Sztuka romańska i gotycka w Polsce oraz w Europie.

1. Sztuka romańska i gotycka w Polsce oraz w Europie.

2. Sztuka romańska Romanizm objął Europę w XI i XII w. Budowle romańskie z zewnątrz charakteryzują portale z kolumienkami, małe galeryjki lub płytkie arkady oraz długie występy murów, wewnątrz kolebkowe lub krzyżowe sklepienia, niewielkie okna zamknięte półokrągłym łukiem. Przykładem są: opactwo w Paray-le Monial (1050), katedra w Durham (1133), katedra w Pizzie (XI w.) czy Krypta św. Leonarda w katedrze krakowskiej (1100).

3. Formy stylu romańskiego Początkowo wznoszono kościoły jednonawowe, podłużne, następnie trójnawowe bazylikowe, o masywnych i surowych ścianach z kamienia wapiennego, piaskowca lub granitu. Gdy wykorzystywano cegłę była ona układana w sposób dwa wózki i główka. Kościół często posiadał dwie wieże, mające służyć do celów obronnych. Cechą charakterystyczną był fryz arkadowy, czyli poziomy, ozdobny pas składający się z szeregu małych arkad, biegnący pod okapem frontowych elewacji. Wejścia główne ozdabiano budując portale. Zarówno portale jak i kolumny wewnątrz budynków były bogato zdobione płaskorzeźbami. Nad portalem spotyka się często małe okno koliste - rozetę. Okna były bardzo małe, czasami ozdabiane witrażami.

4. Detale Okna  Stosuje się małe ,półkoliste  przesklepione  o rozglifionych  ościeżach . W wyższych partiach murów  stosuje się  okna a dwudzielne. – biforia  lub trójdzielne triforia . Okna okrągłe nazywa się rozetami Architekturę Romańską datujemy od końca X w. Do  XII  w. Materiałem  budowlanym  był kamień , palny, łupany, ciosany. Używano  zaprawy wapiennej lub  glinianej . Dachy niezbyt strome kryto łupkiem, dachówką ceramiczną lub blachą ołowianą. Szkło  stosowano w postaci gomółek  łączonych ołowiem   Sklepienia Romańskie : Kolebkowe , Łęki Drzwi są zdobione portalami  schodkowymi uchodzącymi  uskokami  w głąb muru  i baldachimowymi , wychodzącymi przed lico  od muru.  Półkolista przestrzeń po między  nadprożami, a  archiwaltą portalu, nazywa się tympanonem  Okna :  stosowane małe, pułkoliście przesklepione  o rozglifionych ościeżach. W wyższych partiach murów stosowane okna dwudzielne – biforia lub trójdzielne triforia, okrągłe okna rozety.

5. Architektura romańska w Europie • Katedra  Le Mans – I poł. XII w. Jest to kościół orientowany  trójnawowy , bazylikowy , o sklepieniach  w układzie  wiązanym. Ma  pięcioprzęsłowy transept , prezbiterium  otoczone, ambitem  (przejściem)  z  wieńcem kaplic . • Klasztor  w Cluny – XII w , kościół orientowany, bazylikowy, o trójnawowym  przedsionkiem  ( kruchtą) , pięcionawowym korpusem  zachodnim , dwoma transeptami, prezbiterium z  obejściem  (Ambitem) całość  otacza wieniec  kaplic (apsyd) . Zburzony w czasie wlk. Reewolucji  Francuskiej .

6. Katedra Le Mans

7. Klasztor w Cluny

8. Palentium i rotunda • Palentium  - Jest to romańska  siedziba możnowładców  zawierająca  obiekt mieszkalny, dziedziniec  z pomieszczeniami  gospodarczymi oraz kaplicą • Rotunda  NMP  koniec Xw,  Część centralna , otoczona  czterema  symetrycznymi  rozmieszczonymi apsydami i piąta  niesymetryczna , zawierała schody na emporę  lub zakrystię ,budowana z łupka , w   sklepieniu  okna  widać  nieporadność budowlaną

9. Przykłady Rotund Rotunda  Zamkowa w Cieszynie

10. Rotunda  w strzelnie

11. Architektura romańska Pod wpływem oddziaływania pozostałości kulturowych świata starożytnego, wpływów renesansu karolińskiego i dalekiej, ale konsekwentnie rozwijającej się architektury bizantyjskiej, w połączeniu z pierwiastkami ludowymi północy Europy ukształtował się we Francji nowy styl w architekturze zwany romańskim. Rozwój romanizmu reprezentuje przede wszystkim architektura sakralna. Oprócz drewna, które stosowano również jako szkielet wypełniony cegłą, podstawowym materiałem budowlanym jest kamień. Używało się go w różnych formach : naturalnych otoczaków, ociosanych głazów, kostek ciosowych. Wystrój zewnętrzny tej architektury charakteryzuje przede wszystkim duża powściągliwość formy. Mury budowli wznoszono z kamienia wapiennego, piaskowca lub granitu. Jednym z decydujących elementów kształtowania się sylwetki budowli sakralnej jest wieża. Najczęściej wznosi się nad pierwszymi przęsłami naw bocznych przy wejściu, a także przy absydzie z jednej lub dwóch stron. Sposoby przykrycia : sklepienie kolebkowe, sklepienie krzyżowe, strop pułapowy.

12. Kościół św. Andrzeja IV

13. Kościół Kolegiacki św. Piotra i Pawła w Kruszwicy

14. Architektura romańska operowała zrytmizowaną, wymierną przestrzenią dzięki zastosowaniu przęseł w budowlach stanowiących zespół geometrycznych brył wznoszonych z kamiennych ciosów. Najważniejszymi typami budowli były kościoły zakonne i pielgrzymkowe o geometrycznych, surowych formach, wieloczłonowe i zwarte. W rzutach stosowano formy centralne (okrągłe i wieloboczne) oraz plan krzyża łacińskiego w typie poantycznej bazyliki z kryptą pod chórem, z jednym lub trzema portalami flankowanymi dwiema wieżami w części zachodniej, niekiedy też z parą wież na ramionach transeptu i wieżą na skrzyżowaniu naw. W części wschodniej wznoszono 3, 5 lub 7 apsyd (typ benedyktyński) albo wieniec kaplic promienistych (kościoły pielgrzymkowe). Pod koniec XI w. rozwinięto różne systemy sklepienne tworzące grupy regionalne - sklepienia kolebkowe dominowały we Francji i w Hiszpanii, krzyżowo-żebrowe w Niemczech, kopułowe w południowo-zachodniej Francji, żebrowe we Włoszech. Oprócz sklepień i przęseł stosowanych w systemie wiązanym, do głównych elementów romańskiego wnętrza należały filary, arkady, empory, biforia i triforia.

15. Rzeźba Rzeźba romańska była przede wszystkim rzeźbą architektoniczną, wypełniała portale i tympanony, pokrywała głowice kolumn, trzony filarów oraz węgary. Prezentowała w prostej, ornamentalnej lub znakowej formie logiczne przesłanie dostępne dla ogółu wiernych. Przemawiała do nich wyrazistą, ostro zarysowaną i ekspresyjną formą, która odznaczała się hieratycznością przedstawień i charakterystycznymi, wydłużonymi proporcjami. Tematów dostarczał Stary i Nowy Testament oraz żywoty świętych. W ornamencie dominowała plecionka, częste były również motywy zwierzęce i roślinne symbolizujące m.in. walkę dobra ze złem.

16. Malarstwo Malarstwo Romańskie ścienne było również związane z architekturą - tworzyło wielkie kompozycje wypełniające apsydy bazylik i pokrywające ich sklepienia, płaskie i linearne, o ograniczonej skali barw (ochra żółta i czerwona, zieleń i błękit). W skryptoriach klasztornych Anglii, Francji, Niemiec i Austrii uprawiano malarstwo miniaturowe. 

17. Sztuka gotycka Gotyk dzieli się na: wczesny (1144-1200), dojrzały (1200-1400) oraz późny (1400-1500). Za początek gotyku w historii sztuki przyjmuje się datę 11 VI 1144, kiedy to w St. Denis nastąpiło poświęcenie nowego chóru. W architekturze gotyku charakterystyczne są krzyżowo-żebrowe sklepienia i ostre łuki, znacznie wzrasta wysokość ówczesnych budowli. Przykładem są m.in.: katedra Notre Dame (1182), katedra w Reims (1210), katedra w Canterbury (1120), katedra w Mediolanie (XV w.), czy kościół Mariacki w Krakowie (XV w.).

18. katedra Notre Dame

19. katedra w Reims

20. katedra w Canterbury

21. Detale • Materiały Budowlane : Rozpowszechniały się mury ceglane nie tynkowane o licach  zdobionych ornamentem, o spiekanych na ciemny kolor cegłach • Maswerki:  Wykonywane w kamieniu lub cegle , elementy geometryczne • Okna:  Wysokie, duże szpiczaste n a górze, są dzielone na mniejsze płaszczyzny, bogate profile dzielimy na : ostrołukowe, rozety  • Sklepienia gotyckie: - krzyżowo-żebrowe, - gwiaździste, -  kryształowe sieciowe  • Drzwi: Portale schodkowe, zamykane ostrołukowo, wzbogacone subtelnymi profilami  i rzeźbą ,

22. Katedry gotyckie w Europie • Notre Dame - Paryż . Zbudowany od połowy XII do połowy XIII w.  Jest pięcionawowa, bazylikowa, orientowana, ma krótki transept, wydłużone prezbiterium, otoczona podwójnym ambitem,  po między przyporami z czasem wybudowano kaplicę, elewację podzielona jest na 3 poziomy portali okien i  i wież, cechuje ją równowaga elementów pionowych i poziomych • Beauvais (Bowe) – Wysokość wnętrza 50 m , początek budowy I poł. XIII w, wzniesiono prezbiterium którego , sklepienia  runęły. Zwiększono ilość podpór , wzniesiono transept na którym budowę zakończono w XVI w • Katedra w Koloni . Początek budowy połowa XII w.,  prace zaczęto od prezbiterium , wzniesiono transept, rozpoczęto budowę od części nawowej

23. Katedry gotyckie w Polsce • Katedra wawelska pod wezwaniem Gerona z połowy  XI w , orientowana , trójnawowa,  bazylikowa, kryta stropem ; od zachodu dwie wieże , w ramionach transeptu empory pod prezbiterium , krypta sklepiona krzyżowo • Katedra św Wacława  z przełomu XI i XII w , ma dwa prezbiteria, jest trójnawowa , bazylikowa, kryta stropem , miał dwie wieże cylindryczne i dwie kwadratowe. • Katedra Wawelska Zbudowana w XIX w. Za panowania Kazimierza Łokietka i Kazimierza Wielkiego , jest trójnawowa, bazylkowana, zbudowana w systemie Krakowskim , ma trójprzęsłową nawę  główną , krótki transept i cztery  przęsła w prezbiterium , otoczonego obejściem, Na osi budowli znajduje się Kaplica Mariacka .

24. Konstrukcja gotyku polskiego • Układ Halowy : Ma nawy zbliżonej wysokości , siły poziome w filarze międzynawowym równoważą się i przenosi on tylko obciążenie pionowe  do ściany zewnętrznej  na całej wysokości dostawiona  jest przypora przenosząca  obciążenia ukośne • System Krakowski: W kościele bazylikowym przypora wzmacniająca wysoką ścianę nawy głownej przebiega od wezgłowia jej sklepienia aż do fundamentu. W dolnej części chowa się  pod dachami naw bocznych przylegając  do filara międzynawowego  • System gnieździński czyli z przyporami wiszącymi mają skarpy przyścienne wzmacniające górną część ścian nawy głównej, nieoparte na fundamencie leżą na łukach przyporowych nad sklepieniami naw bocznych

25. Pracę wykonał Marcin Tiko kl. I f