Overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek

1. Overheid en geld: een gedragseconomische invalshoek Henriëtte Prast Lid WRR Hoogleraar Universiteit van Tilburg

2. Gedragseconomie • Benut inzichten uit psychologie en neurologie om economisch gedrag te verklaren • Vertrekt vanuit feitelijk waargenomen gedrag • Probeert systematiek te ontdekken • Probeert beleidsconclusies te trekken

3. Slecht nieuws (1) • Er is een groot verschil tussen weten en voelen – ook als het gaat om geld • Ons mentale kapitaal is verdeeld over een planner en een doener • Zelfs als mensen weten wat goed voor ze is, gedragen ze zich er (vaak) niet naar • Betalen om niet te eten

4. Slecht nieuws (2) • Mensen zijn niet rationeel te maken • (Maar dat moeten we ook niet willen)

5. Slecht nieuws (3) • Overheid denkt nog altijd dat we wel varen bij • Transparantie • Informatie • Educatie

6. Slecht nieuws (4) • Financiële innovatie gezien als boosdoener • Terwijl die juist tot minder belasting kan leiden, mits goed ontworpen • Crisis maakt het er niet eenvoudiger op • Mede schuld van het beleid dat innovatie niet goed word benut

7. Goed nieuws (1) • Mensen laten zich graag sturen • Door zichzelf • Door een ander • Bewust • Onbewust

8. 1950 20?? Het wordt er niet eenvoudiger op

9. Goed nieuws (2) • Innovatie kan leiden tot minder complexiteit - mits goed vormgegeven • Voorbeeld: 4 jaar Harvard voor

10. (Optie op) vier jaar Harvard • Wat er ook gebeurt op financiële markten • Wat er ook gebeurt met het collegegeld • Wat er ook gebeurt met de euro/dollar

11. Hoe? • Standaarden: wie zwijgt stemt toe • Commitment mechanismen: Odysseus aan de mast • Zinvolle keuzes: what you see is what you get (Harvard optie) • Mentaal boekhouden: • Labeling • Frequentie

12. Odysseus aan de mast

13. Nog een sturingsmechanisme • Etiketten – what’s in a name • Frequenties – vakantiegeld, loon

14. What’s in a name? • Etiket = naam van inkomenscomponent • kinderbijslag • vakantiegeld • bonus • belastingteruggave • levensloopbijdrage

15. Vraag Stel: gezinsinkomen stijgt met bedrag x. Hoeveel daarvan wordt er uitgegeven aan de kinderen? • Antwoord (Peter Kooreman, AER, 2000):

16. Dat hangt er van af….

17. Crisis intermezzo • Stel je hebt een meevaller van $ 50. Hoe wordt dat geld besteed? • Bonus: $22,04 uitgegeven • Teruggave: $ 9,55 uitgegeven

18. Kopzorgen • Groep a: heel simpel cognitief klusje (getal onthouden) • Groep b: moeilijker cognitief klusje (getal met meer cijfers onthouden) • Wie kiest wat?

19. Boodschap • Innovatie en complexiteit zijn in beginsel welvaartverhogend • Betere keuze-architectuur maakt complexiteit mogelijk zonder dat dit leidt tot meer stress en slechte keuzes • Hier ligt een grote (en nog niet onderkende) uitdaging voor de overheid

20. Maternalisme • = libertair paternalisme Zonder geboden en verboden Zonder belastingen en subsidies Zonder dure voorlichtingscampagnes sturen op basis van belangen van de klant (burger, consument, patient)

21. Uitdagingen • Hoe voorkomen we dat maternalisme verwordt tot manipulatie? • Hoe zorgen we ervoor dat keuze-architectuur ertoe leidt dat mensen die dat nodig hebben erop vooruit gaan zonder dat mensen die dat niet nodig hebben er op achteruit gaan? • Hoe prikkelen we financiële instituties tot welvaartsverbeterendee innovaties?

22. WRR project • De overheid als keuze-architect: hoe kan beleid gedrag sturen • Zonder verboden en geboden • Zonder financiele prikkels • Met behoud van keuzevrijheid • Rekening houdend met mens van vlees en bloed • “Libertair paternalisme”

23. De crisis en de overheid • Crisis is niet het einde van het systeem • Crisis bevat vele elementen waarvoor wetenschappers al lang hebben gewaarschuwd • Depositogarantie • Kleine banken • Risico naar individu is onwenselijk • Nominale garantie is geen garantie

24. De crisis en de overheid (2) • Schuld geven aan bonuscultuur is veel te makkelijk en populistisch • Schuld geven aan aandeelhouder idem

25. Overheid, denk na over • Futures in de index • Geindexeerde staatsobligaties • Kleine banken • Aandeelhouder is wel nuttig • Pensioenrekening niet doorschuiven naar volgende generaties • Meer focus op producten die levensstandaard garanderen