitgrondrechtenbenadering • Implicatiesvoorhetlokale niveau • Samenwerken in netwerken • Professionalisering van hetsociaalwerk

3. Drie antwoorden op de nieuwste sociale kwestie Drieinvullingen van ‘sociaal’ beleid

4. Financiële crisis  economische crisis  nieuwe sociale kwestie? • Zoveelste ‘crisis van de verzorgingsstaat’ • Nieuwe sociale kwestie als antwoord vanaf jaren ‘90: • Groeiende kloof tussen laag- en hooggeschoolden • Kloof tussen uitkeringsgerechtigden en werkenden • Antwoord: actieve welvaartsstaat • Huidige crisis = versterking van nieuwe sociale kwestie?

5. Nieuwste sociale kwestie?  Huidige crisis is fundamenteler (Standing, 2011) • Onzekerheid alom • Hooggeschoolden worden geraakt • Werkende middenklasse wordt geraakt • Sociale mobiliteit remt af • Nieuwearmoede : schuldenproblematiek en faillissementen ’Democratisering van armoede’ In periode van ‘superdiversiteit’

6. Oplossing 1: sociale voorzieningen zijn niet oplossing maar probleem (Dalrymple) • Individuele verantwoordelijkheid als sturend principe • Mensen zijn zelf verantwoordelijk • Hulpverlening steekt mensen in slachtofferrol • Hulpverlening bestendigt afhankelijkheid • Sociale voorzieningen zijn niet de oplossing, maar de oorzaak • Oplossing: • Straffe vorm : sociale voorzieningen (sterk) afbouwen • Mildere vorm: Strenge(re) Selectiviteit in functie van behoeftigheid

7. Effectiviteit van deze strategie • Toepassing in UK, Nederland en Duitsland • Voorbeelden in Vlaanderen : • Tijdigheid van werkloosheidsuitkering • Veel aandacht voor het bestrijden van sociale fraude • Stopzetting van straathoekwerk in Antwerpen • Effecten van grotere selectiviteit? • Vergroting van onderbescherming • Mensen trekken zich terug als gevolg van stigmatisering • Bewijs: recente besparingen in de Nederlandse zorg

8. Oplossing 2: ‘Voor wat, hoort wat’ • Tegenover aanbod vanuit sociaal beleid (onderwijs, huisvesting, leefloon) hoort een inspanning, een wederdienst • Selectiviteit in functie van eentegenprestatie • Niet noodzakelijk een terugtrekkende overheid • Overheid stuurt gedrag in gewenste richting via prikkels en straffen • Activeringalsverplichting

9. Effectiviteit van deze strategie • Duurzaamheid van activering: • Slechts één op vijf heeft een jaar na einde sociale tewerkstelling een duurzame job (Raeymaeckers, 2008) • Meer fundamenteel : • Soms dunne grens tussen niet willen en niet kunnen • Op basis waarvan en wie stelt grens vast ? • Sanctionerende invulling vs positieve, emanciperende invulling op maat

10. Derde oplossing : sociale investering (OECD, 2011) Sterke welvaartsstaat als buffer tegen crisis Combinatie van herverdeling en investering in menselijk kapitaal Maatwerk in functie van verbeteren van sociale mobiliteit Gestoeld op grondrechtenbenadering

11. Vertaling van sociale investering naar armoedebestrijding • Versterken van klassieke (financiële) instrumenten van de verzorgingsstaat: • Socialezekerheidsuitkeringen • Schooltoelagen • Huursubsidie • Ondersteunen van integratie in basisinstuties • Arbeidsmarkt • Huisvestingsmarkt • Onderwijs • Kinderopvang • Gezondheidszorg • Energiemarkt

12. Maatschappelijke integratie: meer dan centen • Maatschappelijke integratie : • Economisch kapitaal • Cultureel kapitaal • Sociaal kapitaal • Linguïstisch kapitaal • Niet alleen beschikbaarheid en betaalbaarheid, maar ook begrijpbaarheid en bruikbaarheid als toetscriteria

13. En het lokaal niveau ? • Maatschappelijke dienstverlening als drievoudige opdracht : • Individuele begeleiding • Voorwaardenscheppend beleid : voorzieningen op maat • Sensibiliseren en van maatschappelijke basisinstituties

14. 2de hoofdlijn: Samenwerken in netwerken • Netwerken als ultieme oplossing voor complex en weerbarstig maatschappelijk probleem? • Niveaus van netwerken : • Beleidsnetwerken • Operationele netwerken • Netwerken : • Alle actoren die een bijdrage kunnen leveren aan een maatschappelijk probleem of opgave vormen een netwerk als ze op de hoogte zijn van elkaars bestaan, elkaars meerwaarde kennen, als er onderlinge contacten zijn, als kennis wordt gedeeld en/of als er een gemeenschappelijke ontmoetingsplek is’

15. Doelstellingen van netwerk • Netwerkalsmiddel om eigenorganisatie te profileren (= eigenbelang) • Netwerkalsmiddel om hiaten in dienstverlening (=aanbodgericht) • Netwerkenalsmiddel om te komentotmeermaatwerk en zorg op maat

16. Succesfactoren van netwerken: ‘sense of urgency’ Gemeenschappelijke doelen (≠ één visie) ‘what’s in it for me’: netwerken creëren meerwaarde Vertrouwen Macht Communicatie Engagement bij deelnemend management en professionals Duidelijkheid over coördinatie

17. 3 types van netwerken (Provan & Kenis, 2008)

18. Rol van OCMW / lokaal bestuur • Regisseur of aanjager ? • Netwerkaansturing door lead organisatie • Netwerkaansturing door een door het netwerk erkende en georganiseerde organisatie? • Over grenzen van sectoren binnen gemeente of over grenzen van gemeente ? • Rol van OCMW-vereniging als organisatievorm • Realistisch gezien huidige schaalgrootte van gemeenten?

19. Professionaliteit • Art. 59 van de OCMW-wet • Expliciete keuze voor professionele aanpak • Sociaal onderzoek = opdracht van maatschappelijk werker • Wel internationaal heel wat ‘evidentie’ beschikbaar • Wetenschappelijke onderbouwing van sociaal werk is in Vlaanderen pas relatief beperkt

20. Generieke succesfactoren van sociaal werk : • Op cliëntniveau : • werkalliantie hulpverlener – cliënt • Respect • Aansluiten bij motivatie • Methodisch • Methodiekbeschrijving: welke doelstellingen, welke problemen, hoe handelen, hoe komt het dat het werkt, welke competenties zijn nodig ? • goede structurering : doelstellingen en gefaseerd werken • Organisatorisch : • goede opleiding, training en intervisie • Feedback vragen bij collega’s en clienten over handelen • Falen van hulpverlening durven zoeken in eigen gedrag van sociaal werker