Radio w powietrzu

1. Radio w powietrzu Czyli : Jak to działa , Z czym to się je , Po co komu to . Boruh

2. Po co to komu • Lotniczy radiotelefon to urządzenie dość proste w obsłudze i w zasadzie korzystanie z niego nie wymaga wiadomości z fizyki ani elektroniki. Niemniej jednak znajomość ogólnej zasady działania i budowy radiotelefonu może się okazać przydatna szczególnie w UKE • Warto nadmienić, że łączność nie jest jedynym zastosowaniem fal radiowych w lotnictwie - urządzenia radiowe są podstawą wielu systemów nawigacyjnych (VOR, ILS itd.)

3. podział • Służby : stałe , ruchome, rozgłaszania, radionawigacyjne • Korespondencja: air-air, air-ground, rozgłaszeniowa, radionawigacyjna, na ślepo. • Uke tabela częstotliwości • Świat dzielimy na FIRy a Firy na FISy

4. Dla kogo to • Dla korzystania z łączności radiowej muszą być spełnione następujące warunki formalne: 1. Używany system musi być zgodny z postanowieniami Regulaminu Radiokomunkacyjnego (oznacza to mniej więcej tyle, że musi posiadać homologację).2. Każda stacja ma swoją nazwę i dokumenty (czyli jest zarejestrowana w PAR - znakami wywoławczymi stacji są znaki rejestracyjne szybowca lub samolotu, np. SP-EAI).3. Każda osoba, która z niej korzysta, została przeszkolona i zobowiązana do przestrzegania przepisów. • Warto podkreślić, że w czasie lotu wśród dokumentów znajdujących się na pokładzie musi znajdować się "świadectwo rejestracji radiotelefonu pokładowego" (oczywiście tego zainstalowanego) oraz należące do pilota (instruktora) "świadectwo radiooperatora w służbie lotniczej". Latanie bez tych dokumentów może się skończyć cofnięciem licencji pilota. Wożenie świadectwa homologacji nie jest konieczne - wiadomo, że radiotelefon taką homologację posiada, gdyż jest to jedną z podstaw jego zarejestrowania. • Świadectwa radiooperatora w służbie lotniczej wydaje UKE po zaliczeniu przez kandydata stosownych egzaminów. • Używanie radia w paśmie lotniczym bez stosownych pozwoleń podlega nawet karze pozbawienia wolności

5. Jak to działa • Fale radiowe to rozchodzące się w przestrzeni z prędkością światła (300 000 km/s) fale elektromagnetyczne. • Różnią się one między sobą jednym podstawowym parametrem, który decyduje o niemal wszystkich ich własnościach - częstotliwością, czyli liczbą drgań na sekundę wyrażoną w hercach (Hz). • Z częstotliwością powiązane jest inne, używane alternatywnie pojęcie - długość fali. Jest to odległość, jaką przebiega fala w ciągu jednego pełnego okresu - np. długość fali przy częstotliwości 1 Hz to 300 000 km, zaś przy 1000 Hz - 300 km. (Wzór na długość fali ma postać l=c/f, gdzie l to długość fali w metrach, oznaczana zwykle grecką literą lambda, c to prędkość światła, f - częstotliwość w hercach). • Fale radiowe z kolei dzieli się umownie na kilka zakresów częstotliwości, istotnie różniących się właściwościami. Fale długie obejmują częstotliwości od 10 kHz do 100 kHz (długość od 30 do 3 km), średnie od 100 kHz do 3 MHz (3000-200 m), krótkie od 1,5 do 30 MHz (200-10 m). Fale bardzo krótkie tworzą pasma nazwane VHF (Very High Frequency, 30-300 MHz, 10-1 m), UHF (300-3000 MHz), SHF (3-30 GHz) i EHF (30-300 GHz).

6. Fale radiowe • Rozrózniamy kilka rodzajów fal: Fale długie silnie uginają się na przeszkodach, układając się niejako wzdłuż krzywizny Ziemi. Dzięki temu zasięg komunikacji na falach długich jest bardzo duży, rzędu 5000 km Fale krótkie z kolei uginają się znacznie słabiej, za to odbijają się od jonosfery, umożliwiając łączność na odległości tysięcy km przy mocy nadajnika rzędu zaledwie 10 W! Niestety, skuteczność połączeń na falach odbitych zależy całkowicie od kaprysów atmosfery. Fale ultrakrótkie  Można przyjąć, że fale o częstotliwościach wyższych od 30 MHz rozchodzą się już całkowicie prostoliniowo i nie odbijają się od jonosfery. Zatem zasięg łączności przy tych częstotliwościach ograniczony jest optyczną widzialnością, albo położeniem horyzontu. Oczywiście im wyżej znajduje się antena, tym dalej widać - i większy zasięg połączeń. Tak właśnie jest w przypadku pasma używanego w łączności lotniczej, obejmującego zakres od 118 do 136,975 MHz - wystarczają nadajniki o mocach od kilku do 50 W. Warto jeszcze zwrócić uwagę na fakt, że siła sygnału maleje wraz z odległością

7. Modulacja • Sama obecność "w eterze" fali o określonej częstotliwości informuje odbiorcę o jednej tylko rzeczy - ktoś nadaje. To jednak zbyt mało, aby przekazać jakąkolwiek treść. Podstawową falę o określonej częstotliwości i jednorodnym przebiegu poddaje się więc modulacji, zmieniając w pewien sposób charakter przebiegu. Najprostszym rodzajem modulacji jest kluczowanie - włączanie i wyłączanie nadawania, co umożliwia przekazywanie informacji alfabetem Morse'a. • Przekazywanie głosu za pośrednictwem fal radiowych wymaga zastosowania innych sposobów - modulacji amplitudy (AM), czyli siły sygnału, częstotliwości (FM) lub fazy. •  W lotniczej łączności radiowej wykorzystywana jest modulacja amplitudy (konkretnie - dwuwstęgowa modulacja A3E). Pochodzący z mikrofonu sygnał elektryczny o częstotliwości akustycznej po wzmocnieniu nakładany jest w modulatorze na falę nośną, powodując zmianę jej siły w takt drgań powietrza przenoszącego głos.

8. Kanały • Aby wprowadzić nieco porządku, pasmo częstotliwości lotniczych podzielono na kanały o określonych częstotliwościach fali nośnej. Choć teoretycznie przekaz mowy zajmuje pasmo częstotliwości o szerokości 6800 Hz (6,8 kHz - od f0-3400 Hz do f0+3400 Hz), ze względu na niedoskonałość urządzeń (generatorów, a szczególnie filtrów w urządzeniach odbiorczych) odstęp międzykanałowy ustalono na 25 kHz. W pasmie 118-136,975 MHz daje to więc 760 kanałów (w rzeczywistości używanych jest 720). Wbrew pozorom to wcale nie tak dużo, szczególnie w krajach gdzie lotnictwo jest bardziej popularne (USA...) - dlatego też zdecydowano o zmniejszeniu odstępu międzykanałowego do 8,33 kHz, co pozwoli zwiększyć liczbę kanałów do 2280. • Zgodnie z powyższym częstotliwości sąsiednich kanałów wynoszą więc np. 122,000, 122,025, 122,050, 122,075, 122,100, 122,125 itd. Wiele radiotelefonów lotniczych umożliwia jednak wybranie tylko niektórych kanałów ze skokiem np. 100 kHz - 122,000, 122,100, 122,200 itd. Używany często na szybowcach radiotelefon RS-6101 pozwala wybrać tylko 9 kanałów o ustalonych na stałe częstotliwościach, zwykle 122,100, 122,200... 122,900. Uwaga na podchwytliwe pytania - teoretycznie RS-6101 obejmuje całe pasmo lotnicze z odstępem międzykanałowym 25 kHz, choć zmiana częstotliwości przypisanych kanałom wymaga interwencji serwisu. • Zarówno nadawanie, jak i odbiór odbywa się na tej samej częstotliwości. Wynika z tego pewna bardzo ważna rzecz - niemożliwe jest jednoczesne nadawanie i odbieranie wiadomości - nazywa się to trybem simpleks. Nie ma więc sensu rozpoczynanie nadawania jeśli w głośniku słyszymy jeszcze rozmówcę, bo i tak nas nie usłyszy... Nie należy też nadawać jeśli kanał jest zajęty przez kogoś innego - sygnały nałożą się na siebie i ulegną tzw. zdudnieniu, co uniemożliwi zrozumienie obu przekazów.

9. Używanie radiotelefonu • Przed lotem należy dokładnie sprawdzić sprawność radiotelefonu. Przede wszystkim trzeba upewnić czy akumulator został prawidłowo zamocowany i naładowany • Warto pamiętać o podłączeniu anteny (nadawanie bez anteny kończy się zazwyczaj zniszczeniem wzmacniacza wyjściowego nadajnika! • Po upewnieniu się, że wszystko jest na swoim miejscu, można sprawdzić działanie radiotelefonu - niech to będzie poczciwy RS-6101. - Po wciśnięciu i puszczeniu włącznika (powinien pozostać w pozycji wyciśnięty) - Sprawdzamy położenie wskazówki wskaźnika stanu baterii - Ostatnią próbą jest próba dwukierunkowej łączności z innym radiotelefonem

10. Jak przez to gadać • Po pierwsze, komunikaty powinny być zwięzłe i dotyczyć tylko spraw istotnych. • Po drugie, wszystkie instrukcje, pozwolenia, zakazy i nakazy dotyczące startu, lotu i lądowania należy koniecznie potwierdzać słowem "zrozumiałem" lub znakami rejestracyjnymi, np. "Bocian 36-26". Przy nakazach i zakazach należy potwierdzić ich treść. • Po trzecie, nie wolno przerywać korespondencji. Przed rozpoczęciem nadawania trzeba upewnić się, że kanał jest wolny. Przerywanie korespondencji dopuszczalne jest tylko w przypadku konieczności nadania komunikatu o niebezpieczeństwie. • Po czwarte, należy koniecznie odpowiadać na każde wezwanie skierowane do naszego statku powietrznego przez kierownika lotów lub służby kontroli ruchu lotniczego. • Po piąte, każda depesza powinna zawierać:określenie odbiorcy,określenie nadawcy,treść komunikatu,potwierdzenie. • Np. "Babice kwadrat, Bocian 36-26 z wiatrem" • Po szóste, należy dbać o czytelność korespondencji - wyrażać się precyzyjnie, w przypadku złej słyszalności mówić wolniej, używać kodu literowego. • Nawiązując łączność, podajemy pełne znaki rejestracyjne samolotu, np. SP-ARO to Alpha-Romeo-Oscar [alfa-romio-oskar] (w Polsce; za granicą trzeba przeliterować całość). Przy wymianie kolejnych komunikatów, potwierdzaniu itp. używa się już zwykle dwóch ostatnich liter - Romeo-Oscar. (Jeśli jest to samolot holujący od rana szybowce, używa się czasem już tylko ostatniej litery - pilot SP-EAI potwierdza krótkim India).

11. Jak przez to gadać C.D. • W sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia należy nadac jeden z ustalonych komunikatów. Mają one pierwszeństwo przed inną korespondencją. Stacje, które odebrały komunikat o niebezpieczeństwie, zobowiązane są do podjęcia w miarę możliwości działań ratunkowych lub przekazania komunikatu do stacji mogącej udzielić pomocy. Międzynarodową częstotliwością ratunkową w lotnictwie jest 121,5 MHz (ciągły nasłuch na tym kanale prowadzą wszystkie lotniska komunikacyjne), jednak w określonych sytuacjach komunikat taki należy nadawać na "sensownej" częstotliwości, np. na częstotliwości kwadratu. • Istnieją trzy rodzaje komunikatów o zagrożeniu: MAYDAY, PAN i SECURITE. W każdym przypadku komunikat rozpoczyna się od trzykrotnie powtórzonego hasła, np. MAYDAY-MAYDAY-MAYDAY lub PAN-PAN-PAN. • MAYDAY oznacza komunikat o bezpośrednim zagrożeniu życia, spowodowanym np. awarią statku powietrznego. Po wywołaniu MAYDAY-MAYDAY-MAYDAY należy podać nazwę (znaki rejestracyjne) statku powietrznego, określić jego pozycję, a następnie rodzaj zagrożenia i spodziewanej pomocy. • PAN to komunikat o niebezpośrednim zagrożeniu życia, np. w przypadku zasłabnięcia pasażera i konieczności zorganizowania pomocy medycznej na lotnisku. Po wywołaniu PAN-PAN-PAN należy podać nazwę (znaki rejestracyjne) statku powietrznego, określić jego pozycję, a następnie rodzaj zagrożenia i spodziewanej pomocy. • Komunikat SECURITE nadaje się, aby przekazać ogólne ostrzeżenie dotyczące bezpieczeństwa, np. o gwałtownej burzy przemieszczającej się w kierunku lotniska. • W przypadku przekazywania usłyszanego komunikatu MAYDAY lub PAN meldunek ten należy poprzedzić trzykrotnie powtórzonym hasłem "MAYDAY RELAY" lub "PAN RELAY", podając godzinę, o której został usłyszany przekazywany komunikat. • Każdy, kto usłyszał komunikat MAYDAY ma obowiązek zameldowania o jego odebraniu, nawet jeśli nie uczestniczył w wymianie korespondencji.

12. Z kim gadać • Korespondencje najczęściej prowadzimy z: • FIS (Flight Information Service) • Kontrolerem (ctr itp) • Kwadratem • Innymi użytkownikami

13. A Alpha [alfa] B Bravo [brawo] C Charlie [czarli] D Delta [delta] E Echo [eko] F Foxtrot [fokstrot] G Golf [golf] H Hotel [hotel] I India [india] J Juliet [dżuliet] K Kilo [kilo] L Lima [lima] M Mike [majk] N November [nowember] O Oscar [oskar] P Papa [papaa] Q Quebec [kebek] R Romeo [romio] S Sierra [sjera] T Tango [tango] U Uniform [juniform] V Victor [wiktor] W Whiskey [łiski] X X-Ray [eksrej] Y Yankee [janki] Z Zulu [zulu] literki Przy „literowaniu” liczb po polsku cyfry 1 i 5 wymawiamy „jedynka” i „piątka”, pozostałe normalnie. Dopuszczalne jest grupowanie cyfr - np. 1903 to „dziewiętnaście zero trzy”.

14. Fis Po starcie jedyną drogą uzyskania informacji o dostępności przestrzeni (poza tel. komórkowym, który bywa w powietrzu zawodny) jest łączność z odpowiednim sektorem FIS FIS – Flight Information Service – Służba Informacji Powietrznej Znak wywoławczy to INFORMACJA n.p. Okęcie Informacja, Poznań Informacja. Ośrodki FIS mają bezpośrednią łączność ze wszystkimi służbami ruchu lotniczego w swoim sektorze, daje to czasem możliwość dokonania bieżącej koordynacji w celu przelecenia przez aktywne TSA, TMA i.t.p.

16. Przykład korespondencji z FIS • Gdańsk informacja, paralotnia sp-abc dzien dobry • Sp-abc, gdansk informacja na 5 • sp-abc po starcie z inowrocławia lot termiczny w kierunku Płocka wysokość do 1500m • Sbc gdańsk informacja zgłoś trawers włocławka • Gdansk informacja zgłosze włocławek sbc • Gdańsk informacja Sbc na trawersie włocławka w kierunku na płock • SBC Gdańsk info przejdź na kwadrat włocławek 122,40 • Gdańsk info SBC przechodze na 122,40

17. Korespondencja z kwadratem • Kwadrat włocławek paralotnia sp-abc dziendobry • Sp-abc włocławek Kwadrat na 5 • Kw. Włocławek paralotnia SP-abc Na przelocie w kierunku płocka z zamiarem przecięcia północnej częsci waszego atz wysokosc 980 metrów. • sp-abc wykonuj informacyjnie nad lotniskiem skoki spadochronowe z wysokosci 3000 metrów • Z uwagą na spadochroniarzy wykonuje SP-ABC

18. Korespondencja z innym uzytkownikiem • Sp-2844, SP-ABC jak słyszysz • SP-ABC, 2844 słysze na 5 • 2844 sp-abc jeżeli możesz zachowaj większą separacje miękkopłaty nie lubią turbulencji • Sp-abc 2844 rozumiem lece do nastepnego komina, do milego • 2844 w kierunku zachodnim warunki znakomite od północy kituje cirrusem do miłego SP-ABC

19. Sp-ABC gdańsk informacja witam • Gdański info SBC na 5 • Gd. Info SBC po minięciu ATZ włocławka Przechodze na warszawa info proszę o ich częstotliwość • SBC gd. Info warszawa info pracuje na jeden jeden dziewięć cztery pięć zero • 119.450 SBC dziekuje i do usłyszenia

20. Wawa info SP-ABC dziendobry • Sbc wawa info na 5 • Wawa info sbc wykonuje paralotnią z inowrocławia do płocka aktualnie po minięciu włocławka wysokość do 1300m • SBC wawa info wykonuj zgłoś się w ATZ płocka na 122,8 uważaj na strefe d34 • Wawa info SBC D34 rozumiem jako płock petrochemia • Potwierdzam wawa info

21. Płock radio SP-ABC • SP-abc płock kwadrat słucham • Pł kw. SP-abc paralotnia na przelocie z inowrocławia w odległości 10km na zachód od lotniska, proszę o warunki do lądowania • SBC na lotnisku pusto lądowanie wg. Uznania aktualnie wiatr z kierunku 320 2 do 3 m/s w porywach do 6 • Wiatr 320 2 do 3 przewiduje lądowanie na kierunku 140 SBC

22. Korespondencja w CTR • jeśli chcemy wykonać np. lot reklamowy w CTR, nie składalismy pisemnego plany lotu   to telefonicznie ustalamy gdzie chcemy latać w jakim celu i jak długo .Z wieży podczas rozmowy telefonicznej dostaliśmy informacje że po starcie mamy się zgłośić przez radio na wieże. mozemy po uzgodnieniu z wieżą wołać tak)): - Poznan wieża - pilot paralotni, dzień dobry jak słychać? - Pilot paralotni Poznan wieża, dzień dobry słyszymy na 5  - Poznan wieża -również na 5, Po starcie ze stadionu przy Bułgarskiej nad punktem do wysokości 50m nad terenem, przewidywany czas 15min, lądowanie zgłoszę, - pilot paralotni wykonuj - Poznan wieża. po 15min. - Poznan wieża - pilot paralotni - pilot paralotni Poznan wieża  - poznan wieża, zgłaszam lądowanie na stadionie przy Bułgarskiej,  pilot paralotni . - pilot paralotni, przyjąłem, Poznan wieża   - Poznan wieża - dziekuje i do usłyszenia, .

23. Tutaj jeszcze podział przestrzeni • Czyli CTR TMA ATZ MATZ itp.

24. Przestrzeń powietrzna Klasa przestrzeni powietrznej mówi nam m.in. o zapewnianych służbach ruchu lotniczego, warunkach wlotu i poruszania się, zapewnianych separacjach dla różnych rodzajów ruchu. Dzięki wprowadzeniu wspólnej międzynarodowej klasyfikacji, po zapoznaniu się z mapą lotniczą dowolnego rejonu w (prawie) dowolnym państwie świata możemy określić zasady panujące w poszczególnych częściach przestrzeni. W FIR Warszawa występuje wyłącznie przestrzeń klasy C oraz G

25. Podział przestrzeni w FIR Warszawa • Klasa C – zapewniana służba kontroli ruchu lotniczego (ATC).Wymagane złożenie planu lotu, zezwolenie ATC, ciągła dwukierunkowa łączność radiowa, w większości wymagane posiadanie transpondera • Klasa G – zapewniana służba informacji powietrznej (FIS). Plan lotu oraz zezwolenie nie są wymagane. Łączność radiowa w ogólnym przypadku nie wymagana. Ograniczenie prędkości do 250 kt (463 km/h) Szczegóły na temat klasyfikacji przestrzeni – Rozporządzenie M.I. w sprawie zasad działania służb ruchu lotniczego z dnia 11.03.2004r Dz.U. Nr 44. Poz 415 Dodatek 4 lub AIP Polska ENR 1.4

26. Występowanie przestrzeni klasy C w Polsce • Powyżej poziomu lotu 95 – nad całym obszarem Polski (Flight Level 95 = ok. 2900 m. n.p.m.) • W strefach kontrolowanych lotnisk (CTR) CTR to wydzielona przestrzeń wokół lotniska kontrolowanego rozciągająca się od ziemi do pewnej określonej wysokości.Na mapie ICAO VFR 1:500 000 CTR-y zaznaczone są kolorem różowym. • W rejonach kontrolowanych lotnisk (TMA) TMA może być podzielone na kilka sektorów, różniących się wysokością dolnej granicy. Dolna granica najniższego sektora jest zazwyczaj górną granicą CTR-u. Poza bardzo szczególnymi przypadkami, przestrzeń klasy C jestniedostępna dla szybowców !

31. Dziękuję za Uwagę Do miłego BrawoOscarRomioUniformHotel 