Polityka Open Access w Europie i w Stanach Zjednoczonych

1. Polityka Open Access w Europie i w Stanach Zjednoczonych Iryna Kuchma eIFL Open Access program manager, eIFL.net Jan Andrzej Nikisch Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych Referat przedstawiony na II Międzynarodowej Konferencji Open Access w Polsce, Toruń 14-15 stycznia 2010

2. eIFL.net Organizacja non-profit, która za pośrednictwem bibliotek umożliwia dostęp do wiedzy w krajach rozwijających się i będących w fazie transformacji 47 krajów w Europie Wschodniej, na Środkowym Wschodzie i w Azji Centralnej, Azji Południowo-Wschodniej i w Afryce Program eIFL Open Access (OA): prowadzenie polityki na rzecz Open Access oraz ugruntowanie pozycji otwartych repozytoriów

3. Mechanizmy stymulujące Ekonomia wiedzy E-science, E-research, Wirtualne Środowisko Nauczania (VLE) Odpowiedzialność i ocena Wolność informacji (w oparciu o:Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera, SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

4. Program Lizboński W marcu 2000 r. przywódcy krajów UE oraz przedstawiciele rządów określili wspólny cel, którym było uczynienie w Unii Europejskiej do 2010 r. „najbardziej konkurencyjnej i najdynamiczniej rozwijającej się gospodarki opartej na wiedzy”. (w oparciu o:Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera,SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

5. Program Lizboński 2 Za jeden z najważniejszych środków służących do osiągnięcia tego celu uznano ‘stworzenie warunków do przekształcenia w gospodarkę opartą na wiedzy poprzez prowadzenie polityki na rzecz społeczeństwa informacyjnego oraz badań i rozwoju’, a zwłaszcza poprzez zwiększenie wydatków na badania i rozwój do3% KPB. (w oparciu o:Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera,SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

6. Program Lizboński 3 W gospodarkach postindustrialnych wzrasta świadomość zależności pomiędzy: nakładami na badania i rozwój dostępem do wiedzy transferem technologii wytwarzaniem dóbr (w oparciu o:Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera,SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

7. KomisjaEuropejska Program pilotażowy KE, sierpień 2008 r.: dostęp w modelu Open Access do około 20% wyników projektów badawczych – z dziedziny zdrowia, energetyki, ochrony środowiska, nauk społecznych, technologii informacyjnych i komunikacyjnych - realizowanych w ramach VII Programu Ramowego.

8. Komisja Europejska 2 Grantobiorcy zobowiązani są do deponowania w repozytorium on-line recenzowanych publikacji naukowych lub ostatecznych wersji prac, powstałych w ramach projektów wspieranych przez VII Program Ramowy, z karencją 6 lub 12 miesięcy (w zależności od dziedziny).

9. Komisja Europejska 2009 W raporcie dotyczącym infrastruktury dla e-science KE obiecała „w ramach FP7 intensyfikację nakładów na tworzenie infrastruktury dla danych naukowych w celu wspierania polityki udostępniania informacji”.  Konferencja Europejskiego Obszaru Badawczego 2009 [European Research Area Conference], Bruksela, 21-23 października 2009 r. „przedstawiła propozycje strategii Open Access, które może wdrożyć Komisja Europejska”.

10. ERC W grudniu 2007 r. Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ERC) opublikowała Wytyczne dla Open Access, a Rada Naukowa ERC ustaliła następującą pozycję OA: Wszystkie recenzowane publikacje powstałe w wyniku realizacji projektów finansowanych przez ERC mają być deponowane tuż po opublikowaniu w odpowiednim repozytorium naukowym, w którym następnie zostaną udostępnione w trybie OA w ciągu 6 miesięcy od publikacji. (w oparciu o:Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera,SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

11. OpenAIRE Zaplanowany na trzy lata, finansowany ze środków EU, projekt OpenAIRE (Open Access Infrastructure for Research in Europe) ruszył 1 grudnia 2009 r. Bierze w nim udział 38 partnerów z niemal wszystkich 27 państw UE i jednego kraju stowarzyszonego (Norwegia). Celem projektu jest stworzenie infrastruktury elektronicznej i mechanizmów wspierających dla odnajdywania, deponowania, udostępniania i monitorowania artykułów finansowanych przez FP7 oraz ERC.

12. EUROHORCs Wszystkie najważniejsze instytucje finansujące badania naukowe z 24 krajów europejskich są członkami EUROHORCs (European Heads of Research Councils). W maju 2008 r. Walne Zgromadzenie EUROHORCs uzgodniło minimalne standardy dotyczące OA dla swoich organizacji członkowskich. Zaproponowane standardy to element pośredni na drodze do stworzenia systemu, w którym zagwarantowany będzie swobodny dostęp do całości informacji naukowej bez ograniczeń narzucanych przez systemy recenzowania, kontroli jakości czy długotrwałego zabezpieczania. (w oparciu o: Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera, SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

13. EUROHORCs 2 EUROHORCs zachęca swoich członków do skrócenia okresu karencji do 6 miesięcy, a z czasem do całkowitego zniesienia. Wszystkie organizacje członkowskie EUROHORCs powinny podpisać Deklarację Berlińską w sprawie Open Access (2003); wszyscy badacze, otrzymujący dotacje od organizacji członkowskich czy też pracujący dla tych organizacji, powinni być informowani o istniejących mechanizmach OA i mocno zachęcani do korzystania z nich. (w oparciu o: Strategie Open Access: przegląd zaprezentowany przez Davida Prossera,SPARC Europe http://www.eifl.net/cps/sections/services/eifl-oa/training/2009-nepal/10-david-prosser)

14. Deklaracja Berlińska „Nasza misja rozpowszechniania wiedzy powiedzie się tylko w połowie, jeśli społeczeństwo nie będzie miało szerokiego i łatwego dostępu do informacji”. Sygnatariusze powinni promować Open Access, zachęcając badaczy / grantobiorców do publikowania w OA. Opiekunowie dziedzictwa narodowego także powinni wspierać OA poprzez udostępnianie posiadanych zasobów w Internecie. http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html

15. Deklaracja Berlińska 2 Uczestnicząc w OA, należy spełniać dwa warunki: 1. Autor(rzy) i właściciel(e) praw autorskich przyznają użytkownikom nieograniczone i nieodwołalne prawo dostępu do zasobów i publiczną licencję na kopiowanie, użycie, dystrybuowanie, transmitowanie i wyświetlanie dzieła, także na wykonanie i dystrybuowanie pochodnego dzieła w dowolnej postaci cyfrowej, dla ważnych celów, które to prawa uzależnione są od dokładnego podania atrybucji dotyczących autorstwa (standardy publiczne będą rozwijane tak, by dostarczały mechanizmów dla właściwego wprowadzania w życie przynależnych autorom praw i odpowiedzialnego ich używania, tak jak to się robi teraz) oraz udzielają prawa do zrobienia małej liczby drukowanych kopii dla osobistego użytku. http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html

16. Deklaracja Berlińska 3 2. Kompletna wersja pracy i wszystkie dodatkowe materiały wraz z kopią pozwolenia na wyżej wymienione wykorzystanie, w odpowiednim standardowym elektronicznym formacie, jest deponowana ... w repozytorium on-line... zgodnie z technicznymi standardami (jak w definicji Open Archive), a utrzymywanym i wspieranym przez instytucję akademicką, towarzystwo naukowe, agencję rządową lub inną wiarygodną organizację, która jest w stanie realizować wolny dostęp do wiedzy i nierestrykcyjną dystrybucję z długoterminowym archiwizowaniem. http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html

17. Deklaracja Berlińska 4 Wprowadzenie mechanizmów oceny publikacji OA oraz czasopism on-line w celu zagwarantowania jakości i walorów naukowych. Orędowanie za tym, by publikacje Open Access były akceptowane w obowiązujących systemach i procedurach oceny awansu zawodowego.

21. Wymogi fundatorów Welcome Trust w Wielkiej Brytanii jest pierwszą instytucją finansującą badania naukowe, która nałożyła obowiązek publikowania w OA. Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) w Stanach Zjednoczonych nakazał swoim grantobiorcom powszechne udostępnienie artykułów powstałych dzięki funduszom NIH w ciągu 12 miesięcy od opublikowania w recenzowanym czasopiśmie.

22. FRPAA Największa inicjatywa na rzecz obligatoryjnego OA - Federal Research Public Access Act (FRPAA) w amerykańskim Senacie. Ustawa, która nałożyłaby na wszystkie federalne agencje finansujące badania naukowe obowiązek publikowania w OA, zyskała poparcie 85 rektorów wyższych uczelni, 41 noblistów, 7 najważniejszych amerykańskich stowarzyszeń bibliotekarskich, 6 największych amerykańskich organizacji studenckich, licznych organizacji pozarządowych, a nawet niektórych środowisk biznesowych.

23. OSTP Prezydent Obama wezwał do dyskusji na temat objęcia polityką OA agencji federalnych. Office of Science and Technology Policy (OSTP) działające przy Białym Domu gromadzi komentarze i jak dotąd większość z nich jest przychylna wprowadzeniu zielonego OA oraz krótkiego okresu karencji. Po zebraniu komentarzy (datę zakończenia akcji wyznaczono na 21.01.2010) OSTP opracuje strategię OA, którą następnie prezydent może wcielić w życie odpowiednim rozporządzeniem.

24. Wymogi fundatorów 2009 Pięć kanadyjskich agencji finansujących badania naukowe wprowadziło obowiązkowy OA: the Michael Smith Foundation for Health Research, the Canadian Breast Cancer Research Alliance, the Fonds de la recherche en sante du Quebec, the Canadian Health Services Research Foundation oraz the Canadian Cancer Society.

25. Wymogi fundatorów 2009 The UK Engineering & Physical Sciences Research Council był siódmym z siedmiu brytyjskich komitetów ds. nauki, które przyjęły Open Access.

26. Wymogi fundatorów 2009 Obowiązek publikowania w OA wprowadziły także: Chińska Akademia Nauk Węgierska Fundacja Badań Naukowych Norweska Rada ds. Badań Naukowych Szwedzka Rada ds. Badań Naukowych oraz ... hiszpańskie Księstwo Asturii

27. Działania rządów Od stycznia 2007 r. na Ukrainie obowiązuje prawo nakazujące publikowania w OA badań finansowanych ze środków publicznych. Podobne prawo wprowadzono także na Litwie.

28. Stowarzyszenia uczelniane Europejskie stowarzyszenia uczelniane: „Uczelnie powinny prowadzić taką politykę, która zapewnia szeroki dostęp do wyników jej badań naukowych, zweryfikowanych pod względem jakości oraz podkreśli obecność uczelni i jej dorobku w środowisku naukowym”. Podstawową zasadą powinno być utworzenie repozytorium instytucjonalnego lub przystąpienie do repozytorium wspólnego dla wielu instytucji. http://www.eua.be/fileadmin/user_upload/files/Policy_Positions/Recommendations_Open_Access_adopted_by_the_EUA_Council_on_26th_of_March_2008_final.pdf

29. Finlandia W październiku 2009 r. na 26 uczelniach technicznych w Finlandii wprowadzono obowiązek publikowania w OA. To największa liczba instytucji, które wspólnie wdrożyły otwarty dostęp w historii całego ruchu Open Access.

30. Prasa uczelniana Prasa dziesięciu amerykańskich i kanadyjskich uczelni wezwała do objęcia OA badań finansowanych ze środków publicznych. Inicjatorem akcji był Mike Rossner, dyrektor wykonawczy Rockefeller University Press, który w 2009 r. otrzymał tytuł „SPARC Innovator”

31. Opcje strategii OA Opcje strategii Open Access dla agencji finansujących badania naukowe i dla uczelni wyższych. Prosić czy żądać? Jeśli poważnie traktujesz kwestię otwartego dostępu do badań, które sam finansujesz, musisz żądać jego stosowania. (W oparciu o: The SPARC Open Access Newsletter, issue #130 and The SPARC Open Access Newsletter, issue #127, by Peter Suber: http://www.earlham.edu/~peters/fos/newsletter/02-02-09.htm and http://www.earlham.edu/~peters/fos/newsletter/11-02-08.htm)

32. Zielony czy złoty? Zalecenia: Jeśli decydujesz się raczej prosić i zachęcać do OA, niż uczynić go obligatoryjnym, wówczas możesz nakłaniać do publikowania w czasopismach OA, a także do deponowania prac w otwartych repozytoriach, zwłaszcza, jeśli badacze zwykle publikują w płatnych periodykach.

33. Zielony czy złoty? 2 Zalecenia: Ale jeśli decydujesz się wprowadzić obowiązkowy OA, wtedy powinieneś żądać deponowania prac w otwartych repozytoriach, nawet jeśli zachęcasz do publikowania w czasopismach OA.

34. Co deponować? Zalecenia Należy wymagać deponowania: • ostatecznych wersji autorskich recenzowanych publikacji, a nie wersji opublikowanych. • danych wygenerowanych podczas realizacji dotowanych projektów. W naukach medycznych i społecznych, w których istotna jest kwestia prywatności, OA powinien gwarantować anonimowość. Recenzowana wersja publikacji zdeponowana w otwartym repozytorium powinna zawierać link do wersji opublikowanej.

35. Co deponować? 2 Zalecenia Zezwalać na deponowanie: • nierecenzowanych preprintów, • artykułów już opublikowanych w czasopismach, • prezentacji konferencyjnych (slajdów, tekstu, materiałów audio-wideo), • rękopisów książek, • metadanych książek (zwłaszcza, gdy autor nie może lub nie zechce zdeponować wersji pełnotekstowej), • oraz zawartości czasopism redagowanych czy też publikowanych w uczelni. Uczelnia sama powinna rozstrzygnąć czy chce zamieszczać w repozytoriach także innego typu zasoby, takie jak programy i materiały edukacyjne, dokumenty administracyjne, projekty digitalizacyjne bibliotek oraz prace bronione na uczelni.

36. Jaki zakres strategii? Zalecenia: Aby strategia OA była przejrzysta i możliwa do wyegzekwowania, należy pójść w ślady większości agencji finansujących badania naukowe: „stosuj politykę OA do badań, które finansujesz czy to w całości,czy tylko w jakiejś części.”

37. Jaki okres karencji? Zalecenia Nie dłuższy niż sześć miesięcy. Każda karencja to rodzaj kompromisu z interesem publicznym; nawet jeśli jest do kompromis uzasadniony, im krótsza karencja, tym lepiej.

38. Jakie wyjątki? Zalecenia: Wyjątki od OA • prywatne notatki oraz materiały nieprzeznaczone do publikacji, • utajnione badania, • odkrycia podlegające opatentowaniu (można zastosować karencję na tyle długą, by badacz złożył wniosek patentowy; byłby to specjalny rodzaj karencji stosowany tylko w danym przypadku), • książki przynoszące tantiemy (jeśli nie finansujesz badań, których rezultatem są te książki).

39. Dziękuję za uwagę!Jakieś pytania? Iryna Kuchma iryna.kuchma@eifl.net; www.eifl.net Prezentacja na licencjiCreative Commons Attribution 3.0 License.