Udziały / akcje znajdujące się w majątku wspólnym małżonków dr Radosław L. Kwaśnicki

1. Udziały / akcje znajdujące się w majątku wspólnym małżonkówdr Radosław L. Kwaśnicki

2. MOTTO „Trzy są sposoby zdobywania mądrości. Pierwszy to refleksja – najbardziej szlachetny, następnie naśladowanie – jest on najłatwiejszy, a trzeci to doświadczenie – najbardziej gorzki ze wszystkich.” Konfucjusz KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

3. Agenda Nabycie udziałów / akcji za środki pochodzące z majątku wspólnego astatus wspólnika / akcjonariusza Case study Przynależność udziałów / akcji do majątku wspólnego Status wspólnika / akcjonariusza – (co najmniej) trzy poglądy Nowelizacja KSH z 2004 r. – art. 1831 oraz art. 3321 KSH Orzecznictwo Wykonywanie praw udziałowych / akcyjnych przez małżonków KRiO a KSH Wykonywanie praw udziałowych / akcyjnych „w spółce” – art. 184 oraz art. 333 § 2 KSH Wykonywanie praw udziałowych / akcyjnych „na zewnątrz spółki” – art. 36 i nast. KRiO III. Podsumowanie KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

4. Casestudy – przypadek teoretyczny X i Y są małżeństwem, w którym obowiązuje ustrój majątkowej wspólności ustawowej. X obejmuje / nabył udziały / akcje w spółce kapitałowej za środki pochodzące z majątku wspólnego małżonków. Stroną czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji jest wyłącznie X. czy udziały / akcje wchodzą w skład majątku wspólnego X i Y? kto jest wspólnikiem / akcjonariuszem spółki kapitałowej? KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

5. Z ŻYCIE WZIĘTE … (wiele lat temu) Magda i Oskar, wówczas młodzi małżonkowie, założyli spółkę z o.o. (Spółka „X”) (niewielkie) wkłady na pokrycie kapitału zakładowego Spółki „X” pochodziły z majątku wspólnego Magdy i Oskara „u notariusza” był tylko Oskar (Magda była na wczasach z ich wspólnym synem) syn Magdy i Oskara – po osiągnięciu pełnoletności – stał się wspólnikiem uprawnionym do 10% udziałów w Spółce „X” tak więc w majątku wspólnym Magdy i Oskara jest 90% a ich syn ma 10% udziałów Spółki „X” KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

6. Z ŻYCIE WZIĘTE … Spółka „X” rozwija się znakomicie, jej wartość wynosi 70 milionów złotych cały majątek rodziny (m.in. nieruchomości, samochody, środki pieniężne etc.) jest w Spółce „X”, tj. „jedynym” ich majątkiem są wszystkie udziały ww. spółki Oskar jest prezesem, syn członkiem zarządu a Magda - prokurentem; wszyscy pobierają wysokie wynagrodzenia reprezentacja Spółki „X” jest dwuosobowa, w tym z udziałem prokurenta (Oskar nie może działać sam […]) na zgromadzeniach wspólników Spółki „X” od lat obecni bywają (tylko) Oskar i jego syn KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

7. Z ŻYCIE WZIĘTE … 07.01.2013 r. Oskar wyprowadza się z domu, pojawia się nieusuwalny konflikt pomiędzy małżonkami, syn staje po stronie Magdy, 10.01.2013 r. syn otrzymuje zawiadomienie o zgromadzeniu wspólników w dniu 18.01.2013 r. z „rozbiorowym” porządkiem obrad obejmującym m.in.: zmiany w zarządzie, wyrażenie zgody na zbycie udziałów Spółki „X”, wprowadzenie wymogu obecności 51% k.z. (kworum dla uchwał), przyznanie Oskarowi uprawnień osobistych (np. dot. składu zarządu), wyrażenie zgody na zbycie majątku, w tym nieruchomości, spółki, podwyższenie kapitału zakładowego z wyłączeniem prawa poboru. KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

8. Z ŻYCIE WZIĘTE … Co się dzieje (za radą prawnika): Magda doręcza Oskarowi sprzeciw co do zbywania przez niego udziałów Spółki „X” oraz wykonywania jakichkolwiek praw w Spółce, Magda zgłasza się do Spółki „X” z wnioskiem o wpisanie jej, obok Oskara, jako współuprawnionej do 90% udziałów Spółki „X” i - wskazując adres do doręczeń – informuje, iż nie wyraża zgody na jakiekolwiek działania Oskara w Spółce „X” bez jej wyraźnej zgody. Załącza stosowne dokumenty, w tym akt małżeństwa, dowód przelewu (pomimo ustawowego domniemania etc.), Syn zwołuje „antyrozbiorowe” zgromadzenie wspólników na dzień 25.01.2013 r.. KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

9. Z ŻYCIE WZIĘTE … 18.01.2013 r. Magda i Oskar, w towarzystwie notariusza, zgłaszają się z zamiarem wzięcia udziału w zgromadzeniu wspólników Spółki „X”, Magda nie zostaje wpuszczona, co protokołuje notariusz, zgromadzenie „podejmuje” wszystkie uchwały, w tym odwołuje syna z zarządu, Oskar, przy pomocy ochrony, „zmienia zamki w drzwiach”, uniemożliwia synowi kontakty z bankami, dostęp do dokumentów etc. rozpoczyna się „korporacyjna wojenka” - KRS, zabezpieczenia, „antyrozbiorowe” zgromadzenie etc. … KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

10. Przynależność Udziałów / akcji do majątku wspólnego KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

11. STATUS wspólnika / akcjonariusza w spółce- Trzy Poglądy KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

12. Wspólnikiem / akcjonariuszem staje się tylko małżonek będący stroną czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji • Założenia: • sprowadzenie istoty prawa udziałowego w spółkach kapitałowych do wierzytelności (stanowisko to zapoczątkował – w 1991 r. - A. Dyoniak) – pomimo przynależności wierzytelności do majątku wspólnego małżonek, który nie brał udziału w czynności nie staje się wierzycielem, a korzyści związane z tą wierzytelnością uzyskuje jako podmiot współuprawniony do majątku wspólnego • przedmiotem majątku wspólnego mogą być wyłącznie prawa majątkowe, zaś w udziale / akcji inkorporowane są również prawa niemajątkowe • ochrona bezpieczeństwa obrotu • Argumenty przeciw: • wspólność majątkowa małżonków jest wspólnością niepodzielną, zatem nie można dokonywać jej podziału • nie jest możliwe dokonanie dychotomicznego podziału na prawa korporacyjne i organizacyjne • wyłączenie możliwości aktywacji statusu wspólnika / akcjonariusza przez drugiego z małżonków prowadzi ć może do jego pokrzywdzenia oraz wywłaszczenia KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

13. Status Wspólnika / akcjonariusza uzyskują „Automatycznie” oboje małżonkowie • Założenia: • wspólność prawa podmiotowego • interpretacja art. 31 i art. 33 KRiO, z których wynika przynależność udziałów / akcji do majątku wspólnego • Argumenty przeciw: • komplikacje w funkcjonowaniu spółek (zwłaszcza spółek publicznych) • komplikacje dla małżonka nieuczestniczącego w czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji (np. art. 380 § 1 in fine KSH) KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

14. wspólnikiem / akcjonariuszem staje się małżonek, który ujawnił wolę uczestnictwa w spółce kapitałowej • Formalny status wspólnika / akcjonariusza uzyskuje tylko małżonek uczestniczący w czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji • Małżonek nieuczestniczący w czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji uzyskuje wyłącznie materialny status wspólnika / akcjonariusza • Małżonek uprawniony materialnie może uzyskać formalny status wspólnika / akcjonariusza poprzez ujawnienie woli uczestnictwa w spółce (np. poprzez złożenie wniosku o wpis do księgi udziałów / akcyjnej) KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

15. wspólnikiem / akcjonariuszem staje się małżonek, który ujawnił wolę uczestnictwa w spółce kapitałowej • Zalety: • uwzględnienie wspólności prawa podmiotowego • żaden z małżonków nie jest zmuszony do uczestnictwa w spółce (dobrowolność) • pewność co do kręgu osób będących wspólnikami / akcjonariuszami spółki – PEWNOŚĆ OBROTU GOSPODARCZEGO • oraz co do momentu, od którego ww. podmiotom przysługuje ten status • brak pokrzywdzenia oraz wywłaszczenia drugiego małżonka KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

16. Nowelizacja KSH z 2004 r. – dodanie art. 1831 oraz art. 3321 KSH • Art. 1831Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską. • Art. 3321Statut spółki może zawierać postanowienie, iż w przypadku, gdy akcje imienne są objęte wspólnością majątkową małżeńską akcjonariuszem może być tylko jeden ze współmałżonków. • odmienne brzmienie przepisów (poprawka Senatu)  spór odnośnie interpretacji ww. przepisów KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

17. Orzecznictwo SN (1999 – 2009) Stanowisko Sądu Najwyższego: „Udziały nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów.” ale – do czego poniższe orzeczenia nie odnoszą się wprost - co wówczas, gdy drugi małżonek zgłosił chęć uczestnictwa w spółce wcześniej niż oceniana przez sąd czynność prawna (np. zaskarżona uchwała)? postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 03.12.2009 r., II CSK 273/09, Legalis wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.01.2009 r., II CSK 446/08, OSNC – Zb. dodatkowy 2010 nr A, poz. 7, s. 34 wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.05.1999 r., I CKN 1146/97, OSNC 1999 nr 12, poz. 209, s. 59 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

18. Orzecznictwo (Sąd okręgowy w łodzi – 2012 R.) … w sprawie z powództwa jednego z małżonków o rozwiązanie spółki – problem jego legitymacji czynnej do wystąpienia z takim powództwem bez zgody drugiego małżonka, który wcześniej zgłosił chęć uczestnictwa w spółce … „Rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy od rozstrzygnięcia sprawy Sądu Okręgowego w Łodzi o sygn. akt […]. W przypadku bowiem ustalenia w sprawie […], że udziały te weszły do majątku wspólnego małżonków […], to zgodnie z dyspozycją art. 184 § 1 KSH współuprawnieni z udziałów wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela”. postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 07.02.2012 r., X GC 326/11 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

19. Orzecznictwo (Sąd okręgowy w WARSZAWIE – 2012 R.) „Sąd nie podziela poglądu na temat nabycia statusu wspólnika przez małżonka, który nie złożył oświadczenia o objęciu udziałów (w sytuacji, gdy udziały te zostały pokryte ze środków pochodzących z majątku wspólnego małżonków) poprzez samą okoliczność wpisania tego małżonka do księgi udziałów, bez zgody małżonka, który objął udziały. Brak jest podstaw do przyjęcia prezentowanego poglądu w świetle art. 183(1) k.s.h. Przepis ten daje jedynie możliwość ograniczenia lub wyłączenia w umowie spółki możliwości wstąpienia do spółki współmałżonka wspólnika, gdy udziały objęte są małżeńską wspólnością majątkową. Natomiast nie stanowi, że w przypadku braku takich ograniczeń wspólnikiem staje się współmałżonek, gdy takie żądanie zgłosi”. postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 21.05.2012 r., XVI GC 79/11 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

20. Orzecznictwo (Sąd APELACYJNY w Warszawie – 2012 – 2013 R.) „Zdaniem Sądu Apelacyjnego, dla rozpoznania zażalenia interwenientki nie było konieczne rozstrzygnięcie, czy […] przysługuje status wspólnika (a ściślej „współwspólnika”) Spółki […] z tytułu udziałów znajdujących się w majątku małżonków […]. Sąd Apelacyjny stoi bowiem na stanowisku, że w niniejszej sprawie […] nie może aktualnie mieć statusu interwenienta ubocznego, niezależnie od tego, czy taki miałby powstać już od dnia nabycia udziałów przez […] czy też dopiero od chwili wpisania […] do księgi udziałów”. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21.12.2012 r., I ACz GC 1638/12 W tożsamym stanie faktycznym Sąd Apelacyjny w Warszawie uwzględnił zażalenie interwenientki ubocznej, uznając, że ma ona jednak interes prawny we wstąpieniu do sprawy o rozwiązanie spółki z o.o. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30.11.2012 r., I ACz GC 2059/12 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

21. Czy istnieją przesłanki z art. 390 § 1 KPC lub art. 60 ust. 1 ustawy o Sądzie Najwyższym do podjęcia uchwały przez SN? • różnice poglądów w orzecznictwie sądów wszystkich instancji • brak rozstrzygnięcia przez orzecznictwo istniejących wątpliwości prawnych wskazywanych przez doktrynę • brak przyznania w orzecznictwie realnej ochrony dla praw współmałżonka wspólnika/akcjonariusza • „Nawet jeżeli podzielić wątpliwości odnośnie wykładni art. 1831 k.s.h. oraz możliwości uzyskania statusu współwspólnika, to kwestie te nie miały istotnego znaczenia z punktu widzenia oceny zasadności zażalenia. W konsekwencji już z tej przyczyny brak było podstaw do sięgnięcia przez Sąd Apelacyjny do instytucji pytania prawnego (art. 390 k.p.c.)” • postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21.12.2012 r., I ACz1638/12 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

22. (sporna) Relacja przepisów ksh oraz krio(art. 2 KSH) KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

23. wykonywanie praw wspólników / akcjonariuszy „w Spółce” – art. 184 § 1 oraz 333 § 2 KSH Zasada: współuprawnieni z udziałów / akcji wykonują swoje prawa w spółce przez wspólnego przedstawiciela (art. 184 § 1 KSH oraz art. 333 § 2 KSH) gdy obaj małżonkowie są wpisani do księgi akcyjnej na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej to „prawa z akcji wykonują wówczas przez przedstawiciela. Osobą tą może być jeden ze współmałżonków. W takiej sytuacji drugi małżonek udziela mu pełnomocnictwa, co powoduje, że pierwszy małżonek działa w imieniu ich obojga. Gdyby małżonek niedziałający miał się ograniczać do wyrażenia zgody na działania męża / żony, nie byłby, zgodnie z ogólnymi przepisami prawa cywilnego, stroną czynności dokonanych przez małżonka działającego.” postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29.04.2011 r., XVI GCo75/11 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

24. Skutki niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela przez współuprawnionych małżonków Skutki niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela: „brak wskazania wspólnego przedstawiciela powoduje sytuację, w której prawa z udziału pozostają w zawieszeniu i nie mogą być wykonywane. Współuprawniony nie może zatem wykonywać prawa głosu, zaskarżać uchwał podjętych przez organy statutowe spółki, wykonywać czynności kontrolnych, dywidenda jest wypłacana do depozytu sądowego itp.” wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.01.2007 r., III CSK 238/07, LEX nr 445167 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

25. UDZIAŁ WSPÓŁUPRAWNIONYCH w zgromadzeniach WSPÓLNIKÓW / WALNYCH ZGROMADZENIACH • Ani przewodniczący zgromadzenia, ani zarząd spółki kapitałowej nie powinni – jeśli nie mają pewności - decydować o tym, któremu z małżonków przysługuje prawo do udziału w zgromadzeniu • Jeśli na zgromadzeniu wspólników / walnym zgromadzeniu stawią się oboje małżonkowie (nie wyznaczywszy wspólnego przedstawiciela) to wydaje się, że przewodniczący bądź zarząd powinni im umożliwić wspólne uczestnictwo w zgromadzeniu , w tym wykonywanie prawa głosu i innych praw, o ile wykonują je jednolicie • Powyższe eliminuje ryzyko pokrzywdzenia jednego ze współuprawnionych, bądź ryzyko wzruszenia danej czynności przez nieobecnego współuprawnionego KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

26. kworum • Konsekwencją dopuszczenia współuprawnionych do udziału w zgromadzeniu wspólników / walnym zgromadzeniu jest wliczanie reprezentowanego przez nich kapitału zakładowego do kworum • „udział będący powodem współuprawnienia, o jakim mowa w art. 184 KSH wlicza się do kworum również wówczas, gdy współuprawnieni nie wskazali wspólnego przedstawiciela” • wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04.01.2007 r., III CSK 238/07, LEX nr 445167 KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

27. Wykonywanie prawa głosu Niejednolite wykonywanie prawa głosu przez współuprawnionych: oddane przez współuprawnionych głosy należy uznać za nieważne oddane głosy nie powinny być brane pod uwagę przy liczeniu głosów Jednolite wykonywanie prawa głosu przez współuprawnionych: oddane przez współuprawnionych głosy należy uznać za ważne oddane głosy powinny być brane pod uwagę przy liczeniu głosów KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

28. wykonywanie praw wspólników / akcjonariuszy „na zewnątrz spółki” – art. 36 i nast. Krio Zasada:każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać przedmiotami oraz prawami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku wspólnego (tzw. „zasada samodzielności”, art. 36 § 2 KRiO) Powyższa zasada dotyczy wykonywania zarządu majątkiem wspólnym wobec osób trzecich (art. 2 KSH) Każdy z małżonków ma prawo sprzeciwu co do czynności drugiego małżonka KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

29. Rozporządzanie udziałami / akcjami Rozporządzanie udziałami / akcjami – czy wymaga zgody małżonka? konieczność uzyskania zgody małżonka na rozporządzenie udziałami / akcjami nie jest wymieniona w katalogu zawartym w art. 37 KRiO czy udziały / akcje mogą być uznane za „przedmioty majątkowe służące małżonkowi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej” (przedmiotami tymi, zgodnie z art. 36 § 3 KRiO, taki małżonek zarządza samodzielnie) KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

30. podsumowanie • zagadnienie, czy małżonek osoby, która objęła / nabyła udziały / akcje za środki pochodzące z majątku wspólnego w trakcie trwania majątkowej wspólności ustawowej jest lub może stać się wspólnikiem / akcjonariuszem Spółki jest sporne, aczkolwiek więcej argumentów przemawia za stanowiskiem, że małżonek nieuczestniczący w czynności objęcia / nabycia udziałów / akcji ma prawo przystąpić do spółki; • w przypadku współuprawnienia małżonkowie wykonują swoje prawa przez wspólnego przedstawiciela; • z uwagi na bezpieczeństwo prawne, w przypadku niewyznaczenia wspólnego przedstawiciela, należy postulować dopuszczenie łącznego wykonywania przez współuprawnionych praw z udziałów / akcji; • kwestię rozporządzania udziałami / akcjami znajdującymi się w majątku wspólnym normują przepisy KRiO; każdy z małżonków jest uprawniony do samodzielnego zarządzania ww. składnikami majątku, o ile drugi małżonek nie wyrazi stosownego sprzeciwu. KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy

31. KWAŚNICKI, WRÓBEL & Partnerzy