Kształtowanie świadomości fonologicznej w początkowej nauce czytania i pisania

1. Kształtowanie świadomości fonologicznej w początkowejnauce czytania i pisania […] Postępowanie wychowawcze dla każdego dziecka zaczyna się tam, gdzie jego naturalny rozwój zatrzymał się. Zatem – ile jest na świecie dzieci, tyle początków […] Eduard Seguin

2. Wprowadzenie w świat dźwięków mowy • Rozwój świadomości fonologicznej wiąże się ściśle z rozwojem poznawczo-językowym dzieci. Wczesne kontakty z literaturą dziecięcą oraz uczenie rymowanek, wierszyków i piosenek zwraca ich uwagę na strukturę fonologiczną słów, oraz na takie aspekty mowy, jak: intonacja, rytm i akcent. Doświadczenia te ułatwiają dzieciom uświadomienie sobie istnienia dźwięków słyszanych i wymawianych przez nie słowach. • Słuchanie jak dorosły czyta sprzyja koncentracji uwagi na czytanym tekście, ale również aktywizuje posiadaną już wiedzę lingwistyczną dziecka oraz stanowi doskonałą okazję dla ćwiczenia procesu przetwarzania informacji. • Ważne jest aby zajęcia te traktować jako formę spędzania czasu z dzieckiem, a nie jako naukę umiejętności przygotowujących do czytania i pisania.

3. Rozpoznawanie dźwięków z otoczenia • co słychać wokół nas? • głosy natury, • głosy zwierząt, • zagadki dźwiękowe, • z której strony płynie dźwięk? • cicho-głośno, szybko-wolno, • ile razy stuknęłam? • jaka to melodia?

4. Analiza i synteza wyrazowa zdań • ile zdań powiedziałam? • ile wyrazów słyszysz w zdaniu? • układanie zdań do obrazków o podanej liczbie wyrazów, • tworzenie zdań z podanych słów, • układamy określoną liczbę patyczków, Np. dziecko ma ułożyć zdanie trzywyrazowe.

5. Ćwiczenie analizy i syntezy sylabowej Zabawy z sylabami • zabawa „jak mama woła dziecko bawiące się na podwórku, Np. O-la, E-wa, Ku-ba, To-mek”, • wyklaskiwanie sylab, • co ja powiedziałam? - wypowiadamy słowo dzieląc je na sylaby, a dziecko wskazuje obrazek oraz wypowiada cały wyraz, • zabawa w kończenie wyrazów, • rozpoznawanie ostatniej sylaby w wyrazie, • liczenie sylab, • dobieranie obrazków do podanej liczby sylab, • wyszukiwanie sylab w środku wyrazu. • tworzenie łańcuchów wyrazowych, Np. noga-gapa-pada.

6. Ćwiczenia i umiejętności wyodrębniania głosek w nagłosie i wygłosie • wyodrębnianie samogłoski na początku wyrazu, • wyszukiwanie wyrazów na określona głoskę, • rysowanie słów, których nazwy rozpoczynają się na określoną głoskę, • wyodrębnianie spółgłosek na początku wyrazu • co nie pasuje? - układamy ciąg obrazków, wśród których jeden rozpoczyna się inną głoską, Np. żaba, żuk, słoń, żarówka, • wymawiamy po trzy wyrazy, a dziecko ma określić jaką głoskę słyszy na początku, • zagadki – zaczyna się na ‘m’ jest do picia (mleko), • wysłuchiwanie samogłosek na końcu wyrazu.

7. Wyodrębnianie kolejnych głosek w wyrazie • analiza i synteza wyrazów trzygłoskowych - pokazujemy dziecku obrazki (osa, las, kot), a ono je nazywa, następnie wybieramy obrazek z osą, bardzo wolno przeciągając poszczególne głoski wymawiamy wyraz „ooosssaaa”, po wysłuchaniu dziecko mówi jakie dźwięki usłyszało, • odgadnij co ci chcę powiedzieć – wolno wypowiadamy wyrazy, dziecko po wysłuchaniu mówi słowo, które wypowiedzieliśmy, • analiza i synteza wyrazów dłuższych cztero-, pięciogłoskowych.

8. Ćwiczenia pamięci słuchowej • nauka wierszyków, • ćwiczenie pamięci sekwencyjnej – powtarzanie sekwencji sylab, wyrazów, cyfr, zapamiętywanie kolejnych pór roku, dni tygodnia, listy zakupów; powtarzanie zdań – układanie i powtarzanie zdań, ćwiczenie to traktujemy jako zabawę w zapamiętywanie i rozwijanie zdań, wypowiadamy proste zdania, a dziecko powtarza dodając jeden wyraz. Następnie powtarzamy zdanie ułożone przez dziecko, również dodając kolejny wyraz. Zwracamy uwagę aby dziecko wiernie odtwarzało treść zdań.

9. Zabawy w rymy • rozpoznawanie rymów – rymujące się pary słów, • wybieranie rymującego się słowa, • szukanie słowa, które się nie rymuje z pozostałymi, • tworzenie rymów, • tworzenie wielu rymów, • nauka i układanie wyliczanek.

10. Głoska a litera • Świadomość fonologicznej podzielności słów jest istotnym warunkiem nauki czytania i pisania w języku alfabetycznym. Aby nauczyć się czytać i pisać dzieci muszą zrozumieć jak litery są wykorzystywane do reprezentowania dźwięków mowy, muszą nabyć trwałych skojarzeń głoska-litera. • Dzieci, które przed rozpoczęciem nauki czytania i pisanie osiągną wyższy poziom świadomości fonologicznej robią szybsze postępy w nauce czytania i pisania. • Świadomość fonologiczna traktowana jest jako lepszy wskaźnik postępu w nauce czytania i pisania niż: poziom inteligencji, zasób słownictwa czy rozumienie słuchanych tekstów.

11. Wykorzystana i zalecana literatura • A. Mauer (red.), 2003, Dźwięki mowy, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. • H. Łazewska, B. Mikitiuk, B. Moritiz, 2002, Co zrobić aby ułatwić dziecku naukę czytania i pisania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków. • M. Bogdanowicz, 2002, Rymowanki – przytulanki, Wydawnictwo Fokus, Gdańsk.

12. Dziękuję za uwagę logopeda mgrMarzanna Wojciechowska Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Kazimierza Pułaskiego w Warce Warka, 2010