Nekoi primeni na kompjuterite doc. d-r Roza Aceska

Nekoi primeni na kompjuterite doc. d-r Roza Aceska .

Kompjuterizacijata e navlezena vo site ~ovekovi dejnosti. Samo od kreativnosta na korisnikot zavisi kako }e se primeni kompjuterot. Sepak, mo`e da nabroime 3 glavni oblasti na primena, i toa: - Memorirawe i pristap do informacii; - Kompjuterski komunikacii i - Ve{ta~ka inteligencija. Ostanatite oblasti, na pr. upravuvawe so procesi, kompjuterski simulacii, razni tehni~ki aplikacii, primeni vo obrazovanieto, administracijata, naukata, vo bankarstvoto itn. mo`e da se smetaat za podoblasti na ovie tri oblasti. Nekoi primeni na kompjuterite

Da se osvrneme na poimot informacija: - ~esto upotrebuvan zbor vo sekojdnevniot `ivot i ima vrska so vesti, podatoci, poraki, simboli, znaewe, literatura, razni dokumenti, inteligencija, tajni i doverlivi podatoci itn. Postojat stotici definicii na poimot informacija; na primer, edna glasi: Informacijata e informacija, ne e materija, ne e energija. Definicijata: Informacija e organizirana kolekcija od podatoci, kade podatok e rezultat na direkten uvid. Memorirawe i pristap do informacii.

... neophodni vo rabotata na firmi; na pr. vo smetkovodstvo za vodewe na finansiskoto rabotewe, vo human resources za evidencija na vrabotenite, za kni`ewe i rashod na sostojbata vo magacini i sli~no. Baza na podatoci se definira kako mno`estvo od me|usebno povrzani podatoci, memorirani zaedno so kontrolirana redundanca (me|usebno logi~ki povrzanite podatoci se locirani na isto mesto na primer) i nezavisno od programite {to gi koristat. Vo pove}eto sistemi za upravuvawe so bazi na podatoci, informaciite se pretstavuvaat preku entiteti i atributi. Sistemi za upravuvawe so bazi na podatoci

Entitet e mnoèstvo slogovi so precizno odredeni atributi {to go karakteriziraat entitetot. Na primer, entitetot 'student' e karakteriziran so atributite: prezime i ime, broj na indeks, doma{na adresa, datum na ra|awe, lista na poloèni ispiti itn. Pri izborot na podatoci od edna baza na podatoci, lesno se vr{i selekcija zatoa {to korisnikot bi baral odredeni atributi. Naj~esto upotrebuvani modeli za grupirawe na podatocite se - relacionen-mreèn - hierarhiski Organizacija na informaciite vo baza na podatoci

Primer: za potrebite na Oddelot za matematika i informatika, se anga`iraat demonstratori od povisokite godini na studii, so prosek nad 8.5. Pa vo bazata vo studenstka slu`ba se listaat site studenti/entiteti ~ii atributi se: godina na studii >2 i prosek >8.5. Vo bazata podatocite se grupirani vo tabeli, {to e najednostaven prikaz na podatocite i se logi~ki model na podatoci. Vakviot model se narekuva relacionen model i e najpopularen za upotreba, tokmu poradi ednostavnosta. Mre`niot i hierarhiskiot sistem na baza na podatoci se neprakti~ni za sekojdnevna upotreba. ..... Relacionen model na organizacija na podatoci

Primer: biblioteka - iljadnici knigi i spisanija so najrazli~ni statii, sli~ni na baraweto na korisnikot, od koi tokmu edna mu e potrebna na korisnikot. SFP treba da gi donese onie podatoci {to bi mu bile od pogolem interes. Toj gi filtrira podatocite iskopani od SP, vrz osnova na nekoj filter (~esto F e vremeto na priem na informacijata). Primer: vo e-po{ta korisnikot moè da gi filtrira porakite spored vremeto na priem, no isto taka i spored ispra}a~ot na porakata ili pak spored temata na porakata. Vakvata selekcija e analogna na rabotata na sistemot za upravuvawe so bazi na podatoci. Sodrìnski identifikatori. Na primer, Gmail ima opcija na prebaruvawe niz porakite za listawe na site poraki {to sodràt konkreten zbor ili fraza, {to e ve}e filter. Sistem za prebaruvawe i filtrirawe na podatoci(data mining) brzo i to~no go nao|a baraniot podatok

Bitno e koj zbor }e se upotrebi kako filter: vo pr. so gmail, bi bilo irelevantno da se upotrebuva filter - samo znak, kako @, za{to so takvo filtrirawe }e se izlistaat site poraki vo sanda~eto. Na ve`bite podocna }e rabotime vo Excel, kade lesno i brzo se izveduva FP. Slednoto video dava kratok voved vo FP vo Excel, http://www.youtube.com/watch?v=uPh0S1BuxdE Kaj BP problemot na analiza na sodr`inata ne e biten - glavniot problem se sveduva na gradewe na apstrakten model za pretstavuvawe na podatocite i razvivawe na jazik za definicija i manipulacija so podatocite. SQL - standard query language e naj~esto upotrebuvan jazik za prebaruvawe vo bazite na podatoci. Filtrirawe na podatocite

Ovde podetalno ke se zadr`ime na poimot prebaruvawe na podatoci (data mining): Prebaruvaweto se sostoi od 5 glavni elementi: - prviot element e ekstrahirawe, transformacija i polnewe ili takanare~eno loadirawe na podatocite vo sistemot za upravuvawe so bazi na podatoci; - potoa se skladiraat i menaxiraat podatocite vo databazata; - se obezbeduva pristap do podatocite na analiti~ari; - se vr{i analiza na podatocite so soodveten softver i - se prezentiraat podatocite vo korisen format, naj~esto vo tabela ili pretstaveni vo graf. Prebaruvawe na podatoci

Ve{ta~ki nevralni mre`i: nelinearni modeli za predviduvawe, {to u~at niz praksa, kako biolo{kite nervni mre`i vo svojata struktura. Genetski algoritmi: Gi koristat metodite na optimirawe kako {to e genetsko kombinirawe, mutacija i prirodna selekcija, Po svojot dizajn nalikuvaat na prirodnata evolucija. Granawe (decision trees): se razgranuvaat kako drvo, vo razni pravci na odluki; generiraat pravila za klasifikacija vo kolekcijata podatoci. Na pr. Future search results Vizualizacija na podatoci: Vizuelnata interpretacija na kompleksnite vrski me|u podatocite so pove}e dimenzii (atributi) ja olesnuva rabotata so ogromni kolekcii na podatoci. Ovde ~esto se koristat grafi~ki alatki za ilustrirawe na me|usebnite vrski na podatocite Tehniki na analiza pri rabota so bazi na podatoci:

Informacijata pretstavena vo pove}e od eden oblik, kako {to e tekst, zvuk, slika, video... se narekuva multimediska informacija (MMI). Najgolem del od informaciite {to doa|aat do na{ite setila se multimediski. Sekoj film e multimedisko izdanie, kako slo`ena kolekcija od zvuci i podvi`ni sliki. Kompjuterski sistem {to integrira informacii od MM priroda se narekuva multimediski (MMS) sistem. Razvojot na MM sistemi e od ogromno zna~ewe denes, pove}eto informacii {to doa|aat do nas na internet se MM. Multimediski sistemi

Problemite vo MM sistemi se od nekolku tipa: memoriski, kade prvo pra{awe e na~inot na memorirawe i baraniot kapacitet na memorija; potoa se javuva problemot na selekcija, odnosno listawe, prebaruvawe i filtrirawe na podatocite; drug problem e organizaciskiot, vo vrska so strukturnite modeli i internata organizacija na informaciite, potoa mo`e da se javat mre`ni problemi, vo vrska so transfer na MM podatoci itn. .

Se o~ekuva glavno pole na istra`uvawe da e efikasnoto filtrirawe na MM informacii. Od interes se sistemi vo koi lesno i brzo se nao|a posakuvaniot podatok, duri i koga korisnikot ne znae koj e to~no toj podatok. Primer: filterot na Facebook, {to gi dava reklamite od desna strana na interfejsot, tipizirani i individualizirani od istorijata na odnesuvaweto na korisnikot. Sekoj korisnik ima razli~ni prijateli, statusi itn,.. soo dvetni reklami na uvid. Uspe{nosta na filterot nosi profit za FB, dokolku korisnikot reagira na taka postavenite reklami, pa jasno e deka podobruvaweto na filtrite e od ogromno zna~ewe za kompanijata.

Modernata definicija za VI e 'prou~uvawe i dizajn na inteligentni sistemi', kade inteligenten sistem e s-m {to ja precepira svojata okolina i prevzema akcii {to gi zgolemuvaat {ansite za uspe{no izvr{eni zada~i. Xon Mekkarti, koj go izmisli poimot artificial inteligence-AI, go definira kako 'nauka i in`enerstvo potrebni za proizvodstvo na inteligentni ma{ini. Drugi imiwa {to se koristat se kompjuterska inteligencija, sinteti~ka inteligencija ili racio. Ve{ta~ka inteligencija.

Poimot VI se koristi i za opis na ma{inskite programi, odnosno za inteligencijata {to sistemot ja projavuva. Vo istra`uvawata na VI se koristat alatki i poznavawa od pove}e poliwa, kako {to se kompjuterskite nauki, psihologijata, filozofijata, nevrologijata, kognitivnata nauka, lingvistikata, ekonomijata, verojatnost, optimizacijata i logikata. Istra`uvawata se preklopuvaat so onie na robotikata, kontrolnite sistemi, logistikata, prepoznavaweto na govor, na lice itn. AI

Prvo pra{awe na koe mora da se odgovori e 'Dali moè da se napravi ma{ina {to razmisluva inteligentno?'. Odgovorot e seu{te tema na debati, iako denes se' pove}e e interesno da se odgovori na pra{aweto 'Dali moè da se konstruira programa {to }e se pribliì do ~ovekovata sposobnost na mislewe?' Seu{te nedostigaat soznanija za principot na rabota na ~ove~kiot mozok i moèbi zatoa ova pra{awe e seu{te otvoreno. Terminot Ve{ta~ka inteligencija ukaùva na inteligencija sozdadena na ve{ta~ki na~in. Najop{to, VI e sposobnost na kompjuterite da izvr{uvaat operacii za koi se potrebni ~ove~ko nivo na inteligencija. ma{ina {to razmisluva?

Sporna definicija - porano na primer, se smetalo deka inteligenten e onoj ~ovek {to e odli~en igra~ na {ah. No denes imame programi {to gi pobeduvaat i majstorite, iako nivniot proces na odlu~uvawe i strategija se bazira samo na sposobnosta da presmetuvaat brzo i da predviduvaat iljadnici ~ekori nanapred vo {ahovskata igra. [to zna~i, uspehot na kompjuterite vo {ahot se dol`i na zgolemenata memorija i brzina na procesirawe, a ne na inteligencijata. No, inteligentno razmisluvawe e potrebno vo i navidum ednostavni presmetki. Sekako deka ne e potrebna inteligencija za da se presmeta zbir na 2 broja, tuku samo algoritam na presmetka. No, za da se re{i netipi~en integral so simboli~ki presmetki, kako {to e integral od e^x * sin^2 (x), tuka ve}e e potrebna inteligencija.

Drug primer na inteligencija e sposobnosta na inteligentno rasuduvawe, zaklu~uvawe, apstrahirawe i debatirawe na nekoja tema, na primer: socijalnite dnevni slu~uvawa, ~ija kompleksnost e uslo`neta so ~ovekovata priroda. No vo nekoi oblasti, kako {to e preveduvaweto, napraveni se ogromni ~ekori napred; od bukvalno preveduvawe na tekst, dene{nite procesi mo`at da preveduvaat i prenosni zna~ewa, koristej}i go kontekstot na tekstot. Primer za sekojdnevno podobruvawe na ova pole e google translate, koj seu{te gi razviva opciite so pomo{ na site korisnici, preku opcijata na dodavawe na podobar prevod na odreden segment od prevodot.

Robotikata e domen kade razvojot na VI ima dostignato najgolema prakti~na primena. Avtomatiziranoto proizvodstvo vo golemite fabriki ima golem napredok. No, ovie roboti sepak ne poseduvaat dlaboko nivo na inteligencija i se pobliski vo odnesuvaweto na ma{ini otkolku na inteligentni `ivotni. Ovde vleguva na scena ma{inskoto u~ewe, kade kompjuterot stanuva popameten niz iskustvo, odnosno u~i od prethodnite operacii ili od tu|i akcii, na drugi kompjuteri. Self-improving artificial inteligence http://www.youtube.com/watch?v=omsuTsOmvsc

Drug primer na VI se ekspertskite programi, koi imaat ogromni resursi i znaewa skladirani vo niv, od nekoja oblast. Ovde primer se onlinedoktorite, programi za dijagnostika vrz baza na simptomi {to korisnikot gi prijavuva, pa preku ogromen sistem od if-naredbi, nad 500, stignuva do mnogu ~esto to~na dijagnoza. Zgolemuvaweto na mo}nosta na kompjuterite nosi inovacii na poleto na VI. Duri se postavuva pra{aweto dali inteligencija e ne{to pove}e od samo sevkupna baza na znaewa so efikasni algoritmi za nao|awe informacii i odlu~uvawe. Vo sekoj slu~aj VI denes e ne{to pomalku, a istovremeno i ne{to pove}e od ~ove~kata inteligencija.

Va`en primer na primena na VI e virtuelnata realnost. Osven vo kompjuterski igri, taa se koristi na primer vo elektronskoto kupuvawe (e-shopping). Klientot mo`e virtuelno da se pro{eta niz prodavnicata, da gi 'proba' proizvodite, da ima konsultacija so online-prodava~, da ja plati stokata i da mu bidat ispora~ni kupenite proizvodi duri i vo rok od samo 24 ~asa. So toa se izbegnuvaat gu`vite vo prodavnicite, nenao|aweto na soodvetniot broj ili model itn. Vo taa smisla, elektronskoto kupuvawe e ne{to pomalku,a istovremeno i ne{to pove}e od obi~noto kupuvawe. Za ve{ta~ka inteligencija, interesen kratok osvrt na Mi~io Kaku http://www.youtube.com/watch?v=PW8rgKLPHMg i solidno predavawe http://www.youtube.com/watch?v=oozFn2d45tg

Primena na VI tehnologiite. Skoro site sovremeni granki na naukata i inènerstvoto gi upotrebuvaat alatkite i tehnikite od domenot na VI. Ekspertski sistemi. }e dademe ilustriracija na procesite na rezonirawe vo ekspertski sitem za vremenska prognoza, so poseben osvrt na gradbata. Ekspertskiot sistem se sostoi od baza na znaewe, baza na podatoci i specijalna programa (inference engine), zadolèna za iznao|awe odgovori od bazata na znaewa, so pomo{ na kombinacija od logi~ki rasuduvawa i primena na verojatnost. Najednostavno iskaàno preku primer, neka vo bazata na znaewa go imame soznanieto deka, ako e sparno i obla~no, toga{ }e vrne, kako i soznanieto deka, ako vrne, toga{ patot vo Volkovo }e se poplavi. Neka vo bazata na podatoci stigne podatokot deka neboto se naobla~uva nad Volkovo. Toga{ programata gi upotrebuva znaewata od bazata na znaewa i vr{i prognoza, so izvesna verojatnost, deka patot kaj Volkovo }e se poplavi.

Prepoznavawe na sliki i sceni. Edna digitalna slika e matrica od pikseli {to sodr`at osnovna informacija za 'nijansa na sivo'. Za da se prepoznae/interpretira, slikata minuva niz tri osnovni procesi. Vo prviot proces, se filtrira slikata od 'bu~avata', odnosno od gre{kite na fokusot i sli~no. Na narednoto nivo, se zasiluvaat detalite i segmentacijata, na primer, se deli slikata na objekti od interes. Na tretoto nivo, se vr{i prepoznavawe na objektite od segmentiranata slika, imenuvawe na oblicite i prepoznavawe na scenata. Pri toa se koristat algoritmi za prepoznavawe na oblici, kako i algoritmi sli~ni na onie vo ekspertskite sistemi.

Prepoznavawe/razbirawe na govor. Se javuvaat dva problemi. Prv problem e da se izdvojat slogovite na izgovoreniot zbor i da se opredelat karakteristikite kako amplituda, frekvencii i sli~no. Zborovite toga{ moè da se identifikuvaat od ekstrahiranite karakteristiki, so pomo{ na tehniki za prepoznavawe na obrasci. Od skoro vreme, za klasificirawe na zborovite se vo upotreba nevralni mreì. Problemot na razbirawe na govorot, na primer, na angliski, vklu~uva sintaksi~ka i semanti~ka interpretacija na zborovite vo re~enicite, i na re~enicite vo eden paragraf. Zna~i, potrebno e da se razbere gramatikata na jazikot za da se sfati zna~eweto na izgovorenata sodrìna.

Prepoznavawe/razbirawe na govor. Potrebno e i razbirawe na kontekstot, zatoa {to zborovite imaat pove}e zna~ewa i zna~eweto im se menuva zavisno od frazata vo koja se upotrebeni. Za da se razvie ma{ina {to bi izvr{uvala naredbi od prose~en korisnik, od ogromna va`nost e toj robot da razbira govoren jazik, pa da mo`e da ja izvr{i zada~ata iskomunicirana verbalno so sekojdneven jazik ili so sleng ponekoga{. Eden primer na ve}e integriran proizvod na pazarot e foneti~kata ma{ina za pi{uvawe, {to go razbira govorot i ja pe~ati izgovorenata sodr`ina.

Inteligentna kontrola. Vo kontrola na procesi, avtomatiziraniot kontrolor e kreiran vrz osnova na poznati modeli na procesot i baranite celi na kontrola. Koga vo dinamikata na edna fabrika ima delumno nepoznati elementi, toga{ postojnite tehniki za dizajn na avtomatskata kontrola ve}e ne vr{at rabota. Vo takvi situacii podobra e kontrola {to se bazira na nekoi vostanoveni pravila. Toga{ in`enerot-ekspert za kontrola na procesi postavuva nekolku pravila na procesot na proizvodstvo, voden od minatite iskustva, no i vo golema mera od svojata intuicija. Dopolnitelno mo`e da se upotrebat pravilata od fuzzy logic, {to e uspe{no primeneto vo pove}e industriski sistemi. Tipi~en vakov primer e fuzzy logic kontrolata na nuklearen reaktor.

Kompjuterski komunikacii Dene{noto op{testvo e isklu~itelno informati~ki orientirano. Golemiot i brz tehnolo{ki napredok doprinesuva za frekventni noviteti vo oblasta na komunikaciite i tie se se' pobrzi i se' poefikasni. So povrzuvaweto na kompjuterskata i telefoniskata mreà vo edna zaedni~ka telekomunikaciska mreà, ~ovekot moè da e postojano povrzan i dostapen za komunikacija vo nekoja forma, ili pak i na pove}e na~ini. Na primer mobilnata telefonija dava i mo`nost za postojano surfawe i chat-awe, {to e ve}e standard vo sekojdnevnite telefoniski komunikacii.

Kako {to ve}e spomnavme, kompjuterska mre`a e kolekcija od kompjuterski sistemi i uredi, povrzani so edna cel – razmena na informacii i zaedni~ka upotreba na resursi, kako {to se memorija i izlezni uredi. Aktuelniot streme` e povrzuvawe na site kompjuteri vo edna mre`a koja, kako celina, bi imala pove}e mo`nosti od zbirot na site elementi. Aspektite na benefitot od vakvata povrzanost se brojni. Nie ovde }e nabroime nekolku vida na kompjuterski komunikacii: razmena/spodeluvawe na podatoci internet zaedni~ki interfejsi razmena na fajlovi po FTP email komunikacija itn.

Povrzuvawe na kompjuterskite sistemi. Vo edna mreà postoi kompjuter-doma}in (host), na koj se povrzuvaat pove}e korisnici i zatoa negoviot kapacitet i resursi voobi~aeno se ogromni. Sekoj korisnik se povrzuva preku terminal (monitor i tastatura) pridruèn so kompjuter so slab kapacitet, nare~en lokal, a zadolèn za lokalno podigawe na operativniot sistem. Sekoj drug kompjuter na mreàta se narekuva dale~en (remote) vo odnos na lokalniot. Koga kompjuterite se povrzani vo ramkite na edna zdrada ili kampus, mreàta se narekuva LAN (local area network). Koga kompjuterite se geografski oddale~eni vo razli~ni gradovi i zemji, toga{ mreàta e od tipot WAN (wide area network).

Procedurite na komunikacija, zaedno so formatot i na~inot na razmenuvanite podatoci se narekuva komunikaciski protokol, zna~i, komunikaciski protokol e kolekcija od pravila za pakuvaweto na informaciite i na~inite na nivna razmena. Se te`nee protokolite na komunikacija da se standardiziraat zaradi poednostavno komunicirawe me|u razli~ni lokalni mre`i. Denes najrasprostranet e TCP/IP (transmission control and internet protocol), kompunikaciski protokol i negovite mre`ni servisi. Ovoj protokol se upotrebuva za komunikacija vo sekoj tip na mre`a.

Kompjuterskite sistemi moè da se povrzani so direktni vrski, so lokalni mreì (lan) ili so telefonska mreà. Direktnata vrska se koristi koga kompjuterite se fizi~ki mnogu blisku i imaat potreba od golema razmena na podatoci i programi, a lokalna mreà ne postoi. Toga{ edniot kompjuter ima uloga na samo malku pove}e od eksteren hard-disk. Dokolku e mo`no, se preferira povrzuvawe vo LAN mreàta, zaradi polesno ostvaruvawe na vrskata. Vrkata preku telefonska mreà vklu~uva i poseben ured nare~en modem. Vo posledno vreme se pove}e e vo upotreba wireless mreàta, {to e mnogu prakti~no zatoa {to vo osnova se raboti za radio-povrzanost. Kompjuterite se opremeni so bezì~en adapter {to gi transformira podatocite vo radio signali i obratno. Adapterot gi pra}a signalite do bezì~en ruter, koj e povrzan vo LAN-mreà.

Internet Internet e globalna kompjuterska mreà na razmena na informacii. Kompjuterite vo mreàta se locirani nasekade na Zemjata i se fizi~ki povrzani so kabli, preku TCP/IP protokolot. Vo svetot ima nad 6.8 milijardi lu|e, a se procenuva deka nad 1.9 milijardi koristat internet. Ovoj broj postojano raste i negovata vrednost moè da se proveri na internet sajtot http://www.internetworldstats.com/stats.htm.

Kako kaj stanardnata po{tenska i telefonska komunikacija, taka i vo internet komunikacijata sekoj kompjuter ima ednozna~no opredelena adresa, kako {to e korisnik@institucija.domen. Korisnik e imeto na korisnikot na kompjuterot, institucija e imeto na institucijata vo koja se upotrebuva kompjuterot, a domen e tipot na institucijata i kratenka od imeto na dr`avata. Na primer, na{iot server ereb1 ima kompletna adresa ereb1.mf.ukim.edu.mk. mf i ukim stojat za imeto na institucijata, edu stoi za tipot na institucijata-obrazovna, a mk za imeto na dr`avata. Drugi ekstenzii se ac- akademska, com- od kompanija, gov- vladina, net- mre`na ekstenzija itn.

Za ~ovekot, vakviot na~in na imenuvawe e sosema soodveten, zatoa {to e opisen i dava osnovni informacii za adresata na kompjuterot. Od gledna to~ka na ma{inata pak, vakvoto adresirawe e nezgodno, pa se zamenuva so adresa vo oblik na broevi. Na primer, adresata na mojot slu`ben kompjuter e 194.149.133.68 i se prepoznava kako kompjuter vrzan vo mre`ata na MFS. Vakvoto adresirawe e te{ko za pomnewe, pa korisnicite na internet ne gi koristat IP-adresite.

Pristapot od korisni~kiot kompjuter do nekoj drug kompjuter vrzan vo mreàta se izveduva na sledniot na~in: Na{iot kompjuter ja proveruva svojata lista na adresi na kompjuteri so koj e vo direktna vrska. Vo potvrden slu~aj, pristapot e obezbeden. Vo negativen slu~aj, kompjuterot 'znae' na koj kompjuter da mu go prosledi baraweto. Toj kompjuter, zadolèn za ostvaruvawe na natamo{na vrska, ja povtoruva postapkata na proverka vo listata pristapni adresi itn. Internet adresite se zadavaat po odobreno barawe od institucija zadolèna za dodeluvawe adresi i domeni, nare~ena Network information center.

The world wide web, ili skrateno www, e najva`niot servis preku koj se dobivaat informaciite na internet. Svetskata mre`a e hipermediski sistem od komu-nikaciski jazli, rasporedeni nasekade niz svetot. Navigacijata niz raznite komunikaciski jazli se nevidlivi za korisnikot i toj nema oset za konkretnata fizi~ka lokacija na jazolot na koj e priklu~en. Od 1989 godina, koga e postavena vo Cern, [vajcarija, pa do denes, svetskata mre`a neprekinato raste i nudi najrazli~ni tipovi na podatoci; na primer, prezentacii na kompanii i nivnite proizvodi i uslugi, potoa dnevni vesnici, obrazovni servisi, elektronsko kupuvawe, razni portali za zabava itn.

Standardniot pristap do nekoja url objekt (uniform recource locator) e preku birawe na adresata http:\\ aaa.bbb.ccc. ... .xx/imenik1/imenik2/datoteka. Kratko da objasnime {to zna~i sekoj segment od adresata: prvite nekolku imiwa informiraat za imeto na institucijata kade e lociran kompjuterot, potoa sledi objasnuvawe za tipot na institucijata i imeto na dr`avata, a po kosata crta sledat imenicite i podimenicite vo koi e snimena datotekata datoteka. Nekoi od najpopularnite navigaciski serveri se Google, potoa sledat yahoo i msn i taka natamu.

Transfer na datoteki vo mreà. Glavna aktivnost na korisnicite vo kompjuterskata mreà e razmena na datoteki. Na internet denes ima milijardi javni datoteki, so sodrìni interesni za nekoi korisnici. Kaj datotekite so javen pristap, korisnicite se smetaat za anonimni (anonimous) i slobodno moè da gi prevzemat, na primer kaj javni biblioteki. Kaj nekoi datoteki, edinstveno se bara adresta na korisni~kiot kompjuter, ili pak email adresata pred da se dozvoli pristap, so cel da se vodi nekakva evidencija za korisnicite {to mu pristapuvaat na fajlot, naj~esto vo komercijalni celi. êsto se pravi i obratnoto, odnosno korisnikot nudi datoteki za javna upotreba, odnosno, svoite podatoci gi prefrla na nekoj remote sistem. Se razbira, transferite na datoteki se pravat i vo sistemi kade korisnikot mora da se logira/najavi so lozinka i korisni~ko ime.

Osnovniot metod na transfer na datoteki e FTP – file transfer protocol. Sekako deka ~esto razmenata na datoteki me|u korisnicite se vr{i i po email, ili preku rapidshare i sli~ni platformi. Dokolku ima interes od pogolem servis za spodeluvawe na datoteki, mo`e da se kreiraat razni veb-platformi za vakvi uslugi. Eden takov primer e kolekcijata na nau~ni trudovi na Nuhag http://www.univie.ac.at/nuhag-php/bibtex/vo Viena, Avstrija, {to sodr`i ogromen broj na nau~ni podatoci.

Koga nekoj korisnik ima login i pasvord na nekoj remote kompjuter vo mreàta, toga{ toj moè da raboti na toj kompjuter kako da e fizi~ki do nego. Vakva situacija e ~esta vo nau~nite istraùvawa, koga imame zaedni~ki proekt so lu|e {to se vo drugi dràvi na primer, ili pak koristime bazi na podatoci ili specifi~ni programi {to gi nemame na na{iot kompjuter. Servisot za ovaa namena e Telnet na primer.

Elektronskata po{ta kako na~in na komunikacija e {iroko rasprostanet, osobeno za delovna komunikacija. Privatnata komunikacija, osobeno kaj pomladata populacija se odviva preku javni platformi, kako {to e Facebook. Interfejsot za rabota so elektronskata po{ta e razli~en i zavisi od programata i od kompjuterot na koj se raboti. Golem del od email uslugite se preku web- platformi, na primer gmail, no zaradi evidencija na razli~ni mailovi od nekolku razli~ni serveri, e zgodno da se koristi programa od tipot Outlook Express kaj Windows, zaradi snimawe na mejlovite i pristap do site email accounts. Na primer, za slu`beni potrebi go koristam roza.aceska@mf.edu.mk, no email-serverot na MFS me uslovuva da gi bri{am mailovite od server, za da imam prostor vo sanda~eto. Pa zatoa, podobro e da koristam outlook express koj }e mi za~uva kopii od site mailovi na mojot hard-disk. @mail

Na pr. za slu`beni potrebi go koristam roza.aceska@mf.edu.mk, no email-serverot na MFS me uslovuva da gi bri{am mailovite od server, za da imam prostor vo sanda~eto. Pa zatoa, podobro e da koristam outlook express koj }e mi za~uva kopii od site mailovi na mojot hard-disk. Kako kontrast, gmail-account-ot ima skoro neograni~en kapacitet i e vo {iroka upotreba duri i za delovni komunikacii, zaradi ostanatite uslugi {to gi nudi google, kako {to e google chrome. Filterot za sortirawe na mailovite e dosta zgodna alatka pa mo`e da se organiziraat mailovite vo posebni papki, kako {to se rabotni papki, privatni papki, itn. @mail

Nekoi primeni na kompjuterite doc. d-r Roza Aceska