SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

1. KÖYLERDE İMAR VE KÖY YERLEŞİM PLANI UYGULAMALARI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Dr. Kasım TURGUT Mülkiye Başmüfettişi

2. İmar planlaması konusundaki uygulamaların tutarlılığı ve kalitesi, ulusal planlama ölçeğinden, kentsel ve kırsal tasarım aşamasına kadar inen bir planlama kademelenmesinin bulunmasıyla yakından ilgilidir.

3. Bir plan belgesi üzerinde değişiklik yapmak olanağı her zaman bulunmaktadır, ancak yapılaşma gerçekleştikten sonra, yerleşim alanları üzerindeki yanlışları düzeltmek nerdeyse imkânsız hale gelmekte, düzeltme çabaları topluma yüksek maliyetler getirmektedir.

4. İmar planlaması ulusal planlamadan başlayarak bölge ve kent planlamasına doğru kademelenmesi gerekirken, Türkiye’de bu kademelenme bölge planlaması konusundaki eksiklikler sebebiyle ülkenin birçok bölgesinde uygulanamamıştır. Günümüzde kentlerin çoğunluğunu içine alan çevre düzeni planları henüz tamamlanamamıştır.

5. Köy Yerleşimleri • Köy yerleşimlerinin % 28’i dağınık yerleşim özelliğine sahiptir Köylerin yerleşim yerleri: • % 45’i sırtlarda, yamaçlarda • % 23’ü dağ eteklerinde • % 19’u ovalarda • % 11’i Vadilerde

6. Kavram ve Tanımlar • İmar Hukuku: Köy ve belediyelerin, belirli planlar ve programlar dâhilinde, imar ve inkişafıyla ilgili ilkeleri ihtiva eden objektif hukuk kurallarıdır. • İmar Uygulamaları: Kentlerde ve kırsaldaki yapılaşmanın fen ve sağlık koşullarına uygun yürütülmesi süreci ve imar hukuku kapsamındaki uygulamaların tümünü kapsamaktadır.

7. Kavram ve Tanımlar • Çevre düzeni planı: Konut, sanayi, tarım, turizm, ulaşım gibi sektörler ile kentsel- kırsal yapı ve gelişme ile doğal ve kültürel değerler arasında koruma-kullanma dengesini sağlayan ve arazi kullanım kararlarını belirleyen plandır. • Mevzii imar planı: Mevcut planların yerleşmiş nüfusa yetersiz kalması veya yeni yerleşim alanlarının kullanıma açılması gereğinin ve sınırlarının ilgili idarece belirlenmesi halinde, yürürlükteki her tür ve ölçekteki plan sınırları dışında, planla bütünleşmeyen konumdaki, sosyal ve teknik altyapı ihtiyaçlarını kendi bünyesinde sağlayan, raporuyla bir bütün olan imar planıdır

8. Kavram ve Tanımlar • Yerleşik Alan: Varsa üst ölçek plan kararlarına uygun olarak, imar planı ile belirlenerek iskân edilmiş alanlar ile belediye ve mücavir alan sınırları içindeki imar planı bulunmayan mevcut yerleşmelerin (mahalle, köy ve mezralar) müstakbel gelişme alanlarını da içine alan ve sınırları Belediye Meclislerince karara bağlanan alanlardır. • Yerleşme Alanı: İmar planı sınırı içindeki yerleşik ve gelişme alanlarının tümüdür. Diğer bir deyimle imar planının kapsadığı alandır

9. Kavram ve Tanımlar • Yerleşme Alanı Dışı (iskan dışı) Alan: Her ölçekteki imar planı sınırı, yerleşik alan sınırı, belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan köy ve mezraların yerleşik alanı ve civarlarının dışında kalan alanlardır. • Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan köy ve mezraların yerleşik alanı ve civarı: Köy ve mezraların cami, köy konağı gibi köy ortak yapıları ile köy nüfusuna kayıtlı ve köyde sürekli oturanlar tarafından, yapımı tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine uygun olarak inşa edilmiş yapıların toplu olarak bulunduğu yerlerde mevcut binaların en dışta olanlarının dış kenarlarından geçirilen çizginin içinde kalan alan köy yerleşik (meskun) alanı.

10. Kavram ve Tanımlar İmar Mevzuatına Aykırı Yapı: Muhtarlıktan izin alınmadan yapılan yapılar, ruhsatsız yapılar, ruhsat ve eklerine, fen ve sağlık kurallarına, kat nizamına, taban alanına, komşu mesafelerine, imar yoluna, ön cephe hattına, bina derinliğine, imar planı bölgeleme esaslarına aykırı olan komşu parsele veya imar planlarında yol, yeşil alan, otopark gibi kamu ve hizmet tesisleri için ayrılmış alanlara tecavüz eden, başkasının mülküne veya kesin inşaat yasağı olan yerlere inşa edilen yapılardır.

11. Köylerde imar Uygulamalarında Yetki • Belediye sınırları dışındaki alanlarda köylerde imar uygulamaları konusunda Köy Kanunu’nda herhangi bir düzenleme yer almamıştır. • İmar kanunu ve yönetmeliklerinde belediye sınırları dışındaki alanlarda imar uygulamaları konusunda valilikler ve İl idare kurulları yetkili ve görevli kılınmıştır.

12. Köylerde imar Uygulamalarında Yetki • 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu’nda; mahalli müşterek nitelikte olması şartıyla belediye sınırları dışında imara ilişkin hizmetleri yürütmekle il özel idarelerinin görevli ve yetkili olduğu hüküm altına alınmıştır.[1] • Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir belediyeleri hariç il çevre düzeni planı ile belediye sınırları dışındaki alanların imar planlarını görüşmek ve karara bağlamak “il genel meclislerinin” görev ve yetkileri arasında düzenlenmiştir.[2] [1] 5302 sayılı il Özel İdaresi Kanunun 6. maddesi [2] 5302 sayılı il Özel İdaresi Kanunun 10. maddesi

13. Köylerde imar Uygulamalarında Yetki • 3202 Sayılı Köye Yönelik Hizmetler Kanununun 2. maddesinde köye yönelik hizmetler arasında; “köylerin imar planları programları ve projelerini hazırlamak” hizmetleri sayılmıştır.

14. Köylerde imar Uygulamalarında Yetki 5302 sayılı Kanunda parselasyon planlarının hazırlanması ifraz ve tevhit, köy yerleşik alan sınırlarının belirlenmesi konusunda herhangi bir düzenleme yer almamıştır.

15. Köylerde imar Uygulamalarında Yetki Danıştay’ın E: 2006/1186, K: 2006/1228 Sayılı Kararında: “Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerde imar planları yapma konusunun il genel meclislerinin görev ve yetkisinde olduğu, bu planlara uygun olarak parselasyon resen veya müracaat üzerine tevhid ifraz ve köy yerleşik alanına ilişkin işlemlerde il encümeninin yetkili olduğu” yönünde karar verilmiştir.

16. Köy ve Mezralarda Yapı Ruhsatı 1- Köy Yerleşik Alanı Tespiti Yapılmış Köy ve Mezralar. 2- Köy Yerleşik Alan Tespiti Yapılmamış Köy Ve Mezralar

17. Köy Yerleşik Alan Sınırı Tespiti Yapılmış Köy ve Mezralar Köy yerleşik alan sınırları içerisinde köy nüfusuna kayıtlı olup köyde sürekli oturanların yapacağı yapılar ruhsata tabi değildir. Ancak; • Yapı projelerinin fen ve sağlık kurallarına uygun olduğuna dair valilik görüşü alınması, • Muhtarlıkça izin verilmesi ve bu izne uygun olarak yapının yapılması şarttır (İ.K.27, P.A.Y 57)

18. Köy Yerleşik Alan Sınırı Tespiti Yapılmamış Köy ve Mezralar “Plansız Alanlar İmar Yönetmeliği”nin Belediye ve Mücavir Alan Sınırları İçinde ve Dışındaki Yerleşme Alanı Dışında Kalan (İskân Dışı) Alanlarda Uygulanacak Esaslar başlıklı altıncı bölümü uygulanmaktadır ve yapılar Ruhsata tabidir.

19. Tespit 1 • Köylerdeki yapıların ne kadarının “imar mevzuatına aykırı yapı” olduğu konusunda ayrıntılı bir çalışma henüz yapılmamıştır. • Köy yerleşimlerindeki yapıların % 95’inin “imar mevzuatına aykırı yapı” olduğu tahmin edilmektedir. • Köylerde mevzuata aykırı yapılarla ceza veya yıkım yolu ile baş etmenin uygulamada imkânsız olduğu anlaşılmaktadır

20. Öneriler 1 • Köylerde “köy yenileşme programlarının” veya “köy dönüşüm programlarının” uygulamaya konulması, • Köy kanununda yapılacak değişiklikle köy yenileşme programlarına zemin oluşturulması gerekmektedir.

21. Tespit 2 Köylerin çoğunluğunda, “köy yerleşik alanı ve civarının tespitinin” henüz yapılmadığı, bazı köylerde kadastro çalışması yapılmadığı için köy yerleşik alan tespitinin fiilen mümkün olmadığı tespit edilmiştir.

23. Öneriler 2 • Köy yerleşik alan sınırı tespitlerin en geç üç yıl içerisinde tamamlanması • Köylerdeki yapıların tümünün ruhsata bağlanması, yerleşik alan sınırları içerisinde ruhsat sürecinin kolaylaştırılması, harçtan muaf tutulması • Köylerdeki yapılaşmanın il özel idarelerinin sorumluluğunda sürdürülmesi,

24. Öneriler 2 • Köy muhtarlarına kaçak yapılaşmayı bildirim yükümlülüğünün getirilmesi, • Fen ve sağlık koşullarına uygun yapı projelerinin özel idareler tarafından ücretsiz temin edilmesini sağlayacak yükümlülüklerin konulması, • Köylerdeki vatandaşların bilgilendirilmesi, ruhsatlı yapılaşmanın avantajlı hale getirilmesi.

25. Tespit 3 Köy yerleşik alan tespiti yapılamamasının en önemli sebeplerinden biri, nitelikli teknik personel yetersizliği, diğeri ise harita işlemlerinin maliyetinin çok yüksek olması”

26. Öneriler 3 Köy yerleşik alanlarının harita işlemlerinin tamamlanması görev sorumluluğunun il özel idareleri için öncelikli görevler ve “asgari hizmet standartları” arasında yer alması sağlanmalıdır.

27. Tespit 4 • İllerin çoğunluğunda çevre düzeni planları henüz tamamlanmamıştır. • Sanayi tesisleri ve site yerleşim alanları için yapılan mevzi imar planları çevre düzeni ve bölge planları olmadan yapıldığı için sonradan düzenlenen üst ölçekli planlarla uyumsuzluklar ortaya çıkabilmektedir.

28. Öneriler-4 • Ülke genelinde plansız bölgenin kalmaması için acilen tedbir alınması ve biran önce toprağın kullanımının tanımlanması açısından çevre düzeni planlarının gecikilmeksizin her karesinin planlanarak tamamlanması sağlanmalıdır.

29. Tespit 5 • Üst ölçekli planlar olmadığı için bazı sanayi tesisleri ve konut alanları için mevzi imar plan hazırlama sürecinde kurumların görüşleri alınmaktadır. Kurumlardan biri olumsuz görüş bildirince, mevzi imar planı hazırlama süreci kesilmekte vatandaşlar sorunlarının çözümünü başka mercilerde arama yoluna gitmekte, bazen bu sorunun çözümü çok uzun zaman alabilmektedir.

30. Öneriler 5 • Planlama sürecinin hızlandırılması için, plan hiyerarşisi ve yetkiler yeniden düzenlenmeli, • Kurum görüşlerine süre sınırlandırılması getirilmeli, • Çevre düzeni planlarının tamamlanmış olduğu bölgelerde kurum görüşü alma zorunluluğu ortadan kaldırılmalıdır.

31. Tespit 6 Şikâyet üzerine köylerde İl Özel İdaresi yetkililerinin yaptığı denetimlerde, neredeyse gidilen ve kontrol edilen bütün yapılar mevzuata aykırı bulunmaktadır.

32. Öneriler 6 • Yerleşik alanlar dâhil kırsaldaki bütün yapılaşmanın ruhsata bağlanması, • İl özel idarelerinin bu hizmeti yerine getirebilmeleri için kapasitelerinin güçlendirilmesi, • İmar mevzuatı çıkmadan önce yapılan ve fen sağlık koşullarını taşımayan yapılar için köylerde köy yenileşme programlarının uygulanması için gerekli yasal altyapı oluşturulmalıdır.

33. Tespit 7 Özellikle Karadeniz bölgesindeki köylerde arazilerin çok sınırlı olduğu bu sebeple inşaatın taban alanı katsayısına (TAKS) yönelik kuralının nasıl ve ne şekilde uygulanacağı çok ciddi bir sorundur.

34. Öneriler 7 • Yapı koşullarının taban alanı katsayısının ülkenin coğrafi koşulları göz önünde bulundurularak yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.

35. Tespit 8 • İmar Kanunu ile diğer bazı Kanunlar ve yönetmelikler arasında uyumsuzluklar bulunmaktadır.

36. Tespit 8 • 3194 sayılı İmar Kanunun “Ruhsata Tabi Olmayan Yapılar ve Uyacakları Esaslar” bölümünün 27. maddesi ile “Madencilik Faaliyetleri İzin Yönetmeliği” nin 82/c maddesi • Plansız Alanlar İmar Yönetmeliğinin 62. maddesi ile 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunun 8. maddesi çelişmektedir.

37. KÖY YERLEŞME PLANI UYGULAMALARI

38. Köy yerleşme planlarında yetki • “Köy Yerleşim Planı” kavramı Köy Kanunu’nda 1987 yılında gerçekleştirilen değişiklikle düzenlenmiştir. • 3367 sayılı Kanunla Köy Kanunu’na yedi ek madde eklenmiştir. Köy yerleşim planı köylerde yeni yerleşim alanına ihtiyaç duyulması halinde vatandaşlara ev yapabilecekleri arsa oluşturmak ve vatandaşlara satışını sağlamak amacıyla yapılmaktadır.

39. Köy yerleşme planlarında yetki • Köy yerleşme planlarının hazırlanmasında Köy Kanunundaki hükümler geçerliliğini korumaktadır. • Bu planlar vali yardımcısının başkanlığında oluşturulan “köy yerleşme alanı tespit komisyonunu” tarafından yürütülmektedir. • Komisyonun büro ve sekreterya işlemleri özel idareler tarafından yürütülmektedir. • Hazırlanan planlar il özel idareleri tarafından valinin onayına sunulmaktadır.

40. Tespit 1 Köy Yerleşim Planlarının hukuki niteliği mevzuatta belirgin değildir. Köy yerleşim planlarının imar uygulamaları kapsamında mı, yoksa merkezi idarenin taşra temsilcisinin idari düzenlemeleri kapsamında mı değerlendirilmesi gerektiği tartışılmaktadır.

41. Öneriler 1 Mevzuatta yapılacak değişiklikle köy yerleşme planlarının İl Özel İdaresi Kanunundaki düzenlemeler ve imar mevzuatındaki düzenlemelere paralel olarak imar uygulaması kapsamında düzenlenmesi sağlanmalıdır.

42. Tespit 2 Ülke genelinde köy yerleşim planı yapılmış köy sayısı oldukça düşüktür. Konuya ilişkin altı vilayetten alınan istatistikî bilgiler köy sayılarıyla karşılaştırmalı olarak aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

44. Tespit 3 Köy yerleşim planlarını kimin onaylayacağı konusunda mevzuata aykırı hukuki görüşler bulunmaktadır.

45. Tespit 4 Köy yerleşim planı uygulamalarında mera vasfından çıkarılan veya hazineye ait olan yerlerin köy tüzel kişiliği adına mı, yoksa hazine adına mı tescil ettirileceği konusunda uygulamada farklıklar bulunmaktadır.

46. Tespit 4 Köy yerleşme planının onayına müteakip köy adına tescil için Maliye Bakanlığından görüş istenildiğinde Maliye Bakanlığı’nın çoğunlukla olumsuz görüş bildirdiği, bu sebeple çalışmalardan netice alınamadığı, plan yapım masraflarının köylülerce karşılanması sebebiyle sıkıntılar meydana geldiği incelenmiştir.

47. Tespit 5 Köy yerleşim palanları yapılırken hak sahiplerinin tespitinde zorluklar yaşanmaktadır.

48. Genel Tespitler • Köy kanunundaki ve imar mevzuatındaki mevcut düzenlemeler köy ve bağlı birimlerde yaşayan vatandaşların ihtiyaçlarına cevap veremez hale gelmiştir. • Mevcut düzenlemeler köylerdeki yapılaşmanın fen ve sağlık kurallarına uygun bir biçimde şekillenmesinden daha ziyade vatandaşları mevzuat dışı uygulamalara sevk etmektedir.

49. Genel Tespitler • Köylerdeki yapıların %95’ının mevzuata aykırı yapılar olduğu tahmin edilmektedir. • Köylerdeki yapıların mevzuata aykırılığının yaygın olması, köy yerleşik alan sınırlarının köylerin çoğunluğunda henüz belirlenmemiş olmasından kaynaklanmaktadır.

50. Genel Tespitler • Köy yerleşik alan sınırları belirlenmediği zaman vatandaşların yapacağı yapılar plansız alanlar yönetmeliğine göre ruhsatlandırılmaktadır ve bu da zor ve karmaşık bir süreci kapsamaktadır. • Köy yerleşik alan sınırları tespit edilmiş olsa bile köylerdeki toplumsal yapı sebebiyle köy muhtarlarının binaların yerleşim yönü ve çekme mesafeleri konusundaki yetkilerini kullanmaları fiilen imkânsız hale gelmektedir.