1 / 39

Lifandi veröld

Lifandi veröld. 7. kafli - Hryggleysingjar. 7-1 Einkenni hryggleysingja. Hryggleysingi er dýr án hryggjar. Hryggleysingjar eru sá hópur dýra sem hefur flestar tegundir: rúmlega 90% dýrategunda eru hryggleysingjar Við fjöllum um eftirfarandi fylkingar hryggleysingja: Svampdýr Holdýr Orma

errin
Download Presentation

Lifandi veröld

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Lifandi veröld 7. kafli - Hryggleysingjar

  2. 7-1 Einkenni hryggleysingja • Hryggleysingi er dýr án hryggjar. • Hryggleysingjar eru sá hópur dýra sem hefur flestar tegundir: rúmlega 90% dýrategunda eru hryggleysingjar • Við fjöllum um eftirfarandi fylkingar hryggleysingja: • Svampdýr • Holdýr • Orma • Lindýr • Liðdýr • Skrápdýr Glósur úr Lifandi veröld

  3. 7-2 Svampdýr Þróunin: • Svampdýrin eru elstu fjölfruma dýrin sem nú byggja jörðina ( komu fram fyrir um 580 milljónum ára.) • Þau eru einföldustu fjölfrumu hryggleysingjarnir Tengsl við manninn: • Svampdýr eru stundum þurrkuð og notuð til þvotta og annarra þrifa. Glósur úr Lifandi veröld

  4. 7-2 Svampdýr, frh. Helstu einkenni: • Lifa oftast í sjó • Föst við undirlag, þ.e. þau hreyfa sig ekki úr stað • Svampdýr hafa ekki sérhæfða vefi, hver fruma lifir sjálfstæðu lífi og svampdýrið er klasi þessara frumna sem lifa saman. • Líkami svampdýra er alsettur litlum opum sem sjór streymir um. Þar taka frumur dýrsins upp súrefni og næringarefni Glósur úr Lifandi veröld

  5. 7-3 Holdýr Þróunin: • Holdýr eru meðal frumstæðustu dýra, komu fram fyrir um 500 milljónum ára • Holdýrin hafa það framyfir svampdýrin að búa yfir sérhæfðum vefjum, t.d. tauganeti, vöðvavef Glósur úr Lifandi veröld

  6. 7-3 Holdýr, frh. Helstu einkenni: • Lifa flest í sjó en einhverjar tegundir lifa í ferskvötnum. • Hafa eitt meltingarhol og á því er bara eitt op. Eru eins og skál í laginu. • Í kringum munnopið eru griparmar og á þeim eru brennifrumur sem gefa frá sér eitur til að drepa bráðina og til að verja holdýrið. • Hafa geislóttan líkama, þ.e. hægt er að skipta líkamanum í nokkra nákvæmlega eins hluta Glósur úr Lifandi veröld

  7. 7-3 Holdýr, frh. Holdýr skiptast í 2 flokka: • Holsepar: sem festa neðri hluta líkamans við undirlag og eru uppréttir með munnopið og griparmana við efri hluta líkamans, t.d. armslöngur, kóraldýr og sæfíflar Glósur úr Lifandi veröld

  8. 7-3 Holdýr, frh. • Hveljur: snúa munnopi og örmum niður og synda um frjáls í sjónum, t.d. marglyttur Glósur úr Lifandi veröld

  9. Glósur úr Lifandi veröld

  10. 7-3 Holdýr, frh. Æxlun holdýra er tvenns konar: • Kynæxlun: framleiðsla sáðfruma og eggfruma sem sameinast • Kynlaus æxlun: knappskot þar sem nýr einstaklingur vex út úr þeim eldri, t.d. hjá armslöngum Glósur úr Lifandi veröld

  11. 7-4 Ormar Við fjöllum um 3 fylkingar orma: • Flatorma • Þráðorma • Liðorma Allir ormar hafa tvíhliða líkamsgerð, þ.e. skipta má líkama þeirra í 2 hluta sem eru spegilmynd hvor annars. Skeri er liðormur sem er algengur í íslenskum fjörum Glósur úr Lifandi veröld

  12. 7-4 Ormar, frh. Flatormar: • Þeir eru flatir og lifa í sjó og ferskvatni. Þeir skríða á botninum eða synda um. • Þeir hafa aðeins eitt op á líkamanum þar sem fæða fer inn og úrgangur út • Þeir verða fæstir stærri en 1 cm en samt sem áður eru til flatormar eins og bandormar geta orðið allt að 10 m langir. • Sumir flatormar, t.d. margir bandormar, eru sníklar og lifa í eða á líkömum annarra lífvera Glósur úr Lifandi veröld

  13. Iðormur, mikið stækkað bandormur í manni - myndband Glósur úr Lifandi veröld

  14. 7-4 Ormar, frh. Þráðormar: • Eru aflangir, sívalir og mjókka til beggja enda. • Hafa 2 op á líkamanum, munnop við annan endann og saurop við hinn. • Lifa í rökum jarðvegi, fersku vatni og sjó • Eru fæstir lengri en einn millimetri. • Margar tegundir eru sníklar í öðrum lífverum. Dæmi um þráðorma sem sýkja menn: njálgur og spóluormur Glósur úr Lifandi veröld

  15. Mannspóluormur Glósur úr Lifandi veröld

  16. Njálgur myndband Glósur úr Lifandi veröld

  17. 7-4 Ormar, frh. Liðormar: • Líkaminn þeirra er byggður úr mörgum liðum. • Lifa ýmist í jarðvegi á landi, í sjó eða vötnum Ánamaðkurinn er dæmigerður liðormur Glósur úr Lifandi veröld

  18. 7-4 Ormar, frh. Ánamaðkar eru þekktustu liðormarnir: • lifa i jarðvegi á alls kyns lífrænum úrgangi sem þeir breyta í mold. • hafa stutta bursta og slímugan líkama til að auðvelda ferðir um jarðveginn • hafa talsvert þróaðan meltingarveg • hafa lokaða blóðrás og vísi að hjarta sem dælir blóði • hafa ekki öndunarfæri, loftskipti fara fram um raka húðina • búa yfir einföldu taugakerfi og eru mjög næmir á umhverfi sitt. Geta sent öðrum ánamöðkum boð með sérstakri lykt • eru tvíkynja, þ.e. hvert dýr hefur bæði karl- og kvenkynfæri. Tveir ánamaðkar æxlast með því að skiptast á sáðfrumum: Glósur úr Lifandi veröld

  19. 7-5 Lindýr • Lindýr eru oftast smávaxin dýr með mjúkan líkama. • Flest lindýr hafa skel úr kalki utan um líkamann. • Mörg lindýr hafa vöðvaríkan fót sem þau nota til að hreyfa sig og/eða loka skelinni. • Utan um líkama lindýrsins vex möttullinn, og út frá honum myndast skelin. • Skel lindýra vex með dýrinu. • Flest lindýr lifa í sjó en sum lifa í ám og vötnum eða jafnvel á landi. • Fylkingu lindýra má skipta í þrjá flokka; samlokur, snigla og smokka. Glósur úr Lifandi veröld

  20. 7-5 Lindýr, frh. Sniglar: • Hafa flestir eina skel (kuðung) • Hafa tungu í munninum sem minnir á þjöl eða rasp; skráptunga, notuð til að rífa vefi eða dýr sem snigillinn kyngir síðan • Helstu sniglar á íslandi: • Án kuðungs: brekkusnigill, svartsnigill og bertálknar • Með kuðungi: beitukóngur, nákuðungur, klettadoppa Dæmigerður snigill klettadoppa Glósur úr Lifandi veröld

  21. 7-5 Lindýr, frh. Samlokur: • Hafa 2 skeljar sem umlykja líkamann • Hreyfa sig ýmist með því að reka út fótinn, eða skella saman skeljunum • Sía smádýr og fæðuagnir úr vatninu • Samlokur á Íslandi: • Í sjó: kræklingur, kúfskel, hörpuskel • Í ferskvatni: ertuskel (perluskel) Hörpuskel Glósur úr Lifandi veröld

  22. 7-5 Lindýr, frh. Smokkar: • Geta orðið mjög stórir (20 metrar, 2 tonn) • Hafa arma til að afla fæðu og hreyfa sig • Eru fljótir í förum. Geta skotist mjög hratt með ,,þrýstivatnshreyflum” • Sumir verjast með dökku litarefni (bleki) sem ruglar óvininn • Margir geta skipt litum til að fela sig Glósur úr Lifandi veröld

  23. Glósur úr Lifandi veröld

  24. 7-6 Liðdýr Fylking liðdýra: • Hefur fleiri tegundir en aðrar fylkingar dýraríkisins samanlagt • Liðdýr lifa hvarvetna á jörðinni, á landi og í vatni, bæði fersku og söltu. • Helstu flokkarnir eru: • Krabbadýr • Margfætlur • Þúsundfætlur • Áttfætlur • Skordýr Glósur úr Lifandi veröld

  25. 7-6 Liðdýr Helstu einkenni liðdýra eru: • ytri stoðgrind (hörð skel) • liðskiptur líkami • útlimir með liðamótum (oft eitt par útlima á hverjum lið líkamans) Á marflónni má sjá helstu einkenni liðdýra Glósur úr Lifandi veröld

  26. 7-6 Liðdýr - krabbadýr Krabbadýr: • Liðskiptur líkami • Lifa í fersku vatni eða sjó og anda með tálknum • Búa yfir getu til að láta sér vaxa nýjan líkamshluta. • T.d. einbúakrabbi, bogakrabbi, humar og rækja. Kuðungakrabbinn fær kuðung ,,að láni” frá lindýrum og gerir sér bústað í þeim Glósur úr Lifandi veröld

  27. margfætlur og þúsundfætlur Margfætlur: • Hafa eitt fótapar á hverjum lið líkamans • Rándýr Glósur úr Lifandi veröld

  28. Þúsundfætlur: • Hafa tvö fótapör á hverjum lið Glósur úr Lifandi veröld

  29. 7-6 Liðdýr - áttfætlur Áttfætlur – helstu einkenni: • Hafa 8 fætur • Hafa sérstaka munnlimi: klóskæri • Bolurinn ýmis í einu lagi eða tvískiptur Helstu flokkar: • Kóngulær • Langfætlur • Mítlar • Sporðdrekar Glósur úr Lifandi veröld

  30. Áttfætlur Kóngulær: • Lifa flestar á þurru landi • Hafa spunakirtla sem framleiða efni í vef. Fljótandi silkið flæðir út um spunavörtur aftast á líkamanum • Eru rándýr og drepa bráð með eitri sem sprautast úr oddi klóskæranna • Hafa alltaf tvískiptan bol Glósur úr Lifandi veröld

  31. Langfætlur: Hafa óskiptan bol Hafa tvö pör klóskæra, en enga eiturkirtla Rándýr og hræætur Hafa mjög langa fætur Sporðdrekar: Lifa í heitu og þurru umhverfi Rándýr, drepa með eitri Veiða einkum á nóttunni Éta einkum aðrar áttfætlur Mítlar: Lifa oft í jarðvegi Sumir eru sníklar á mönnum eða dýrum, t.d. kláðamaur 7-6 Liðdýr - áttfætlur Glósur úr Lifandi veröld

  32. 7-6 Liðdýr - skordýr Líkamsgerð skordýra: • Líkaminn skiptist í þrjá megin hluta; • Höfuð • Frambol • Afturbol • Hafa 6 fætur • Flest eru vængjuð • Hafa tvenns konar augu: • Depilaugu greina mun dags og nætur • Samsett augu, sérlega næm á hreyfingu • Blóð flytur næringu um opið kerfi, þ.e. Blóðið er ekki alltaf innan æða • Súrefni og koltvísýringur er flutt um sérstakt loftæðakerfi Glósur úr Lifandi veröld

  33. 7-6 Liðdýr - skordýr Vöxtur og þroski: • Skordýr vaxa hratt og þurfa reglulega að skipta um ham (skurn) eins og önnur liðdýr • Á vaxtarskeiði taka skordýrin stakkaskiptum og er það kallað myndbreyting: Glósur úr Lifandi veröld

  34. Liðdýr – skordýr - ófullkomin myndbreyting • Egg • Gyðla (smækkuð mynd fullorðins dýrs) • Stækkar við hver hamskipti • Fullorðið dýr • Dæmi: • Lýs • Flær Egg Fullorðið dýr Ungt dýr Glósur úr Lifandi veröld

  35. Liðdýr – skordýr- fullkomin myndbreyting - • Egg • Lirfa • Púpa • Fullorðið dýr • Dæmi: • Flugur • Fiðrildi Glósur úr Lifandi veröld

  36. 7-6 Liðdýr - skordýr Atferli: • Flest skordýr eru ekki félagslynd nema þegar mökun á sér stað. • Kvendýr margra skordýra gefa frá sér ilmefni (ferómón) sem laða karldýrin að • Önnur skordýr eru félagslynd og lifa í flóknum samfélögum þar ákveðin verkaskipting ríkir, t.d. bíflugur og maurar Glósur úr Lifandi veröld

  37. 7-6 Liðdýr - skordýr Varnir skordýra gegn óvinum: • Stungur, t.d. geitunga og býflugna • Felugervi • Litir • Lögun • Myndir á líkamanum (t.d. sem líkjast augum) • Lykt: fælir frá • Eitur: ertir og fælir frá Glósur úr Lifandi veröld

  38. 7-7 Skrápdýr • Lifa í sjó og ferðast hægt eða alls ekki neitt um • Yfirleitt fimmgeislótt • Stoðkerfi þeirra er skrápur sem vex með dýrinu • Hafa sjóæðakerfi: æðar sem eru fullar af sjó og breyta vökvaþrýstingnum til að geta hreyft útlimina • Hafa sogfætur sem annast hreyfingu og veiði • Algeng í kringum Ísland: krossfiskar, ígulker og sæbjúgu Hér sést skrápdýrið marflækja Glósur úr Lifandi veröld

  39. 7-7 Skrápdýr Krossfiskar: • Eru rándýr • Nota sogfætur til að ráðast á bráð, t.d. opna skeljar lindýra • Geta látið vaxa nýja líkamshluta. • Algengir hér í fjörum. Krossfiskur er skrápdýr – fimmgeislótt lögunin sést vel Glósur úr Lifandi veröld

More Related