19 Ekim 2004

1. TBB MAKRO EKONOMİ ALT ÇALIŞMA GRUBU 19 Ekim 2004

2. İÇİNDEKİLER I- Makro Göstergeler II- Büyüme III- İstihdam IV- Dış Ticaret V- Cari İşlemler Dengesi VI- Kamu Maliyesi VII- Enflasyon VIII- 2005 Yılı Hedefleri

3. I- MAKRO GÖSTERGELER (T) : Tahmin (P) : Projeksiyon (1): Ocak-Haziran dönemi (2): Eylül sonu uçtan uca yıllık enfllasyon İktisat programının hedefleri ile alınan sonuçlar uyumlu bir gelişim göstermektedir.

4. II- BÜYÜME / Üretim Yöntemiyle Sektörel Büyüme Türkiye ekonomisinde ikinci çeyrekte kaydedilen %14,4’lük artış, 1990 yılının ikinci çeyreğinden bu yana ulaşılan en yüksek üç aylık büyüme hızıdır. Kaynak: DİE

5. BÜYÜME / Harcamalar Yöntemiyle GSYİH Katkı Payı (% puan) Yılın ikinci çeyreğinde büyümeye en yüksek katkıyı özel tüketim ve yatırım harcamaları ile ihracat sağlamıştır. Kaynak: DİE

6. BÜYÜME / Bekleyişler • Sınai üretim ve kapasite kullanım oranının seyri, üçüncü çeyrekte büyümenin bir miktar ivme kaybedeceğine işaret etmektedir. • Belirli bir doygunluğa ulaştığı tahmin edilen tüketim ve yatırım malı talebi paralelinde sınai üretim ve ihracat verilerinde görülmeye başlanan nispi yavaşlama ve baz etkisi nedeniyle, yılın ikinci yarısında büyümenin bir miktar ivme kaybedeceğini ve 2004 yılı büyümesinin %9 civarında gerçekleşeceğini bekliyoruz. Kaynak: DİE

7. III- İSTİHDAM 2004’ün ikinci çeyreğindeki hızlı büyümenin yanısıra mevsimsel faktörlerin de etkisiyle, istihdam rakamlarında iyileşme gözlenmektedir. Kaynak: DİE

8. İSTİHDAM Türkiye ekonomisinde yılın ikinci çeyreğinde yaşanan yüksek oranlı büyümenin ve mevsimsel faktörlerin etkisiyle istihdam rakamlarında iyileşme gözlenmektedir.

9. İSTİHDAM • İşsizlik oranının seviyesini büyük ölçüde özel sektör yatırımları belirlemektedir. • Son yıllarda yüksek büyüme hızları yakalanmış olmasına rağmen, verimlilik artışı nedeniyle istihdam rakamlarında henüz iyileşme gözlenmemektedir. Kaynak: DİE

10. İSTİHDAM / Değerlendirme • İnşaat sektörünün canlanmaya başlaması ve kapasite kullanım oranının yüksek seyri, yeni istihdam alanlarının yaratılması açısından olumlu beklentilere neden olmaktadır. • Yüksek ve istikrarlı büyüme ile makul reel faizler, istihdam açısından sağlanması gereken asgari koşullar arasındadır. • Bu açıdan yeni IMF anlaşması büyük önem arzetmektedir. • AB’den müzakere tarihi alınması, işsizlikle mücadelede bir rahatlama sağlayacaktır.

11. IV- DIŞ TİCARET 2004 yılı Ağustos ayında geçen aya göre ihracat $1.018 milyon azalarak $4,6 milyara, ithalat ise $839 milyon gerileyerek $7,8 milyara inmiştir. Kaynak: DİE

12. DIŞ TİCARET / Bekleyişler • Tüketici kredisi faizlerindeki artış, • Otomobilde hurda teşvikinin azaltılması, • Tüketici kredilerinde KKDF’nin yükseltilmesi ve • Kurdaki düzeltme • gibi faktörlerin etkisiyle önümüzdeki dönemde ithalat artışının bir miktar yavaşlayacağı tahmin edilmektedir. Ocak-Eylül 2004 döneminde dış ticaret açığının $24,8 milyar civarında, ihracatın ithalatı karşılama oranının ise %64,3 düzeyinde gerçekleşmesini beklemekteyiz.

13. V- CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Cari işlemler dengesi 2004’te aylık bazda ilk defa Ağustos’ta fazla verdi. 2004’ün ilk sekiz aylık döneminde cari işlemler açığı 2003 yılının aynı dönemine göre %123 artarak $9.822 milyona ulaşmıştır. Son 12 aylık açık ise $12,3 milyar düzeyindedir. (*) Cari işlemler dengesi ve net hata noksan kalemlerinin toplamıdır. Kaynak: TCMB

14. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos • Dış ticaret açığındaki yüksek oranlı artış, cari işlemler dengesindeki bozulmanın temel nedenidir. • %26,4 oranında artan net turizm gelirleri ile %64,7 oranında artan cari transferler, cari işlemler açığındaki genişlemeyi sınırlamıştır. Kaynak: TCMB

15. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Yılın ilk sekiz ayında ortaya çıkan açık; doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, diğer yatırımlar ile net hata ve noksan kalemiyle finanse edilmiştir. Kaynak: TCMB

16. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Ocak - Ağustos Cari açık, ağırlıklı olarak Hazine’nin eurobond ihraçları, ticari krediler, bankalar ve banka-dışı özel sektörün yurt dışından kullandığı krediler ile finanse edilmiştir. 2004’ün ilk sekiz ayında bankacılık sektörü $3,4 milyar, diğer sektörler $3,8 milyar net kredi kullanmıştır. Kaynak: TCMB

17. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Yılın geri kalan kısmında cari açıktaki genişlemenin yavaşlaması beklenmektedir. Dış ticaret dengesi İthalatta yavaşlama İhracatın yüksek performansını sürdürmesi Net turizm gelirlerinin giderek artması Hizmetler dengesi

18. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman • Bankalarımız, yurtdışından giderek artan tutarlarda kaynak sağlamaktadırlar. • 2003 yılında sağlanan kaynak tutarı $ 5.200 milyar düzeyindeydi. (*): 13 Ekim 2004 itibariyledir.

19. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / ABD - Kısa Vadeli Faizler • Vadeli piyasaların faiz artırımına yönelik beklentileri giderek azalmaktadır. • ABD’deki faiz artırımlarının neden olabileceği risklerin, devam etmekle birlikte bir miktar azaldığı düşüncesindeyiz. Kaynak: Chicago Board of Trade

20. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / ABD Hazine Tahvilleri Büyüme, istihdam ve enflasyon verilerinin beklentilerin altında gerçekleşmesi, ABD Hazine tahvillerinin getirilerinde azalmaya neden olmuştur. Kritik Seviye Kaynak: Reuters / 14 Ekim 2004

21. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman / Eurobond • Son dönemde, Türkiye’nin risk primi diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla azalmıştır. • Bu durum, cari açığın finansmanı açısından olumlu bir gelişmedir. Kaynak: JP Morgan / 14 Ekim 2004

22. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Finansman Merkez Bankası’nın döviz rezervleri son yılların en yüksek seviyesindedir. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı

23. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Turizm • En yüksek turizm geliri Temmuz-Eylül döneminde elde edilmektedir. • Türkiye’ye gelen yabancı turist sayısı bir önceki yıla göre, Eylül ayında %13,3, Ocak-Eylül döneminde ise %28,2 artış göstermiştir. • 2004 yılında net turizm gelirlerinin $13 milyarı aşması beklenmektedir. Kaynak: DİE, TCMB

24. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler Mevsimsel Trend Artan turizm gelirlerinin etkisiyle hizmetler dengesindeki iyileşme, Mayıs-Temmuz döneminde cari işlemler açığındaki genişlemeyi yavaşlatmakta, Ağustos-Ekim döneminde ise cari denge fazla vermektedir.

25. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler • İthalat artışının bir miktar yavaşlayacağı, ihracatın yüksek performansını koruyacağı ve özellikle yaz aylarında turizm gelirlerinde önemli bir iyileşme kaydedileceği öngörüleriyle 2004 yılında, cari işlemler açığının GSMH’ya oranının %4,0-4,5 aralığında gerçekleşeceğini ve finansmanında bir sıkıntıyla karşılaşılmayacağını bekliyoruz. • 2005 yılında ise, cari açıktaki genişlemenin devam etmesi halinde finansmanında sıkıntılar olabilecektir. Ancak; • Aralık ayında AB’den müzakerelere başlama konusunda bir tarih alınması halinde • Artan AB yardımları, • Doğrudan yabancı sermaye girişlerinin ivme kazanması ve • Yurtdışı piyasalardan daha fazla borçlanabilme imkânları • bu sıkıntıları hafifletebilecektir.

26. CARİ İŞLEMLER DENGESİ / Bekleyişler • Bununla birlikte • Azalmakla beraber halen çok yüksek olan Dış Borç Stoku/GSMH rasyosu • Petrol fiyatlarındaki artışın devam etmesi • Global terör tehdidi • ABD’de kısa vadeli faizlerin beklentilerin üzerinde artması (FED Funds Futures kontratlarına göre 2004 sonunda kısa vadeli faizlerin %2 seviyesine yükselmesi beklenmektedir.) • cari açık açısından risk oluşturmaya devam etmektedir.

27. VI- KAMU MALİYESİ / Bütçe • Geçen yılın ilk 9 aylık dönemine kıyasla harcamalar %0,7 azalmış, gelirler ise %11,2 artmıştır. • Faiz dışı fazlada yılsonu hedefi TL 3,9 katrilyon aşılmıştır. Sosyal güvenlik harcamaları 2004 yılı hedefine, Emekli Sandığı’na Transfer, Bağ-Kur’a Transfer, SSK’ya Transfer ve İşsizlik Sigortası Fonu’na Transfer kalemleri toplanarak ulaşılmıştır. Kaynak: Maliye Bakanlığı

28. KAMU MALİYESİ / Kamu Net Borç Stoku Kamu net borç stoku giderek artmaktadır. Bununla birlikte, stokun GSMH’ya oranı azalma eğilimindedir. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı

29. KAMU MALİYESİ / Kamu Net Borç Stoku • Kamu net borç stoku/GSMH oranındaki düşüş eğiliminin sürdürülebilmesi için • hızlı büyümenin sağlanması, • reel faiz oranlarının düşürülmesi ve • faiz dışı fazla elde edilmesi gerekmektedir. • Bu üç faktör arasında faiz dışı fazla, hükümetlerin üzerinde en fazla kontrol sahibi olduğu değişkendir.

30. VII- ENFLASYON Piyasalarımız, TÜFE’de yıl sonu için %9,7, önümüzdeki 12 aylık dönem için %9 artış beklemektedir. Kaynak: DİE

31. ENFLASYON 2003 2004 Kaynak: DİE

32. ENFLASYON Genel endeksteki düşüşün aksine, imalat sanayii enflasyonu kamu fiyat ayarlamaları ve global emtia fiyatlarındaki yükselişe bağlı olarak artmaya devam etmektedir. İmalat Sanayii Aylık Fiyat Artışları (%) 2003 2004 Kaynak: DİE

33. ENFLASYON Tarımdaki fiyat artışlarının mevsimsel etkisi azaldıktan sonra, TEFE’de %71,1 paya sahip olan imalat sanayinin genel endeksi daha fazla etkilemesi beklenmektedir. İmalat Sanayii Yıllık Fiyat Artışları (%) 2003 2004 Kaynak: DİE

34. ENFLASYON / Bekleyişler • Yüksek büyüme hızına rağmen, uygulanan ekonomik program ve sıkı para ve maliye politikaları enflasyondaki artışı sınırlamaktadır. • 2004 yılının ikinci çeyreğinde iç talepteki canlanmanın yarı dayanıklı-dayanıksız tüketim mallarına da yayılmaya başladığı görülmektedir. Bu durum iç talep göstergelerinin yakından takip edilmesini gerektirmektedir. • 2005 yılına ilişkin olarak ise, • iç talep ve işgücü maliyetlerinin enflasyondaki düşüşe geçtiğimiz yıllardaki kadar destek veremeyecek olması • yüksek petrol fiyatlarının enerji maliyetlerini artırması • uluslararası piyasalardaki faiz artışları • tarımsal gelişmelerden kaynaklanan gıda fiyatı artışları • hizmet fiyatlarındaki katılığın devam etmesi • gibi riskler görünmekle birlikte, bütçe disiplininin devam etmesi, herhangi bir dışsal şok yaşanmaması halinde enflasyondaki düşüşün devam edeceği düşünülmektedir.

35. VIII- 2005 YILI HEDEFLERİ Hükümet, temel makroekonomik göstergelerle ilgili 2004 yılına ilişkin gerçekleşme tahminleri ile 2005 yılı beklentilerini açıkladı.