W Y K Ł A D D R U G I

1. W Y K Ł A D D R U G I Prawo precedensów Porównanie systemów prawnych

2. SYSTEM PRAWA ANGLIA, XIII w. COMMON LAW WYROKI SĄDOWE PRECEDENS

3. (BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE

4. PRECEDENS PRAWNY Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’ Precedens prawny – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości 1. zasada lub reguła prawna (norma) 2. stworzona przez sąd (wyrok) 3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący) 4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

5. NORMA PRAWNA PRECEDENSU WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE (Kowalski ukradł z ogródka Nowaka leżak wielofunkcyjny, sąd skazał go na 2 lata więzienia) norma indywidualna PRZEPIS USTAWY (Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu) norma generalna PRECEDENS (Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności ponieważ jest to niezgodne z prawem) norma indywidualna o charakterze generalnym w przyszłości

6. ZASADA STARE DECISIS („STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”) („LET THE DECISION STAND”) STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii) • Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji • Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna

7. WIĄŻĄCY (binding) NIEWIĄŻĄCY (persuasive) PRECEDENS

8. SĄD NAJWYŻSZY Sąd Najwyższy stanu Sądy Okręgowe Sąd Apelacyjny stanu Sądy Dystryktowe Sąd I instancji

9. MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO • moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych) • stare decisisczy orzekanie z duchem czasów ? * ciągłość prawa * przewidywalność orzeczeń * niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji * obowiązywanie ‘skostniałych’ przepisów • przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

10. Plessy v. Ferguson (1896) „separate but equal” Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa

11. Furman v. Georgia (1972) zawieszenie kary śmierci Gregg v. Georgia (1976) kara śmierci w gestii stanów

12. Dred Scott v. Sandford (1857) usankcjonowanie niewolnictwa Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795) Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI Poprawka (1916) Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971) XIII Poprawka zniesienie niewolnictwa

13. Korematsu v. United States (1944) obozy internowania WSPÓŁCZESNE KONTROWERSJE: Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego Roe v. Wade (1973) – aborcja Vacco v. Quill (1997) – palenie flagi Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna - Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii ?

14. PRECEDENS HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM) wiążąca część precedensu niewiążąca część precedensu podstawa prawna hipotetyczna sytuacja reguła prawna reason of the decision WE HOLD THAT BURNING THE FLAG IS NOT A VIOLATION OF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

15. MATERIALNE mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy Kto? Co zrobił? W jaki sposób? (Dlaczego?) (Kiedy?) (Gdzie?) NIEMATERIALNE nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy Kolor włosów Wzrost Pogoda Ubiór FAKTY

16. STOSOWANIE PRECEDENSU A + B + C = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny A + B + E = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny A + B + F = G A – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt materialny