„Dziecko, które dobrze je, dobrze mówi”

1. „Dziecko, które dobrze je, dobrze mówi” Idea przewodnia projektu Ewa Boksa UJK Kielce

2. Odmienność realizacyjna spółgłosek Szczelinowych i zwartoszczelinowych • 5% dzieci w wieku 4-5 lat poprawnie realizuje wszystkie głoski polskie, poprawność ta wzrasta do około 80 % u dzieci w wieku 6-7 lat(Bartkowska 1968) • 19 % dzieci w wieku 6-7 lat (Mystkowska 1970, Sołtys- Chmielowicz 1998) • 43 % dzieci w wieku 7-8 lat (Cieszyńska 2013)

3. Uwagi ogólne • Natura nie wyposażyła człowieka w odrębny narząd dla potrzeb mowy- podobny do oka lub ucha. W procesie ewolucji nastąpiło jedynie przystosowanie układu oddechowego i odcinka wstępnego dróg pokarmowych do tworzenia dźwięku i kształtowania głosek. Umożliwił to fakt krzyżowania się drogi pokarmowej z oddechową w ustnej części jamy gardła. • NA BAZIE TYCH SAMYCH STRUKTUR REALIZUJEMY TRZY CZYNNOŚCI: przyjmowanie pokarmów, oddychanie oraz mowę.

4. DYSGLOSJA- wyjaśnienie terminu • Zniekształcenie brzmieniowe głosek spowodowane NIEPRAWIDŁOWYM PRZEBIEGIEM FUNKCJI POKARMOWEJ STANOWIACEJ WZORZEC CZYNNOSCIOWY DLA RUCHOW MOWNYCH • Wadliwa miomechanika języka przy nieprawidłowym połykaniu (Smolarska 1966, Orlik-Grzybowska 1976) • Odmienne warunki anatomiczne jamy ustnej (Styczek 19981) • Należy zatem wykluczyć mózgowe i percepcyjne mechanizmy opóźniające powstawanie mowy u dziecka ! (Mackiewicz 1998, Rządzka 2012)

5. Przyjmowanie pokarmów Przyjmowanie pokarmów zaprogramowane przez naturę można przedstawić następująco: • - noworodek – „dobrze” ssie pierś • - sześcio - , ośmiomiesięczne niemowlę – żuje odruchowo nie tylko skórkę chleba, ale także zabawkę, szmatkę, czyli to wszystko, co trafi na dziąsła jego zębów trzonowych • - dwunastomiesięczne dziecko - odgryza kęsy i rozdrabnia pokarm przez żucie zamierzone, przygotowany w ten sposób pokarm połyka, zwierając wargi, nie ślini się przy tym i nie krztusi

6. Połykanie niemowlęce Najwcześniejszą pokarmową i pierwszą czynnością języka pojawiającą się około 4-5 miesiąca życia płodowego jest połykanie. U noworodków uwidacznia się styczność języka z wargami (zespolenie językowo-wargowe). Połykanie niemowlęce inaczej trzewne- język jest wysunięty do przodu i umieszczony między dziąsłami, a jego koniec wystaje i styka się z wargami. Żuchwa jest ustabilizowana przez mięsnie ustno-twarzowe oraz kontakt języka z wargami. Ruchy perystaltyczne zaczynają się w przedsionku jamy ustnej. Na języku tworzy się bruzda. Dzieje się tak z uwagi na dysproporcję pomiędzy językiem a wielkością jamy ustnej.

7. PoŁykanie somatyczne Proporcje jamy ustnej względem języka zmieniają się po wyrośnięciu zębów mlecznych i wydłużeniu dolnej części twarzy. W jamie ustnej pojawia się miejsce dla całego języka. Dzieje się to przed wyrośnięciem kłów i trzonowców mlecznych. Proces połykania stabilizuje się w 2-3 roku życia, maksymalnie do 4 roku życia na skutek pojawienia się siekaczy dolnych. Pojawienie się zębów stwarza naturalna blokadę pomiędzy przedsionkiem a językiem, co skłania do unoszenia się języka w górę. Następuje połykanie typu dojrzałego- zwane połykaniem somatycznym.

8. Przyczyny powstania apionizacji języka • Pozostałość po okresie niemowlęcym • Opóźniona adaptacja nerwowo- mięśniowa (pochodzenia centralnego)do zmieniających się warunków w jamie ustnej • Niewłaściwy kształt smoczka • Przetrwały odruch ssania • Przerost gardłowego trzeciego migdałka oraz powiększenie migdałków podniebiennych

9. Odruch ssania • Odruch ssania pojawia się w 14 tygodniu życia płodowego, a wygasa pomiędzy pierwszym a drugim rokiem życia. Przy prawidłowym przebiegu rozwoju płodowego i narodzin noworodek jest zdolny do ssania natychmiast po urodzeniu. Podstawowy schemat odruchu ssania kształtuje się sukcesywnie. Podczas karmienia piersią najpierw pobudzany jest obszar pomiędzy miękkim i twardym podniebieniem. Odruch ssania wywołują bodźce dotykowe na linii warg w osi symetrii twarzy i na mediadorsum . Silne rytmiczne ruchy ssania i połykania pokarmu trwają tak długo, jak długo trwa stymulacja. Prawidłowy odruch ssania zapewnia: • - zaspokojenie podstawowych potrzeb pokarmowych • - funkcjonowanie w koordynacji z odruchami : wciągania, przełykania i oddychania • - poczucie nasycenia i bezpieczeństwa

10. Patologicznie Działający odruch ssania • blokuje rozwój pozostałych odruchów związanych z jedzeniem • zakłócone oddychanie • refluks żołądkowo- przełykowy • ssanie, gryzienie, autostymulację języka • patologiczne otwieranie ust • stałe ssanie palca • hamowane przełykanie (trzymanie w buzi treści pokarmowej)

11. NiewłaŚciwej Pracy języka towarzyszą jeszcze inne objawy • Atoniczność mięśnia okrężnego ust • Szpara między wargami • Bladość twarzy i cienie pod oczami • Oddychanie przez usta Twarz adenoidalna- tzn. charakterystyczny wygląd towarzyszący przerostowi tkanki gruczołowej pierścienia Waldeyera, czyli migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego . Charakterystyczne dla tej grupy osób jest też odstawanie łopatek i wydatność brzuszna.

12. Powiększone migdały

13. Przykłady- twarz adenoidalna

14. Obserwacja sposobu oddychania • Założenie: podczas snu wszystko jest podporządkowane czynności wentylacyjnej organizmu jako jedynej bezwzględnie realizowanej dla podtrzymania funkcji życiowych! Osoba śpiąca oddychająca przez usta będzie: • układać się na wznak • preferować spanie bez poduszki lub na płaskiej poduszce • moczyć poduszkę śliną • chrapać

15. Inne istotne czynniki • Krótki czas karmienia piersią bądź rezygnacja z karmienia piersią. Jeżeli karmienie naturalne trwa długo, najlepiej około roku, dochodzi do utrwalenia się oddychania nosem. Natura ułatwia to zadanie, przemieszczając na ten okres w górę o trzy kręgi szyjne, w pobliże tylnych nozdrzy jam nosowych, krtań z tchawicą. Następuje uniesienie ku jamie ustnej przełyku. W rezultacie jedynie w niemowlęctwie nie dochodzi do krzyżowania się drogi oddechowej z układem pokarmowym w momencie połykania (Mackiewicz 1991).Noworodek ssąc pierś, nie przerywa czynności oddechowej przez nos. • Częste incydenty chorobowe układu oddechowego utrwalające nawyk oddychania przez usta. • Współwystępowanie wad zgryzu. Prawidłowe oddychanie jest warunkiem prawidłowego kształtowania się szczęki.

16. Prawidłowe oddychanie warunkiem prawidłowego kształtowania się szczęki ! • Ciśnienie powietrza wewnątrz jam nosowych w procesie fizjologicznego oddychania nosem powoduje właściwy rozwój szczęki. • Wąska szczęka wpływa na stłoczenie zębów i opóźnia rozwój wyrostków zębodołowych uzależnionych w swoim wzroście od rozwoju kości szczęki lub żuchwy. • Dopływ powietrza droga ustną ogranicza ruchy pionizacyjnejęzyka.W trakcie połykania obsada języka wypycha jego koniec do przedsionka i wciska czubek języka pomiędzy siekacze. Tworząc sobie miejsce, wychyla zęby górne, uwstecznia dolne i cofa żuchwę. Taki jest mechanizm powstawania tyłozgryzów. • Dotylny profil twarzy wymusza konieczność dopasowania się łuku dolnego do obejmującego go zwężonego górnego. Jeżeli dysproporcja wielkości jest znaczna i uniemożliwia dopasowanie się łuku dolnego do górnego- powstaje zgryz krzyżowy. • Kiedy wypychanie języka zbiega się z wyrastaniem zębów, ciągła obecność języka w płaszczyźnie zwarcia, uniemożliwia uzyskanie kontaktów przez zęby górne i dolne i powstaje zgryz otwarty. • Przodozgryzy mają w większości przypadków pochodzenie genetyczne, wielopokoleniowe.

17. przodozgryz

18. tyłozgryz

19. Zgryz krzyżowy

20. Zgryz otwarty

21. Odstające łopatki

22. Odwzorowywanie czynności pokarmowych w ruchach artykulacyjnych Mechanika aktu połykania: • Faza ustna: • zwarcie zębów, równoczesne uniesienie końca języka do wałka dziąsłowego • Pozostała część języka przemieszcza gałkę połykową do tyłu, brzegi języka unoszą się, uniemożliwiając wypłynięcie na boki przeciskanego pokarmu, w środku języka wtedy powstaje tez zagłębienie • od strony gardła następuje zwarcie opuszczonego podniebienia miękkiego z uniesioną obsadą języka

23. Odwzorowywanie czynności pokarmowych w ruchach artykulacyjnych Faza gardłowa: • - następuje podrażnienie receptorów smakowo-czuciowych obsady języka i podniebienia miękkiego, zaprzestanie oddychania • podniebienie miękkie przechodzi ze zwarcia podniebienno- językowego do zwarcia podniebienno-gardłowego • obniża się i przemieszcza do przodu obsada języka, tworząc miejsce dla przedostania się pokarmu • przełyk przybliża się ku tyłowi jamy ustnej • gałka połykowa przedostaje się do przełyku Faza przełykowa: wędrówka pokarmu do żołądka

24. Odwzorowywanie czynności pokarmowych W ruchach artykulacyjnych • Pełne rozwarcie ust z płasko na dnie zalegającym językiem: samogłoska a i e • Przejmowane na powierzchnie grzbietowa przez język kęsa pokarmowego: i, y • Zwężenie jamy ustnej z zaokrągleniem warg podczas przyjmowania płynów: o, u • Zwarcie ust w chwilę po oddzieleniu kęsa pokarmowego: m, p, b • Środkowe zagłębienie języka w momencie przemieszczania gałki pokarmowej i uniesienie czubka języka ku górze: głoski szczelinowe • Uniesienie końca języka do wałka dziąsłowego w momencie rozpoczynania ustnej fazy połykania: n, t, d, r, l; • Kolejny szereg syczący- umiejętność opanowania mniejszej pionizacji z przemieszczeniem końca języka do zębów przednich • Uniesienie obsady języka przy zwarciu podniebienno- językowym: głoski k, g, ch

25. Prawidłowy i nieprawidłowy akt połykowy - porównanie

26. podsumowanie • Najczęściej stwierdzana wadliwa artykulacja głosek przedniojęzykowych spowodowana jest dyskinezą ruchu języka podczas połykania. • Dysfunkcyjne połykanie wynika głownie z powodu blokady dopodniebiennego kierunku końca języka przez niezbędne do życia powietrze dostarczane drogą ustną. • Powszechnie spotykane wady w formie międzyzębowej wymowy głosek przedniojęzykowych w przeważającej większości są dysglosją ze względu na przyczynę zewnętrzną. • Zjawisko współwystępowania dysglosji z anomaliami zgryzowymi jest spowodowane wspólnym czynnikiem sprawczym, którym okazała się być dyskineza języka. • Dysglosji towarzyszą: dysmorfia twarzy, wadliwa sylwetka ciała, częsta zachorowalność dróg oddechowych • Dysglosja zatem to niewłaściwa realizacja głosek spowodowana dyskinezą ruchu języka w zespole oddechowo-połykowym.

27. Warto przeczytać: • Mackiewicz B., Dysglosja jako jeden z objawów zespołu oddechowo-połykowego, Gdańsk 2002 • Pluta Wojciechowska D., Czynność połykania jako przedmiot diagnozy i terapii logopedycznej [w:] Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej- metoda krakowska, red. J. Cieszyńska, Z. Orłowska- Popek, M. Korendo, Kraków 2010. • Pluta- Wojciechowska D., Mowa dzieci z rozszczepem wargi podniebienia, Kraków2011.