Zuzanna Grabusińska grudzień 2013 r.

1. Projektowana nowelizacja ustawy o pomocy społecznej w kontekście zadań realizowanych przez domy pomocy społecznej Zuzanna Grabusińska grudzień 2013 r.

2. Pomoc społeczna obszarem polityki społecznej • Pomoc społeczna jest odpowiedzialna za rozwiązywanie/łagodzenie problemów społecznych wynikających z: • ubóstwa, • niepełnosprawności, • wykluczenia społecznego, • starości, • bezrobocia, • i innych pośrednich problemów wynikających z najszerzej występujących zjawisk społecznych.

3. Jest odpowiedzią władz publicznych na problemy społeczne • Dynamika zmian społecznych wyznacznikiem kierunków zmian w pomocy społecznej; • Zmiany społeczne motywatorem do przemodelowania wewnątrz systemu polityki społecznej.

4. Domy pomocy społecznej • Do 1989 roku teoretycznie zasady organizacji domów pomocy społecznej opierały się na trzech założeniach: • elastyczności liczby miejsc w domach pomocy społecznej - skutecznie realizowane prowadziło do dramatycznego pogarszania się warunków zamieszkania osób mieszkających w domach, • zróżnicowania typów domów (najczęściej na papierze), co w praktyce nie było możliwe z powodu braku miejsc, • rodzinnego charakteru tych placówek, co ze względu na ich wielkość i liczbę osób w nich mieszkających nie było praktycznie możliwe w realizacji.

5. Domy pomocy społecznej • Działania te doprowadziły do prawie zupełnego zdekapitalizowania domów i nadmiernego przegęszczenia (mieszkańcy mieszkali w wieloosobowych, nawet 20 osobowych pokojach). • Domy funkcjonowały na podobnych zasadach jak szpitale - funkcjonowanie regulowały te same przepisy jak w służbie zdrowia i w znikomej postaci prowadzona była rehabilitacja i terapia. Do 1989 roku domy funkcjonowały w systemie ochrony zdrowia.

6. Podstawy prawne • Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; • Ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego; • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 23 sierpnia 2012 roku w sprawie domów pomocy społecznej.

7. Zadania ustawowe • Art. 17. 1. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy: (…)16) kierowanie do domu pomocy społecznej i ponoszenie odpłatności za pobyt mieszkańca gminy w tym domu;2. Do zadań własnych gminy należy:1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków specjalnych celowych;2) przyznawanie i wypłacanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie w formie zasiłków, pożyczek oraz pomocy w naturze;3) prowadzenie i zapewnienie miejsc w domach pomocy społecznej i ośrodkach wsparcia o zasięgu gminnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki;

8. Zadania ustawowe Art. 19. Do zadań własnych powiatu należy:10)prowadzenie i rozwój infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz umieszczanie w nich skierowanych osób;

9. Zadania ustawowe Rozdział 2Domy pomocy społecznejArt. 54. 1. Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.

10. Zadania pomocy społecznej • Art. 55. 1. Dom pomocy społecznej świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających, zwanych dalej "mieszkańcami domu".

11. Rozwój ponadgminnych domów pomocy społecznej

12. Domy w statystyce: • według danych za 2011 r. w Polsce funkcjonują 782 domy pomocy społecznej, na ogólna liczbę miejsc 77 368, co w zderzeniu z liczbą 578 domów w 1991 roku, i liczbą 62 tysięcy miejsc, z początków procesu autonomizacji pomocy społecznej i funkcjonowania pomocy społecznej w nowych strukturach, daje wzrost o ponad 200 nowych placówek i 15 tysięcy miejsc, jednak liczba ta jest nadal niewystarczająca w stosunku do rosnących potrzeb; • brak wystarczająco rozwiniętych usług środowiskowych zwiększa napór na domy, który byłby jeszcze większy gdyby nie bariery finansowe ograniczające dynamikę rozwoju infrastruktury domów oraz brak wystarczających środków finansowych związanych z pokryciem bieżących kosztów utrzymania osoby w domu.

13. Tabela: domy pomocy społecznej w poszczególnych latach ogółem - liczba domów oraz liczba miejsc

14. Placówki działające w oparciu o przepisy działalności gospodarczej • Ogólna liczba 196 – dysponujące 5 930 miejscami, w których przebywa około 5 tysięcy osób (4 904), w tym: • dla osób starszych 109, • dla przewlekle chorych 13, • dla osób niepełnosprawnych 1, • dla pozostałych 73 (osoby o różnych schorzeniach).

15. Sytuacja w domach pomocy społecznej • W 2011 r. przyjęto do domów pomocy społecznej 10 791 osób, odeszło z domów pomocy społecznej (do innych placówek, rodziny, usamodzielnionych, zmarło) 10 310 osób. • W ogólnej liczbie mieszkańców domów pomocy społecznej 9 988 osób nie opuszczało łóżek, co stanowi ponad 13,1% ogółu mieszkańców domów pomocy społecznej.

16. Struktura wiekowa • Najmniejszą grupę stanowiły osoby do lat 18 stanowiąc 1,83%, • osoby w wieku 19 do 40 lat stanowiły 14,46%, • osoby wieku 41 do 60 lat, stanowiły najliczniejszą grupę wynoszącą około 30,73%, • osoby w wieku 61 do 74 lat – 23,03%, • powyżej 74 lat – 29,95%. Proporcje te wpisują się w ogólny obraz struktury społecznej oraz ilustrują skuteczność działań pomocy społecznej. Około 2% udział w strukturze wiekowej dzieci i młodzieży jest odzwierciedleniem skuteczności budowania oparcia dla osób niepełnosprawnych intelektualnie w środowisku.

17. Odpłatność • Zmiana przepisów dotyczących ponoszenia odpłatności za pobyt w dps w 2004 r. sprawia, że w miarę upływu czasu w domach sukcesywnie zmniejsza się liczba osób ponoszących opłaty według starych zasad (dla przyjętych do domów przed dniem 1 stycznia 2004r.), a w takich domach przebywa obecnie około 42 tysiące osób: w tym opłacających pobyt: • z emerytury, renty, renty socjalnej –38 360 osób, około 92%, • zasiłku stałego – 3 149 osób, około 7,6% • przez członków rodziny – 71, • z innych źródeł -77. Zaledwie 1200 osób ponosi pełną opłatę i jedynie 350 zostało zwolnionych z ponoszonej odpłatności.

18. Odpłatność • Osoby przyjęte do domów pomocy społecznej po 1 stycznia 2004 roku ponoszą odpłatność według nowych zasad – ogółem 34 200 osób, w tym: • 1 400 osób ponosi opłaty bez dopłaty ze strony gminy, • 32 803 osób ponosi opłaty wraz z dopłatą ze strony gminy. • Wśród osób ponoszących opłaty według nowych zasad: • z emerytury, renty, renty socjalnej opłaca pobyt 28 239 osób, • z zasiłku stałego – 4 800 osób, • z innych źródeł 440.

19. Wolne miejsca • Po 2004 roku kształtowały się na poziomie np. 2 360 wolnych miejsc w 2005 roku, a w 2006 – 2 800 wolnych miejsc. • W 20011 roku liczba ta spadła do poziomu 1tysiąca wolnych miejsc. • Równolegle zaczęła formować się kolejka osób oczekujących na umieszczenie w domu pomocy społecznej, która kilkukrotnie przekroczyła liczbę wolnych miejsc. (Na umieszczenie w różnych typach domów obecnie oczekuje ponad 8 tysięcy osób- w tym 3 tys. przewlekle somatycznie chorych i 3 tys. psychicznie przewlekle chorych, 2 tys. osób starszych, przy 2 tysiącach wolnych miejsc)

20. Personel domów • Zmienia się struktura zatrudnienia w domach pomocy społecznej na 77 tysięcy mieszkańców, domy zatrudniają 54 400 pracowników, co stanowi liczbę około 51 etatów przeliczeniowych, pracowników pracujących w poszczególnych działach domów

22. Stan opieki długoterminowej świadczonej w ramach pomocy społecznejDomy pomocy społecznej

23. Problemy domów pomocy społecznej • Płynność finansowa (spełnienie standardów przy niewystarczającym poziomie finansowania); • Zabezpieczenie profesjonalnie przygotowanej kardy; • Utrzymanie stałego zezwolenia; • Zapewnienie dostępu do świadczeń zdrowotnych.

24. PROBLEMY • Poziom finansowania nie pozwoli na długodystansowe utrzymanie osiągniętego standardu świadczonych usług; • Poziom finansowania uniemożliwia/znacznie utrudnia podniesienie poziomu wynagrodzeń pracowników rodząc niebezpieczeństwo wzrostu fluktuacji kadry i niemożnością znalezienia specjalistów do pracy w domu; • Utrzymanie pełnego obłożenia miejsc w perspektywie rosnących kosztów utrzymania mieszkańca; • Niechęć rodziny/bliskich do zamieszkania członka rodziny w świetle konieczności partycypacji w koszcie; • „Konkurencja” zakładów opiekuńczo-leczniczych w kontekście wysokości ponoszonych opłat przez mieszkańca i rodzinę.

25. Problemy • Opłaty, • Depozyty, • Nadużywanie alkoholu, • Instrumentalne podejście do mieszkańca, • Dostęp do profesjonalnej opieki medycznej, • Zapewnienie usług pielęgnacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem usług pielęgniarskich.

26. Problemy • Wyeliminowanie zjawiska przemocy, szczególnie przemocy psychicznej, • Zatrudnianie personelu pielęgniarskiego, • Podawanie leków, • Stosowanie przymusu bezpośredniego wobec osób chorych psychicznie czy zaburzonych psychicznie.

27. Uwzględnianie między innymi: Dostęp do świadczeń medycznych: • Dostęp do lekarza rodzinnego, • Dostęp do pielęgniarki poz, • Rozwiązanie kwestii podawania leków.

28. Opieka zdrowotna • Pacjenci przewlekle somatycznie chorzy a pacjenci przewlekle psychicznie chorzy

29. Dlaczego potrzebne są nowe rozwiązania ? • Dotychczasowe rozwiązania sprawdzały się w przeszłości, jednak zmieniająca się sytuacja społeczna wymusza wprowadzenie nowych rozwiązań; • Pojawiają się nowe wyzwania i nowe oczekiwania wobec pomocy społecznej; • Nieadekwatna do potrzeb jest oferta szeroko pojętych usług społecznych adresowana do różnych kategorii odbiorców; • Instytucje pomocy społecznej stały się niewydolne, nadmiernie zbiurokratyzowane z przewagą funkcji administracyjnych nad pracą socjalną.

30. Kryterium dochodowe • Weryfikacja kryterium w 2012 r. zakończyła się wzrostem 14% dla osoby samotnie gospodarującej i 30% dla osoby w rodzinie; i wynosi obecnie: • 542 zł dla osoby samotnej • 456 zł na osobę w rodzinie • W konsekwencji braku zmiany kryteriów dochodowych w 2009 roku nastąpił spadek świadczeniobiorców o 16%.

31. Ostatnia nowelizacja ustawy o pomocy społecznej mająca na celu usprawnienie funkcjonowania dps • Obecne zmiany do ustawy: • Zmiana definicji kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej; • Wprowadzenie nowego typu domu pomocy społecznej dla osób uzależnionych od alkoholu; • Możliwość publikacji średniego kosztu utrzymania w domu pomocy społecznej w innej wysokości niż koszt faktyczny.

32. Zmiana definicji średniego miesięcznego kosztu utrzymania • Kończący się proces dochodzenia do standardu świadczonych usług w domach pomocy społecznej spowodował modyfikację średniego miesięcznego kosztu utrzymania; • Wyłączenie inwestycji i remontów. (wyłączenie remontów nie eliminuje z kosztu wydatków związanych z bieżącą konserwacją)

33. Domy pomocy społecznej • Kierowanie osoby o zwiększonych potrzebach zdrowotnych do zol’i; • Dodanie nowego typu domu pomocy społecznej dla osób z problemem alkoholowym (kierowanie na 12 miesięcy z możliwością przedłużenia pobytu do 18 miesięcy); • Ustalanie kosztu na niższym poziomie niż wyliczony zgodnie z definicją średniego miesięcznego kosztu utrzymania, pod warunkiem zachowania wyznaczonego standardu świadczonych usług; • Wskazanie, iż opłaty są przeznaczane na utrzymanie domu pomocy społecznej; • Uprawnienie dla wojewody umożliwiające podniesienie o 50% kwoty dotacji w domach dla dzieci.

34. Wyzwania pomocy społecznej Pomoc społeczna w czasach kryzysów i zmian tradycyjnie musi zmierzyć się z rolą systemu buforowego, przed którym stawia się wyzwania zniwelowania negatywnych skutków społeczno – ekonomicznych zaistniałej sytuacji gospodarczej. Rola ta wymaga zarówno obsługi większej liczby świadczeniobiorców, jak i poszerzenia katalogu oferowanych świadczeń, usług i programów pomocy. Sytuacja taka implikuje konieczność zwiększonych inwestycji w sektor usług socjalnych, w tym kompleksowe wsparcie dla kształcenia nowoczesnych kadr pomocy społecznej.

35. Wyzwania pomocy społecznej Wyzwania demograficzne stanowią drugi filar czynników implikujących nowoczesne podejście do polityki społecznej. Starzenie się społeczeństwa będzie generować, w perspektywie roku 2020, wyzwania związane z dynamicznie rosnącą liczbą osób w podeszłym wieku. Sytuacja ta powinna być traktowana nie jako zagrożenie dla wielu sfer życia gospodarczego i społecznego, ale jako konieczność rozwoju niosąca ze sobą potencjał rozwojowy np. rozwój nowych sektorów usług czy aktywność osób starszych. Oznacza to konieczność z jednej strony zbudowania systemu wspierającego osoby starsze w decyzji o pozostaniu aktywnym społecznie i zawodowo, a z drugiej rozwoju różnego rodzaju usług przeznaczonych dla osób starszych z ograniczoną samodzielnością i niesamodzielnych min. usług opieki długoterminowej.

36. … W celu poprawy jakości i poziomu życia osób starszych, dla godnego starzenia się, należy podejmować działania umożliwiające zagospodarowanie potencjału społeczno-zawodowego osób starszych, dla pełnienia przez nich ról społecznych w życiu publicznym. (rozwój zróżnicowanych form aktywności społecznej, upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, zwiększenie dostępności do usług społecznych).

37. Co trzeba zmienić? • udoskonalić, upowszechnić i ułatwić rozwój środowiskowych form instytucjonalnych realizujących działania profilaktyczne wspierające pracę pracownika socjalnego; • zmodyfikować strukturę organizacyjną pomocy społecznej; • określić model gminnego systemu pomocy i wsparcia społecznego rozdzielając wyraźnie funkcje administracyjne od pracy socjalnej z osobami potrzebującymi wsparcia; • określić zasady, formy i sposób funkcjonowania sektora prywatnego świadczącego usługi pomocy i wsparcia społecznego; • wprowadzić do systemu pomocy i wsparcia społecznego nowe pojęcia warunkujące korzystanie ze świadczeń (minimalny dochód socjalny, minimalny dochód dla osoby starej lub niepełnosprawnej, kryterium klęski żywiołu i zdarzenia losowego);

38. Co trzeba zmienić? (c.d.) • określić instrumenty i narzędzia systemu pomocy społecznej; • poszerzyć i zróżnicować katalog świadczeń pomocy społecznej w zależności od grupy odbiorców świadczeń, a także usprawnić i uprościć mechanizmy przyznawania świadczeń pieniężnych; • dokonać standaryzacji usług świadczonych przez pomoc społeczną; • zwiększyć aktywność klientów pomocy społecznej i zmobilizować ich do szybkiej poprawy sytuacji życiowej poprzez wprowadzenie motywacyjnych form świadczeń; • udoskonalić dotychczasowe rozwiązania w zakresie instytucjonalnych form pomocy.

39. Potrzeba dokonania zmiany sposobu funkcjonowania systemu pomocy społecznej • dokonanie zmiany struktury organizacyjnej obecnego systemu, polegającej przede wszystkim na oddzieleniu (wyselekcjonowaniu) zadań o charakterze „czysto” administracyjnym (wypłata świadczeń pieniężnych - zasiłków) od funkcji stricte pomocowych dla obywateli (wsparcia społecznego); • dokonanie podziału problematyki pomocy społecznej na dwa segmenty zagadnień różniących się instrumentarium, sposobem funkcjonowania oraz finansowania działalności instytucji wykonujących przypisane zadania, tj. obszar wsparcia i pomocy społecznej oraz obszar usług socjalnych.

40. Zmiany środowiskowych form instytucjonalnych realizujących działania profilaktyczne • świadczenie pracy socjalnej jako podstawowego instrumentu pracy z klientem; • wzbogacenie instytucjonalnych form środowiskowych kierowanych do różnych kategorii osób (praca indywidualna, grupowa, grupy samopomocowe, realizacja lokalnych projektów aktywności społecznej); • określenie roli pracownika socjalnego w środowiskowej pracy socjalnej jako animatora, mediatora i lokalnego polityka społecznego.

41. Propozycja zmiany struktury organizacyjnej pomocy społecznej Propozycja wprowadzenia dla samorządu swobody w dopasowaniu wewnętrznej struktury działających jednostek do faktycznych potrzeb. Oddzielenie zadań administracyjnych od wykonywania pracy socjalnej oraz świadczenia usług socjalnych.

42. ZZAŁOŻENIA DO ZMIAN DO USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ AŁOŻENIADO ZMIAN DO USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ

44. Rozwijanie nowych form usług socjalnych • Usługi profilaktyczne (edukacja, samopomoc, profilaktyka) asystentura socjalna dla rodzin z objawami kryzysu • Usługi aktywizujące • Usługi interwencyjne - usługi opiekuńcze - sąsiedzkie usługi opiekuńcze - usługi świadczone w mieszkaniach chronionych

45. ZAŁOŻENIE 1

46. ZZAŁOŻENIA DO ZMIAN DO USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ AŁOŻENIADO ZMIAN DO USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ

48. ZAŁOŻENIE2 Dotychczasowa nazwa Nowa nazwa

49. ZAŁZAŁOŻENIE 2OŻENIE 2 WEWNĘTRZNA STRUKTURA ORGANIZACYJNA POMOCY SPOŁECZNEJ NA SZCZEBLU GMINY I POWIATU

50. ZAŁOŻENIE 2 • TERMINALE MOBILNE • Nowoczesne narzędzie wspierające pracowników JOPS w pracy terenowej Transfer danych do bazy lokalnej OPS Pracownik socjalny wyposażony w mobilny terminal