Grzyby

1. Grzyby

2. Co to grzyby? Grzyby- to w większości organizmy lądowe żyjące w miejscach wilgotnych. Wiele jednak grzybów żyje w wodach słodkich i słonych. Ze względu na budowę dzielimy je w następujący sposób:

3. Systematyka Domena: jądrowce Supergrupa: OpisthokontaKrólestwo: grzyby W zasadzie grzyby to wielokomórkowe lub komórczakowe organizmy cudzożywne (głównie osmotroficzne) niezdolne do aktywnego ruchu, o ścianach komórkowych zbudowanych z chityny. W definicji tej są jednak pewne nieścisłości. Prymitywne grzyby wielokomórkowe wytwarzają zdolne do ruchu, jednokomórkowe, uwicione zarodniki pływkowe, mają też niekiedy bliskich, jednokomórkowych kuzynów. Ponadto do grzybów zaliczano dawniej także śluzowce będące zdolnymi do ruchu ameboidalnego komórczakami oraz lęgniowce. Grzyby zaliczano kiedyś do królestwa roślin, jednak po badaniach wywnioskowano, że komórka grzyba nie zawiera nigdy chlorofilu oraz różni się kilkoma różnicami od komórki roślinnej.

4. Grzyby kapeluszowe i różnokolorowe pleśnie należą do wielkiej grupy organizmów zwanej grzybami. Oprócz grzybów jadalnych przez człowieka istnieją śmiertelnie trujące. Niektóre pasożytują na roślinach, zwierzętach jak i również na człowieku, powodując choroby, z innych produkuje się antybiotyki. Drożdże powodują, że rośnie chleb i fermentuje piwo.

5. Pleśń to też grzyb Pleśnie – potoczna nazwa saprofitycznych grzybów z różnych grup systematycznych (np. pleśniak, pędzlak). Ich grzybnia rozwija się na różnych związkach organicznych (np. pokarmach roślinnych, nawozie, kompoście, skórze), pokrywając je gęstym, białym lub barwnym kożuszkiem (szkodliwe zjawisko pleśnienia); niektóre gatunki i odmiany tzw. pleśni szlachetnych (np.pędzlaków, kropidlaków)) stosuje się w technologii żywności (np. przez zaszczepianie w serowarstwie, winiarstwie). Pleśnie stosuje się też do produkcji antybiotyków, np.penicyliny. Wyrabia się z nich też środki czyszczące.

6. Drożdże Rodzaj grzybów jednokomórkowych z rodziny drożdżakowatych. Są organizmami saprofitycznymi– żyją na podłożach zawierają cukry proste, przeprowadzają fermentację alkoholową, przeważnie w warunkach beztlenowych. Dobrze poznano ok. 30 gatunków drożdży, z dużą liczbą odmian.

7. Grzyby kapeluszowe Grupa grzybów wyższych z klasy podstawczaków, u których owocnik zbudowany jest z kapelusz i trzonu. Jest to jeden z częściej występujących u nas typów owocników. Grzyby kapeluszowe wyrastają nad powierzchnią ziemi, a ich hymenofor zawsze znajduje się na spodniej stronie kapelusza. Do właściwych grzybów kapeluszowych należą rzędy: borowikowe, pieczarkowe i gołąbkowe.

8. Z czego zbudowany jest grzyb? Grzyby składają się z setek nitek podobnych do bawełnianych, zwanych strzępkami, które wchłaniają i przyswajają substancje odżywcze z podłoża, na którym żyją. Strzępki rozprzestrzeniają się w splątanych, wydłużonych kłębkach pod ziemią lub wewnątrz tkanek rośliny czy zwierzęcia, na którym pasożytują. Czasami strzępki rozrastają się, tworząc owocniki, czasem tworzą kolonie maleńkich szpileczek, jak pleśń na gnijącym owocu.

9. Budowa morfologiczna grzybów Grzybnia – ciało (plecha) grzyba. Rozwija się na butwiejących liściach i gałęziach wchodzących w skład ściółki. Jej strzępki rozgałęziają się w ściółce na kilkaset metrów. Strzępki to podstawowe elementy budowy grzyba. Mają kształty nitek, sznurów. Czasem zbijają się w szerokie elementy takie jak trzony i kapelusze. Owocnik to część grzyba na której powstają zarodnie. Wyróżniamy kilka typów owocników, ze względu na ich kształt: owocnik kapeluszowy np. borowik, zamknięty (wnętrzniak) np. purchawka, tęgoskór, miseczkowaty np. czarka, dzierżka. Grzyby wielkoowocnikowe to te, których owocniki możemy oglądać gołym okiem. Borowik reprezentuje owocnik kapeluszowy. Grzyb wielkoowocnikowy - borowik brunatny

10. Budowa morfologiczna grzybów Hymenofor to część grzyba, gdzie rozmieszczone są zarodnie. Może mieć kształt: rurkowaty np. u borowika, kolczasty np. sarniaka, blaszkowaty np. u muchomorów. Zarodnie to część grzyba, gdzie powstają zarodniki. Zarodniki inaczej spory rozprzestrzeniają grzyby w nowe miejsca Zarodnie- hymenofor rurkowy Zarodniki grzybów

11. Wykorzystanie innych organizmów Chociaż rosną na ziemi jak rośliny, grzyby nie są prawdziwymi roślinami, ponieważ nie mają chlorofilu i nie są w stanie produkować pożywienia same dla siebie. Dlatego też większość z nich pasożytuje na innych roślinach i zwierzętach. Grzyby żyją z rozkładu substancji organicznych. Pasożyty korzystają z żywych organizmów; saprofity wykorzystują martwe szczątki roślinne i zwierzęce. Obydwie te grupy odżywiają się, wydzielając specjalne substancje chemiczne zwane enzymami, które zapoczątkowują proces rozkładu. Z gnijących organizmów grzyby wchłaniają substancje odżywcze i mineralne. Enzymy niektórych grzybów wykorzystywane są w serach pleśniowych; inne mogą uczynić zwykły, stary chleb trującym.

12. Podział grzybów ze względu na odżywianie

13. Grzyby saprofityczne Saprofity są to organizmy pobierające energię z martwych szczątków organicznych, rozkładając ją do związków prostych. Czasem saprofity są również pasożytami, nie „selekcjonując” materii na żywą i nieożywioną. Przykładem saprofita może być gmatwek dębowy, żyjący na pieńkach martwych dębów. Gmatwek dębowy – przykład saprofita

14. Grzyby pasożytnicze Pasożyty to organizmy, które czerpią korzyść z innych organizmów przyczyniając się do spadku ich kondycji. Przykładem mogą być grzyby wywołujące choroby - grzybice. Huba- przykład pasożyta

15. Grzyby symbiotyczne Symbionty – to organizmy, które występują w interakcji z korzyścią dla obu stron. Grzyby wspomagają pobieranie wody i soli mineralnych wspierając pracę systemu korzeniowego rośliny, a same pobierając substancje odżywcze z korzenia powstające w drodze fotosyntezy. Dla niektórych gatunków (zarówno grzybów jak i roślin) ta symbioza jest konieczna, wtedy określamy ją mutualizmem. Koźlarz z brzozą- przykład symbionta

16. Symbioza to zjawisko ścisłego współżycia przynajmniej dwóch gatunków, które przynosi obopólną korzyść każdej ze stron (mikoryza) lub jednej przynosi korzyść, a drugiej nie szkodzi (helotyzm). W przypadku symbiozy grzyba z korzeniami mówimy o mikoryzie. Mikoryza ektotroficzna. Powstaje tzw. opilśń, mufka – część grzybni narastająca na powierzchni korzenia. Mikoryza endotroficzna – strzępki grzyba przenikają tkanki rośliny tworząc tzw. siatkę Hartiga. Kiedy „współpracownik” staje się „niemiły”? – czasem grzyb zaczyna czerpać substancje odżywcze z korzeni przyczyniając się do obumierania rośliny. Symbioza przekształca się więc w pasożytnictwo, tym łatwiejsze, że strzępki grzyba są wewnątrz korzeni. mikoryza

17. Rozmnażanie grzybów Rozmnażanie płciowe: • Fragmentacja strzępek – to sposób rozmnażania bezpłciowego polegający na podzieleniu i rozproszeniu się grzybni. • Pączkowanie – bezpłciowe rozmnażanie się grzybów polegające na tym, że odrywający się kawałek organizmu rodzicielskiego przekształca się w identyczną do niego kopię. Najbardziej znanym przykładem są drożdze. • Rozsiewanie zarodników (spor) polega na wytworzeniu specjalnych komórek, przenoszonych przez wiatr lub wodę, z których powstaje nowy organizm grzyba. 2. Rozmnażanie bezpłciowe: • Tworzenie gamet – tworzenie komórek rozrodczych, które po połączeniu wytworzą organizm potomny. Wyróżniamy izogamię (gdzie obydwie komórki są podobne), anizogamię (gdzie różnią się wielkością i obydwie są podobnie ruchliwe), oogamię (gdzie mała ruchliwa komórka męska zapładnia wielką nieruchomą komórkę żeńską), gametangiogamię (gdzie łączą się całe wielokomórkowe gametangia – lęgnie i plemnie). • Somatogamia - łączenie się dwóch strzępek jednojądrowych w strzępkę dwujądrową. Po połączeniu ulega ona podziałom mitotycznym tworząc rozległą grzybnię. To zjawisko typowe jest dla podstawczaków, takich jak pieczarka.

18. Znaczenie grzybów w przyrodzie • rozkładają energię organiczną • wzbogacają i użyźniają glebę • dokonują selekcji drzew • stanowią pokarm dla zwierząt leśnych (jeleni, sarn, dzików, wiewiórek) • stanowią schronienie dla owadów • powodują choroby • dostarczają składniki pokarmowe • ochraniają drzewa przed infekcjami ze strony mikroorganizmów

19. Znaczenie grzybów w gospodarce • Wywołują fermentację alkoholową (w produkcji wina, piwa, miodów, wódek) • Stosowane są do wyrobu serów, kefirów • Wykorzystywane w przemyśle piekarniczym (drożdże) • Powodują choroby skóry • Zagrażają płucom, narządom wzroku, słuchu, przewodu pokarmowego, układu nerwowego • Służą do produkcji wielu leków, antybiotyków, witamin ( A, B2, B12).

20. Grzyby Polski

21. Grzyby chronione Szyszkowiec łuskowaty- gatunek grzyba z rodziny borowikowatych. Wartość konsumpcyjna podrzędna. Jest ciężkostrawny. Tworzy mikoryzę z bukiem, a na terenach górzystych ze świerkiem i jodłą. Grzyb rzadko spotykany, częściej spotkać go można na terenach górzystych południowej Polski.

22. Szmaciak gałęzisty Inne nazwy: siedzuń sosnowy, kozia broda –gatunek grzybów z rodziny szmaciakowatych. Grzyb jadalny. Rekordowy szmaciak gałęzisty został znaleziony w południowej Francji i ważył 28,8 kg. Grzyb zawiera środek antybiotyczny – Sparassol oraz niewielkie ilości arszeniku.

23. Czareczka długotrzonkowa Grzybnia rozwija się na zagrzebanym w ziemi, butwiejącym drewnie, same owocniki wyrastają z czarnych, wydłużonych ryzoidalnych sklerot przylegających do drewna. Owocnik w formie jaskrawo czerwonego kieliszka, początkowo stulonego, z małym otworkiem, w miarę dojrzewania owocnik coraz bardziej się otwiera, aż do popękania brzegu w wywinięte płaty. Występuje od lutego do kwietnia, w lasach liściastych i mieszanych, pojedynczo lub w małych grupach.

24. Wilgotnica czapeczkowata Owocnik- liliowy, różowoczerwony, łososiowy, często kilkubarwny, 2-8cm średnicy, wydłużony stożkowaty, z wiekiem z wywiniętym do góry brzegiem, rozpostarty, brzeg ostry, początkowo pogięty i równy, potem silnie porozrywany, powierzchnia gładka, wilgotna nieco lepka. Niezbyt często rośnie na wilgotnych łąkach i pastwiskach w rejonach górskich. Występuje od sierpnia do października.

25. Gwiazdosz Nieczęsty. Owocniki wyrastają pojedynczo i po kilka, zazwyczaj w towarzystwie świerków.  W stanie zamkniętym kulistawy, 10-50 mm średnicy, powierzchnia pokryta grzybnią przerośniętą z podłożem. Osłona zewnętrzna (egzoperydium) pęka do połowy wysokości na kilka do kilkunastu ostrych płatów, które mogą być dalej rozszczepione na końcach. Osłona wewnętrzna (endoperydium) kulista, z wiekiem spłaszczona, 8-30 mm średnicy; ciemnobrązowa. Ujście (perystom) wyraźne, stożkowate, grzebieniaste .

26. Grzyby jadalne Borowik szlachetny- gatunek grzyba jadalnego z rodziny borowikowatych. Jest jednym z najbardziej poszukiwanych grzybów jadalnych, wysoko ceniony ze względu na walory smakowe. Nadaje się do bezpośredniego spożycia, marynowania, suszenia i do wszelkich innych rodzajów przerobu. Jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym.

27. Pieprznik jadalny Inne nazwy: kurka, liszka –gatunek grzybów z rodziny pieprznikowatych. Gatunek typowy rodzaju pieprznik. Występuje gromadnie w lasach całej Polski. Jest cenionym i eksportowym grzybem jadalnym.

28. Grzyby trujące Muchomor sromotnikowy -gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych. Grzyb śmiertelnie trujący– zawiera dwa rodzaje toksyn: fallotoksyny oraz amatoksyny. Często mylony z kanią.

29. Krowiak podwinięty Inna nazwa: olszówka - gatunek grzybów z rodziny krakowiakowatych. Spożyty na surowo jest trujący, wywołujący poważne zatrucia pokarmowe. Zawiera muskarynę. Po przegotowaniu mniej szkodliwy (po kilkukrotnej wymianie wody podczas gotowania spożywany).

30. Opracowała: Wioleta Niestępska