E-Business

1. E-Business Ligjerata 8 Fisnik Dalipi, MSc USHT - Fakulteti Ekonomik

2. Tregtia mobile (m-comerce) • Secilatregtielektronike pa tel (wireless), e posaqërishtajo e cilarealizohetnëpërmjetInternetit. • Gjeneralishttermi “biznes“ konsiderohetrrthina e plotë e ndërmarjes, respektivishttëgjithaprocesetdhendërlidhjet/relacionet me furnitorët, tëpunësuarit,sidhekonsumatorët. Prandaj “Biznesi Mobil” mundettëpërshkruhetsishfrytëzim/përdorimiteknologjisë mobile përmirëmbajtjen, përmirsiminosezgjërimin e procesevedhendërlidhjeve/relacionevetëbiznesitaktualapopërtëzhvilluarsegmentetërejatëbiznesit. Përdryshe ,”Biznesi Mobil” mudenttëpërmbajtëgjithaaktivitetet, proceset, dheaplikacinettëcilatjanëtërealizuaraapotëmbështeturangateknologjitë mobile. • Sipaskësajpikpamje “Biznesi Mobil” mundettëdefinohetsitëgjithallojet e aplikacionevebiznesore me shfrytëzimtëveglaveapomjeteve mobile. Nëvazhdimmundtëthuhet se “Biznesi Mobil“ fokusohetrespektivishtpërqëndrohetnëfurnizimin, përpunumin,dheofrimin e tëçfar do llojitëinformatave. Aplikacionet e biznesitmobilnukjanëtëpërkufizuaranëtelefonetmobil/cellular, poratopërfshijnëedheveglat/mjetettjera mobile siqëjanë smart telefonatdhe PDA veglat/mjetet (Personal Digital Assistant). • Megithate, “Mobile Commerce” fokusohetnëpërpunumin e transakcionevedheprandajështëvetëmpjesë e biznesitmobil

3. Gjeneratat e telefonive mobile • 1G – gjenerata e parë wireless teknologjisë • 2G – gjenerata e dytë wireless teknologjisë digjitale • 2.5G – Interim wireless teknologjia pjesërisht e përshtatur edhe grafikës • 3G – gjenerata e tretë wireless teknologjisë digjitale: e përshtatur mediumeve më të pasuruara siç është video klipi • 4G – wireless teknologjia e katërt

4. Gjeneratat e telefonive mobile1G dhe 2G • 1G – gjenerata e parë e teknologjisë pa tela. Është zbuluar në vitet 80. Informacioni ka qenë analog. • 2G – Informacioni është digjital. U lansua në vitin 1991 në Finland me standardin GSM (Global System for Mobile Communication). Për herë të parë përdoret SMS-i. • Edhe pse të dy sistemet përdorin sinjalin digjital për të lidhur radio kullën me sistemin telefonik, zëri gjatë thirrjes kodohet në sinjal digjital në 2G kurse në 1G modulohet në frekuencë më të lartë, edhe atë në 150MHz e më sipër.

5. Gjeneratat e telefonive mobile3G dhe 4G • 3G – për herë të parë futet në përdorim në v. 2001 në Japoni. Ofrojnë siguri shumë më të madhe se 2G duke përdorur aspekte kriptografike. Zbatohen në: Mobile TV, Video on demand, Video Conferencing, etj. • 4G – akoma në përpunim e sipër. Ka suport për IPv6. Përdoren antena inteligjente (MIMO antena apo të antena të shumëfishta). Ofrohet IP-telefonia, qasje ultra e shpejtë në Internet: WiMAX me 128 Mbit/s download dhe 56 Mbit/s për upload në kanale prej 20Hz. Në punim e sipër është standardi IEEE 802.16m për të realizuar 1000 Mbit/s për pranim stacionar dhe 100 Mbit/s për pranim mobil.

6. Mjetet(veglat) dheshërbimet e biznesitmobil • PDA (Personal digital assistant) wireless kompkutor xhepi • SMS (Short Message Service)- teknologjia e cila mundëson dërgimin e mesazheve të shkurta tekstuale në ndonji celular • EMS (Enhanced Messaging Service)- SMS ekstenzioni e cila mbështetë animacione të thjeshta, fotografi të vogla, melodi. • MMS (Multimedia Messaging Service )- mundëson dërgimin e informacioneve multimediale • Smartphone – internet mobile telephone – celular të cilët mbështetin aplikacione mobile

7. DISANGAAPLIKACIONETEBIZNESIT MOBIL • Aplikacionet finansiare Mobile (B2C,B2B) • Reklamimi Mobil (B2C) • Qeverisja Mobile me stoqet (inventarin) (B2C B2B) • Servis menaxhmet proaktiv (B2C,B2B) • Wireless reinxhinjering (B2C,B2B) • Shërbimet Mobile për argëtim (B2C) • Zyra Mobile (B2C) • Mësimi Mobil në distancë (B2C) • Wireless memorim (ruajtje) i të dhënave (B2C B2B) • Muzikë mobile sipas kërkesës (B2C)

9. PËRPARSITË E BIZNESIT MOBIL • Kursen parat • Kursen kohën • Përmirson kualitetin e informacionit • Rritë knaqsinë dhe lojaqlitetin e konsumatorëve • BIZNESI MOBIL REALIZOHET NËPËRMJET • Vendeve Mobile të punës • Menxhim të mardhënjeve me konsumatorët • Logjistikës së biznesit Mobil • Menaxhmin e udhëtimeve • Mobile Procurement • Supply Chain Management

10. Parajadigjitale/elektronike,PagesadigjitaledheKriptogradiaParajadigjitale/elektronikeParajadigjitale/elektronike,PagesadigjitaledheKriptogradiaParajadigjitale/elektronike • Konceptiiparasëdigjitaleshihetnëatë se vleranë vend tëvendosetnënjë letër apo metal memorohetsinjësërieshifravedigjitalenëndonjë medium. • Parajadigjitaleparaqetsistemtëtërëiciliimundësonpersonittëcaktuartëpaguajmallinaposhërbimin duke barturapotransferuarnumratëcaktuarprejnjëllogaritjenëtjetërnëmënyrelektronike. • Parajadigjitalemundëtëshfrytëzohetpërblerje online nëmënyrënëtëcilënkonsumatoribënzgjedhjen e produktittëcilinai don tablejnëpërmjetkompjuterit, futnëkompjuter numrin e llogarissëtijbankaredhekështu e urdhëronbankënqënëmënyrelektroniketëbëjpagesën e produktittëcaktuar. • Përposblerjessëmallravepoashtuedheshërbimetmundentëpaguhen me paradigjitale/eletronike

11. Egzistojn modele të ndryshme të parasë digjitale si psh mund të jenë në formë të kartelave apo të bazuara në ndonjë zgjidhje soferike. • Modeli i përgjithshëm i parasë digjitale përfshin këto sfera: • 1. Account-clearing domein-në të cilat institucionet financiare bankat krilinge dhe banka qëndrore realizojnë transaksione finansiare ndërbankare • 2. Sfera emituese-operative - institucionet të cilat bëjnë emitimin e paras digjitale apo elektronike dhe e cila është në interaksion me sferën operativo-krilnge. • 3. Consumer domain-në suaza të të cilit: a) realizohet bartja apo transferi i paras digjitale prej eminentit te shfrytëzuesi b) pagesa e mallrave apo shërbimeve c) depoziti: bartja apo transferi i vlerës prej shfrytëzuesit te eminenti

12. Pagesa digjitale • Për dallim nga sistemi tradicional i pagesës,pagesa digjitale përfshin: bankomatët,kartelat kreditore dhe online pagesat. • Bankomati është një vegël automatike i cili shërben për pranimin e depozitave,pagesën e parave të gatshme nga llogarija e shfrytëzuesit, marja e informatave për gjendjen e llogarisë, operacionet këmbyese (Exchange Operations) . • Kartelat kreditore jane paraqitur viteve të 60-ta dhe kryesisht shërbejnë për pages me pakicë gjat blerjes së mallrave apo shërbimeve të caktuara. • Kartelat kreditore mund të shfytëzohen edhe për online pagesa. • Në ditët e sotshme konsumatorve nëpërmjet internetit i ofrohen web sajte të ndryshme në të cilat mundë të shihen produktet e ofruara dhe të bëhet zgjidhja e tyre. • Pagesat realizohen në atë mënyrë ku në fushë të caktuar futet numri i kartelës kreditore.

13. Kriptografia • Edhe pse në sy të par duket thjesht dhe aktraktive mu akti i futjes dhe i bartjes së numrit të kartelës kreditore nëpërmjet internetit krijon mundësin për keqpërdorime. • Zgjidhja e problemit të këtyre keqpërdorimeve na çon në drejtim të të ashtuquajturës kriptografi. • Kriptimi është proces i transformimit të informatave në asi përmbajtje të shifruara të cilat janë të kuptueshme vetëm për pranusit të informatave • Shifrimi i porosive apo i të dhënave realizohet në dy faza • 1. Enkriptimi-proces i shifrimit me qelësin për shifrim. • 2.Dekriptimi-proces i deshifrimit me qelësin për dekriptim • Procesi i ekriptimit dhe dekriptimit realizohet nëpërmjet funksioneve matematikore të cilët janë në formë të algoritmit

14. Infrastruktura e e-biznesit Infrastruktura paraqet tërësin e resurseve të përbashkëta teknologjike të cilat mundësojnë që të gjenerohet platforma apo baza për aplikacionet e e-biznesit të ndërmarjes. • Në suaza të mbështetjes infrastrukturore bie apo nënkuptojm komponentet Harduerike, Softueri Sistemor dhe Aplikativ ,Rrjetet telemunikuese, mbështetja e shërbimit në atë mënyrë që të gjithë në ndërmarje të kanë qasje resurseve të nevojshme. Pra mund të themi se infrastruktura mundë të kuptohet si qendër e teknologjive si dhe bazë e shërbimeve. Gjeneralisht infrastruktura e shërbimit të e-biznesit si shembull mund të ndërtohet në këtë mënyrë: • platforma hardverike – kompjutorët, elementet konektive apo lidhase, si dhe komponentet e tjera haduerike • paltforma telemunikuese –satelitët, kanalët e ndryshme komunikuese • patforma e servereve –softueri sistemor dhe optikativ • platforma e serviseve (shërbimeve)-serviset për mbështetje siqë janë web sajtet, pagesa elektronike dhe të ashtuquajturit serviset e sertifikuara • resurset njerzore siqë janë programerët • patforma e rjeteve kompjuterike dhe platformat e Internetit -interneti –intarneti- extarneti • Këmbimi elektronik i të dhënave(EDI) dhe rrjetet telekomunikuse

15. Bazat e të dhënave dhe E-Biznesi • Duke marë parasyshë se web sajtet në sferen e e-biznesit nuk nënkuptojnë vetëm tekst dhe fotografi por edhe interaksion apo ndërlidhje me konsumatorët dhe të dhënat e organizatës, këto lloje të sajtëve sigurojnë apo më mirë thënë mundësojnë ndërlidhje me bazat e të dhënave. • Sajtet e e-biznesit i shfrytëzojn bazët e të dhënave për të mundësuar servis (shërbim),transaksion të të dhënave, pas kërkesës apo pyetjes së konsumatorit të kontrollojnë se a thua produkti i kërkuar gjindet në depo apo jo në sasi të duhur respektivisht të kërkuar, si dhe kërkim të informatave të tjera relevante.

16. Platformat e ekomomisëdigjitale/rrjetore • Si bazëpërzhvillimin e proceseveafaristeelektronikenëpraktikëjanëparaqitur tri platformaqëndrore, tëcilatkanësipërmbajtjekëmbimin/ndrimin e tëtrekomponenteve (Informacionin, KomunikimindheTransakcionin),dhenëkëtëmënyrëmundentëipërshkruhenrrethittëngushttëE-biznesit, kursesëbashku me sferatblerje,shitje, dhetregtiparaqesinfushatkryesoretëveprimtarisëtënjëndërmarjejerespektivishttënjëtregu. • E- Procurement - mundësonblerjenelektroniketëprodukteverespektivishttëshërbimeveprejndonjëndërmarjejenëpërmjetrrjetëvedigjitale, kështuqërezultonnjëintegrimiteknologjiveinovativekomunikuesedhe informative, nëdrejtimtëmbështetjesrespektivishttëzhvillimittëdetyrave operative dhestrategjikenësferën e furnizimit. • E – Shop – mundësonshitjenelektroniketëprodukteverespektivishttëshërbimeveprejndonjëndërmarjejenëpërmjetrrjetëvedigjitale, kështuqërezultonnjëintegrimiteknologjiveinovativekomunikuesedhe informative, nëdrejtimtëmbështetjesrespektivishttëzhvillimittëdetyrave operative dhestrategjikenësferën e shitjes. • E- Marketplace – mundësontregtinëelektronike me produkterespektivishtshërbimenëpërmjetrrjetëvedigjitale, kështuqërezultonnjëintegrimiteknologjiveinovativekomunikuesedhe informative, nëdrejtimtëmbështetjesrespektivishttëzhvillimitdhendërlidhjessëOfertësdheKërkesës

17. Ekzistojnë edhe dy platforma tjera të cilat mundë t’ i a përshkruajm rrethit të gjërë të E- biznesit të cilat nuk i potencojnë në mënyrë të njejtë të tri komponentet e lartpërmendura, por posaqërisht koncentrohen në Informin dhe Komunikim. • E- Community - mundëson kontakt elektronik ndërmjet personëve respektivisht Institucioneve nëpërmjet rrjetëve elektronike, kështu që rezulton një integrim i teknologjive inovative komunikuese dhe informative si dhe mbështetje e këmbimit të të dhënave respektivisht të diturisë , si dhe mbështetje për para pregaditjen e vendimeve relevante që kanë të bëjnë me transakcionet finansiare • E- Company – mundëson kooperimin elektronik ndërmjet ndërmarjeve nëpërmjet rrjetëve digjitale, kështu që rezulton një integrim i teknologjive inovative komunikuese dhe informative për ndërlidhjen e rezultateve/efekteve të ndërmarjeve të veçanta në drejtim të krijimit të një ndërmarjeje Virtuele me një ofertë të bashkuar për transakcione të ndryshme.

18. KonceptetAfariste Përgjigjanëpyetjen“ Si mundentëardhura/profitenë E-biznestëgjenerohen?”mundëtëfitohetdrejpërdrejtnganjëanaliza e konceptitafaristrespektivishtbiznesor. Konceptiafarist/biznesorpërshkruandriminapokëmbimin e njëefektirespektivishtrezultati (produktaposhërbim) ndërmjetpartnerëvetëcaktuarafaristsingapikpamja e përmbajtjes e poashtuedhekompenzimittëduhur. Dallojmëkatërkoncepteafaristetipike, për E-biznesin: • Content – përmbanmbledhjen,selekcionimin,sistematizimin, përpilimindhepregaditjessëpërmbajtjevenënjëplatformënëkuadërtënjërrjete. • Commerce – përmbanapopërfshinëinicimindhetrajtiminrespektivishtzhvillimin e transakcioneveafaristenëpërmjetrrjetavedigjitale,që do tëthotë se fazattradicionaletëtransakcionevenëmënyrëelektronikembështeten, plotësohenosezëvëndësohen (substituohen) • Context - ka tëbëjë me klasifikimin , sistematizimin, dhebashkqeverisje me informacionetdherezultatet/efektet e pranishme (qëgjinden) nërrjeta.Kështuqëtentohettëarrihetqëllimiipërmirsimittëtransparencëssëtregut (reduktimtëkompleksitetit),dheOrientimit(navigimit) përshfrytzuesit. • Connection.- tekykonceptmundësohetrespektivishtorganizohetinterakcioniaktorëve (pjesmarsve) nërrjet.Kybashkimmundettërealizohetnënivelkomunikimi, nivelkomercialsidhenivelteknologjik.

19. Zinxhiriikrijimittëvleraveelektronike (value chain) • Zinxhiriikrijimittëvleraveelektronike (value chain) paraqetvlerën e tërësishmetëcilatpërbëhenngaaktivitetetelektronikeindividualesidhengakëtoaktivitetefitimiigjeneruar . • Nëkuadërtëzinxhirittëvlerave -Value chainposaqërishtidentifikohenaktivitetetqëkanënjërelevancëtëmadhepërkrijimin e vlerave. Zhixhiri i vlerave në Ekonomin Reale Infrastruktura e ndërmarjes Menaxhmenti i personelit Zhvillimi teknologjik Produkti real Furnizimi Shërbimi i shitjes Operacionet –praktikat e ndryshme Logjistika Marketingu dhe shitja Logjistika Mundësitë për mbështetje Mbledhja e informatave Sistematizimi i informatave Zgjidhja e informatave Produkti elektronik Kombinimi i informatave Shpërndarja e informatave Ndrimii-këmbimi i informatave Vlersimi i informatave Ofrimi i informatave Zinxhiri i vlerave në Ekonomin Digjitale Margjinat Margjinat Margjinat Margjinat

20. Thank You! • PYETJE???