ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W POLSCE POWSTAJĄCE W WYNIKU SPALANIA ODPADÓW

1. ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO W POLSCE POWSTAJĄCE W WYNIKU SPALANIA ODPADÓW Janusz Świątczak Państwowy Zakład Higieny Warszawa - 11 maja 2006 r.

2. GŁÓWNE TEZY WYSTĄPIENIA Spalanie odpadów, zwłaszcza w nieodpowiednich instalacjach oraz w warunkach niekontrolowanych powoduje znaczący wzrost wielkości emisji do powietrza szeregu niebezpiecznych zarówno dla zdrowia jak i dla środowiska substancji: chlorowodoru, fluorowodoru, tlenków azotu i siarki, tlenku węgla, trwałych związków organicznych (TZO), lotnych węglowodorów, pyłów z zaadsorbowanymi związkami metali ciężkich i wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi oraz odorów. Szereg wymienionych grup substancji zostaje włączonych do łańcucha troficznego powodując wzrost ryzyka wystąpienia odległych, niepożądanych skutków zdrowotnych. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

3. CO WIEMY O GOSPODARCE DPADAMI W POLSCE • Systemy: prawny oraz informacyjny są od kilku lat dostosowywane do wymogów UE • Porównywalność danych statystycznych w ujęciu historycznym jest ryzykowna lub wręcz niemożliwa • Od 2000 r. maleje ilość zebranych odpadów komunalnych • Osiągnięty w 2004 r. poziom recyklingu odpadów opakowaniowych wyniósł: 57% dla opakowań z papieru i tektury oraz 22% dla opakowań z tworzyw sztucznych • 97.5% zebranych w 2004 r. odpadów komunalnych poddano unieszkodliwieniu, w tym 94.2% zdeponowano na składowiskach, 2.4% poddano kompostowaniu a 0.9% spalono Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

4. CO WIEMY O SPALANIU DPADÓW W POLSCE • Istnieją wojewódzkie wykazy instalacji, w których w sposób kontrolowany spala się odpady. • Istnieją bilanse emisji podstawowych zanieczyszczeń do atmosfery z zewidencjonowanych instalacji do spalania odpadów. • Istnieją rejestry decyzji dotyczących wielkości dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń z zewidencjonowanych instalacji. • Istnieją studia oddziaływania na środowisko większości zewidencjonowanych instalacji. • Istnieje społeczne przyzwolenie na spalanie odpadów poza instalacjami do tego przeznaczonymi - brak przepisów wykonawczych, które by przeciwdziałały skutecznie temu zjawisku. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

5. CZEGO NIE WIEMY O SPALANIU ODPADÓW W POLSCE Między innymi, nie znamy: Wielkości masy poszczególnych rodzajów odpadów, zwłaszcza niebezpiecznych, które ulegają spaleniu w warunkach niekontrolowanych. Udziału odpadów w powstawaniu tzw. niskiej emisji zanieczyszczeń. Faktycznych wskaźników emisji dla poszczególnych substancji powstających w wyniku spalania w niekontrolowanych warunkach. Faktycznych wielkości imisji niebezpiecznych mikrozanieczyszczeń pochodzących ze spalania odpadów w warunkach niekontrolowanych. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

6. RODZAJE ODPADÓW SPALANYCH W RAMACH NISKIEJ EMISJI (PALENISKA DOMOWE, SPALANIE NA OTWARTEJ PRZESTRZENI) • Odpady drewniane, w tym drewno impregnowane i lakierowane • Materace, meble tapicerskie oraz poprodukcyjne ścinki materiałów z włókien chemicznych, sztucznej i naturalnej skóry • Pojemniki i butelki z tworzyw sztucznych po napojach, farbach i lakierach, rozpuszczalnikach oraz środkach ochrony roślin i olejach silnikowych • Zużyte opony i inne odpady z gumy • Różne przedmioty z tworzyw sztucznych, w tym z PCW • Opakowania z tworzyw sztucznych, impregnowanej tektury i papieru po środkach spożywczych Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

7. PRZYCZYNY SPALANIA ODPADÓWW GOSPODARSTWACH DOMOWYCH • Niedostateczna świadomość ekologiczna właścicieli domów jednorodzinnych i gospodarstw rolnych • Niedostateczna infrastruktura techniczna służąca gromadzeniu i utylizacji odpadów na obszarach rozproszonej zabudowy mieszkaniowej • Stały wzrost cen paliw, zwłaszcza bardziej ekologicznych, energii elektrycznej oraz usług w zakresie wywozu i utylizacji odpadów • Brak skutecznych aktów prawnych obligujących właścicieli budynków prywatnych do prowadzenia racjonalnej gospodarki odpadami Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

8. Spalanie w paleniskach i małych kotłowniach domowych odbywa się w niskiej temperaturze (200 - 500 oC), co sprzyja powstawaniu takich zanieczyszczeń jak pyły, tlenek węgla, kwaśne aerozole oraz trwałe zanieczyszczenia organiczne, zwłaszcza dioksyny i furany (PCDD/F) oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). • W 2003 r. procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym były odpowiedzialne za 39.1% krajowej emisji PCDD/F, 84.6% krajowej emisji WWA (w tym za 77.8% emisji benzo(a)pirenu) oraz za 38.5% krajowej emisji pyłów. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

9. STĘŻENIE PYŁU W REJONIE SPALANIA ODPADÓW Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

10. Klasyfikacja stref w Polsce dla pyłu PM10 na podstawie rocznej oceny jakości powietrza za rok 2004 (klasa wynikowa, ochrona zdrowia) Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

11. Średnie roczne stężenie pyłu PM10 w 2005 roku Wartości maksymalne na terenie badanych gmin w ug/m3 Dane z sieci PIS z 107 stanowisk pomiarowych Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

12. Przebieg roczny stężenia 24h pyłu PM10 w wybranych miastach Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

13. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

14. Wstępna ocena zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 i PM2.5w 2005 r. na podstawie wyników pomiarów wykonanych w sieci PIS • Pomiary stężenia stężenia 24h pyłu PM10 wykonywano na 107 stanowiskach • Liczba wyników ogółem 28 637; liczba wyników przekraczających wartość 50 ug/m35181 ( 18.1%); znaczy to, że na monitorowanych obszarach, średnio w ciągu roku przez 66 dni stężenie przekraczało wartość dopuszczalną; zmierzona wartość maksymalna 431 ug/m3 wystąpiła w Oświęcimiu 10.02.2005r. • Średnie roczne stężenie wahało się od 10.1 ug/m3 w Tarnowie do 80.4 ug/m3 w Katowicach. Na 31 stanowiskach stężenie przekraczało wartość 40 ug/m3 • Średnie stężenie z sieci pomiarowej wyniosło 35.8 ug/m3 i było wyższe niż w 2004 r. (33.3 ug/m3) • Jedynie serie pomiarowe stężenia pyłu PM2.5 wykonane w Łodzi nadawały się do analizy porównawczej. Średnie stężenie roczne w 2005r. wyniosło 23.8 ug/m3 i było wyższe niż w 2004r. (22.5 ug/m3) Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

15. Benzo(a)piren Oceny za 2005 r. dokonano na podstawie 1 032 wyników pomiarów stężenia 24 godzinnego lub w próbach zbiorczych wykonanych na 35 stanowiskach zlokalizowanych na terenie 3 województw (kujawsko-pomorskiego, pomorskiego i śląskiego). Zanotowano wartości średniego rocznego stężenia od 0.002 μg/m3 w Gdyni do 0.017 μg/m3 w Wodzisławiu Śląskim. Wartość odniesienia 0.001 μg/m3 została przekroczona na wszystkich stanowiskach. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

16. INNE TRWAŁE ZANIECZYSZCZENIA ORGANICZNE Analiza dostępnych danych pod kątem oceny narażenia na dioksyny, PCB i heksachlorobenzen w Polsce, wskazuje na poważny niedostatek danych o narażeniu na dioksyny i w dużym stopniu również dla PCB, co ogranicza możliwość oceny ryzyka zdrowotnego. Nieliczne dane o zawartości dioksyn i PCB w mleku kobiet wskazują na wysoki poziom narażenia na te związki chemiczne niemowląt karmionych piersią. Dane te mogą być również wskazaniem, że narażenie ludzi w środowisku może być przedmiotem uzasadnionego niepokoju o potencjalne zagrożenie dla zdrowia. Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

17. INNE TRWAŁE ZANIECZYSZCZENIA ORGANICZNE W świetle powyższych braków powstaje potrzeba ustanowienia w Polsce programu monitoringu narażenia na dioksyny i PCB mającego na celu określenie skali zagrożenia zdrowia oraz oceny trendu czasowego zachowań dioksyn i PCB w środowisku. Polska powinna włączyć się do realizacji programu ograniczenia ekspozycji na dioksyny i PCB i skutków narażenia nakreślonego w strategii Unii Europejskiej na okres 2001-2010 (Community Strategy for dioxins, furans and polychlorinated biphenyl’s, COM(2001)579 final). Polska powinna podpisać Konwencję Sztokholmską dotyczącą ograniczania emisji TZO Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce

18. WNIOSKI Skutecznego ograniczenia emisji produktów spalania odpadów w Polsce należy upatrywać przede wszystkim w: • Dalszej modyfikacji i egzekucji prawa w dziedzinie gospodarki odpadami • Rozwoju monitoringu jakości powietrza, zwłaszcza w kierunku budowy sieci pomiarów stężenia zanieczyszczeń emitowanych z sektora komunalno - mieszkaniowego • Konsekwentnej budowie i realizacji lokalnych programów ochrony powietrza obejmujących swym zasięgiem obszary intensywnej niskiej emisji Spalanie odpadów a jakość powietrza w Polsce