1988թ. Երկրաշարժի Հ ետևանքները

1. 1988թ. ԵրկրաշարժիՀետևանքները

2. Երկրաշարժերըավելիհատուկենլեռնայինտարածաշրջաններում: Այդպիսին է նաևՀայկականբարձրավանդակը: Ուժգին երկրաշարժերը հնուց ի վեր հաճախ են կրկնվել Երզնկայի, Բասենի, Էրզրումի, Մշո, Արարատյան, Շիրակի դաշտերի, Կարսի սարահարթի, Ախալքալաքի բարձրավանդակի, Սյունիքի, Արճեշ-Խլաթի տարածքներում` ավերել քաղաքներ ու գյուղեր և խլել հազարավոր մարդկանց կյանքեր: Բազմաթիվ անգամներ ավերվել է Անին (հատկապես 1045, 1132 և 1319 թթ-ին), 893 թ-ի երկրաշարժից կործանվել է Դվինը, 1679 թ-ին ավերվել է Գառնիի տաճարը: 1840 թ-ի Արարատյան երկրաշարժի ժամանակ Արարատ լեռից պոկվել է հսկայական մի լեռնազանգված և փլուզվել Ակոռի գյուղի վրա, իսկ ցնցումներն զգացվել են ողջ Փոքր Կովկասում: Մեծ վնասներ են պատճառել Զանգեզուրում 1308, 1931 (քանդվել է Տաթևի վանքը) և 1968 թթ-ին տեղի ունեցած երկրաշարժերը:

3. 1988-թ Սպիտակիերկրաշարժը • 1988թ. դեկտեմբերի 7-ին ժամը 11-ն անց 41 րոպեինՀայաստանիՀանրապետությանհյուսիսայինշրջաններումտեղի է ունեցելավերիչերկրաշարժ, որըանվանվել է Սպիտակիերկրաշարժ: Երկրաշարժիհետևանքովզանգվածայինվնասվածքների և փլուզումներիենենթարկվելհազարավորշինություններ: Սպիտակիերկրաշարժըտեղի է ունեցելՓոքրԿովկասիբարձրավանդակումգլխավորԿովկասյանլեռնաշղթայիառանցքիցմոտավորապես 150 կմդեպիհարավ:  

4. ՓոքրԿովկասիտեկտոնական և երկրաբանականկառուցվածքայինուղղություններըզուգահեռենգլխավորԿովկասյանշղթայինհյուսիս-արևմտյան, հարավ-արևելյանուղղությամբ: Տեկտոնականդրույթըհիմնականումբարդ է, բայցընդհանուրառմամբայնբնորոշվում է երկրիկեղևիսեղմամբուխտացմամբ:Երկրաշարժիուժգնությունըգերազանցել է 10 բալը, իսկօջախիխորությունըմոտ 12 կմէր: Այդօրըհայազգըունեցավ25.000 զոհ: Ֆիլմ՝ http://www.youtube.com/watch?v=pwZWa-5qZHE

7. Երկրաշարժիհետքերըդեռչենվերացել • 25 տարիառաջերկրաշարժիհետևանքովավերվածԳյումրուՄերկուրովիանվաննկարչականդպրոցըմինչեւհիմաչունիիրշենքը:

8. ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆ ԵՐԿՐԱՇԱՐԺԻՑ ՏՈՒԺԱԾՆԵՐԻՆ Այդօրերինմերերկիրըգտնվումէրամբողջաշխարհիուշադրությանկենտրոնում: ՔանդվեցՍովետականՄիությանդրածերկաթեվարագույրըև ողջաշխարհիցմեզօգնելուպատրաստակամությամբժամանեցինփրակարարներ:Իրականացվումէրնաևնյութականօգնություն. հագուստ, մթերք, գումար,վրաններտնակներ, ծածկոցներ և այլն: Մերերկիրեկանշատհայտնիներ՝ ՇառլԱզնավուրը, ՄարգրետԹետչերը, ՋորջԲուշիորդին և թոռը, ՇերՍարգսյանը, ՄիխայիլԳորբաչովը և այլոք: Օգնությունըորմիայննյութականէրայլնաևբարոյական, ողջաշխարհնէրմերկողքին:

9. Երկրաշարժերը ըստ առաջացման բնույթի կարելի է դասակարգել երկու խմբերի. • Բնական երկրաշարժեր(տես 11-13 սլայդները) • Տեխնածին երկրաշարժեր • Տեխնածին երկրաշարժերասելով պետք է հասկանալ այնպիսի երկրաշարժ, որը կապված է մարդկային գործունեության հետ։ Օրինակ ռազմական կամ արդյունաբերական պայթյունների հետևանքով առաջացող ցնցումները կարող են «տրրիգեր» (շարժիչ ուժ) հանդիսանալ ուժեղ երկրաշարժի համար։ Կամ օրինակ մեծ ջրամբարի կառուցումը կարող է հանգեցնել տվյալ տարածքում սեյսմիկ ակտիվության բարձրացման։Նշված բոլոր տիպի երկրաշարժերից Հայաստանի տարածքում առավել ուժեղ և առավել տարածված են տեկտոնական երկրաշարժերը։

10. Երկրաշարժերը ըստ կանխատեսելիության կարելի է բաժանել նույնպես երկու խմբի. • Կանխատեսելի երկրաշարժեր • Անկանխատեսելի երկրաշարժեր • Ընդհանրապես երկրաշարժերի կանխատեսում ասելով պետք է նկատի ունենալ նրա տեղի, ուժգնության և ժամանակի հավանականային բնութագրերը։ Կանխատեսելի համարվում են այն երկրաշարժերը, որոնք իրենց «ստեղծման» փուլում թույլ են տալիս գրանցել տարատեսակ նախանշաններ։ Երկրաշարժերի նախանշաններից են համարվում՝ ստորգետնյա ջրերի մակարդակի փոփոխությունները, երկրամագնիսական դաշտի փոփոխությունները, ռադոն գազի անոմալ փոփոխությունները և այլն։ Անկանխատեսելի են համարվում առանց որևէ նախանշանների գրանցվող երկրաշարժերը։

11. Բնական երկրաշարժեր • Երկրաշարժերըտեղի են ունենում երկրակեղևիորոշակի զանգվածում կուտակված էներգիայիկտրուկ լիցքաթափման արդյունքում։Երկրաշարժ է առաջանում, երբ Երկրի մակերևույթից տասնյակ, իսկ երբեմն էլ հարյուրավոր կիլոմետրեր խորության վրա տեղի է ունենում ապարաշերտերի տեղաշարժ: • Ներկայումս առավել ընդունված տեսակետներից մեկի համաձայն երկրաշարժերը տեղի են ունենում այն դեպքում, երբ երկրակեղևի լեռնային ապարների որոշակի զանգվածում առաձգական լարումներն ու դեֆորմացիաները գերազանցում են այդ ապարների կարծրությանը: • Երկրաշարժը հաջորդում է լեռնային ապարների փոխադարձ սահքին։ Սկզբում դա արգելակվում է շփման ուժի միջոցով, որի հետևանքով, կուտակվում են բնահողերի առաձգական լարումներ։ • Երկրի մակերևույթի այն տեղը, որը գտնվում է երկրաշարժի օջախի վերեվում և ամենամոտն է նրան, կոչվում է էպիկենտրոն կամ վերնակենտրոն: Այդտեղ էլ տեղի են ունենում ամենամեծ ավերածությունները: Երկրաշարժի ուժգնությունը գնահատվում է 1–12 բալլային սանդղակով: 1–2 բալլ ուժգնության երկրաշարժը մարդիկ չեն զգում, դրանք գրանցվում են շատ զգայուն հատուկ սարքերով՝ երկրաշարժագրիչներով (սեյսմոգրաֆներով, հունարեն «սեյսմոս»՝ երկրաշարժ, «գրաֆ»՝ գրում եմ բառերից):

12. Երբ լարումը հասնում է շփման ուժից մեծ կրիտիկական արժեքի, տեղի է ունենում բնահողերի կտրուկ խզվածք՝ նրանց տեղաշարժով։ Կուտակված էներգիան ազատվում է, առաջացնելով երկրի մակերևույթի ալիքային տատանումներ՝ երկրաշարժ։Երկրաշարժից առաջացած սեյսմիկ ալիքները տարածվում են ձայնային ալիքների նման։ Հեռավորությունից կախված, ալիքների ուժգնությունը նվազում է։Ալիքների առաջացման կետին ասում են երկրաշարժի օջախ կամ հիպոկենտրոն, իսկ երկրի մակերևույթի նրա վերևի կետին՝ էպիկենտրոն։Սեյսմիկ ալիքների տարածման արագությունը կարող է հասնել մինչև 8 կմ/վրկ։ Խզվածքը, էպիկենտրոնը և հիպոկենտրոնը:

14. Յուրաքանչյուր օր Երկրագնդի վրա տեղիէ ունենում տարբեր ուժգնության ավելի քան 250, իսկ 1 տարում՝ մոտ 100 հզ. երկրաշարժ: Երկրագնդի վրա կան 2 գլխավոր գոտիներ, որտեղ երկրաշարժերն առավել հաճախակի են՝ Խաղաղօվկիանոսյան (Խաղաղ օվկիանոսը օղակող տարածքը, որտեղ տեղի է ունենում երկրաշարժերի մոտ 60%-ը) և Ալպ-Հիմալայան (Եվրոպայի հարավը, Անատոլիան, Կովկասը, Իրանական բարձրավանդակը, Հիմալայները, Հնդկաչինը, Մալայան կղզեխումբը, որտեղ տեղի է ունենում երկրաշարժերի մոտ 20%-ը): Երկրաշարժերի մնացած մասը տեղի է ունենում խզվածքային (ռիֆտային) գոտիների տարածքներում (Արևելյան Աֆրիկա, Կարմիր ծով, Կալիֆոռնիա, Բայկալ և այլն), Տյան Շանում և Արևելյան Անդրբայկալում:

15. ՏարբերերկրներումտեղիունեցածերկրաշարժերըՏարբերերկրներումտեղիունեցածերկրաշարժերը • Մի քանի վայրկյանում երկրաշարժը կարող է մեծ քաղաքը վերածել փլատակների կույտի: Ամենաուժեղ երկրաշարժերի ժամանակ գետնի մեջ առաջանում են խոր ճեղքեր (1891 թ-ի հոկտեմբերի 28-ի երկրաշարժի հետևանքով Ճապոնիայի Հոնսյու կղզում առաջացել է 160 կմ երկարությամբ ճեղք), տեղի են ունենում փլուզումներ, փլվածքներ, փոխվում են գետերի հուները, գոյանում նոր ջրվեժներ ու լճեր (1911 թ-ին Պամիրում լեռնալանջի փլուզումից փակվել է Մուրղաբ գետի հունը, և առաջացել է Սարեզյան լիճը): • Ամենաուժեղ երկրաշարժերն ունենում են 10–12 բալլ ուժգնություն և կոչվում են աղետաբեր: Դրանցից են, օրինակ, Տոկիոյի (1923 թ.), Չիլիի (1960 թ.), Տաշքենդի (1966 թ.), Չինաստանի (1976 թ.), Մեխիկոյի (1985 թ.), Սպիտակի (1988 թ.), Ճապոնիայի (1993 թ.), Ինդոնեզիայի (1994 թ.) երկրաշարժերը: • Ֆիլմ՝ http://www.youtube.com/watch?v=olPOQjH5-R0 • Ֆիլմ՝ http://www.youtube.com/watch?v=pwZWa-5qZHE

16. Ավերիչերկրաշարժերը • 1556 հունվարի 23 - Գանսյու և Շանսի, Չինաստան - Չինական երկրաշարժ830 000 մարդ է զոհվել։ • 1692 - Ճամայկա - Պորտ-Ռոյալը լիովին ավերվել է։ • 1737 - Կալկութա, Հնդկաստան - 300 000 մարդ է զոհվել։ • 1755 - Լիսաբոն - 60 000-ից մինչև 100 000 մարդ է զոհվել, քաղաքը լիովին ավերվել է։ • 1783 - Կոլաբրիա, Իտալիա - 30 000-ից մինչև 60 000 մարդ է զոհվել։ • 1811 - Նյու Մադրիդ, Միսսուրի, ԱՄՆ - քաղաքը լիովին ավերվել է, 500 կմ² տարածքում ջրհեղեղ։ • 1896 - Սանրիկու, Ճապոնիա - էպիկենտրոնը ծովում էր։ Հսկայական ալիքը 27 000 մարդ և 10 600 շինություն է ավերել։ • 1897 - Ասսամ, Հնդկաստան - 23 000 մ² տարածքը անճանաչելիորեն փոխվել է, հավանաբար մարդկային պատմության ընթացքում ամենախոշոր երկրաշարժն է։

17. Երկրաշարժի մագնիտուդը • Մագնիտուդի սանդղակը 1935թ. առաջարկել է ամերիկացի գիտնական Չարլզ Ռիխտերը և հաճախ ասում են նաև՝ Ռիխտերի սանդղակ։Պարունակում է 1-ից մինչև 9 պայմանական միավոր՝ մագնիտուդ, որոնք հաշվվում են սեյսմոգրաֆի արձանագրած տատանումներով։Այս սանդղակը հաճախ շփոթում են երկրաշարժի ինտենսիվության 12 բալանի համակարգի հետ, որը հիմնված է ստորերկրյա ցնցումների արտաքին դրսևորումների՝ մարդկանց, առարկաների, կառույցների, բնության օբյեկտների վրա ունեցած ազդեցությունների վրա։ Չարլզ Ֆրենսիս Ռիխտեր

18. Երկրաշարժիննախապատրաստվելիսանհրաժեշտ է՝ • Բնակարաններումչկատարելշենքիսեյսմակայունությունըխաթարողձևափոխումներ (հիմքիթուլացում, կրողպատերումորմնախորշերիբացում և այլն): • Չխցանելշենքերիմուտքերը, աստիճանավանդակները և միջանցքներնազատելումուտըխանգարողմեծածավալառարկաներով: Պատուհաններիմետաղյաճաղաշարերըդարձնելշարժական, դռները՝ պարզ և արագբացվող, իսկվթարայինելքերըպահելազատ: • Ծանրսարքերը և կահույքըտեղադրելհիմնականպատերիտակ՝ ամրացնելովայնհատակինկամպատին: Մահճակալներըտեղադրելպատուհանիցհեռու, հիմնականպատիմոտ և գլխավերևումչկախելծանրառարկաներ: • Նախապեսորոշելտանկամաշխատանքիամենաանվտանգտեղերը (հիմնականպատերը, հիմնականպատերիանկյունները, դռանբացվածքները, հենասյուները և այլն), որտեղկարելի է պատսպարվելմինչևցնցումներիավարտը:

19. ՁեռքիտակունենալԱղետիկապոց՝ առաջինօգնությանարկղիկով, միքանիօրվասննդիպաշարով, գրպանիլապտերով, ռադիոընդունիչով, տաքհագուստով և այլն:  • Ինչանելերկրաշարժիընթացքում՝ • Խուճապիչմատնվել, շենքիստորինհարկերումգտնվելիսանհապաղդուրսգալ և հեռանալդեպիբաց, անվտանգտարածություն: Վերինհարկերումգտնվելիսպատսպարվելապահովտեղում՝ հեռումնալովարտաքինպատերից և պատուհաններից: Ընկնողբեկորներիցկարելի է պաշտպանվել՝ մտնելովսեղանների և մահճակալներիտակ: • Փողոցումգտնվելիս՝ հեռանալշենքերից և հաղորդալարերիցդեպիբացտարածություն, իսկտրանսպորտումգտնվելիս՝ այնկանգնեցնելբարձրահարկերիցհեռու և մնալտեղումմինչևցնցումներիավարտը: • Գիշերըտեղիունեցողստորգետնյացնցումներիժամանակարթնանալիս՝ օգտվելմիայնգրպանիլապտերից (հնարավորհրդեհներիցխուսափելուհամար), հագնվելուվրաավելորդժամանակչկորցնելով`վերցնելԱղետիկապոցը և գործելիրավիճակինհամապատասխան:

20. Մենքօգտվելենք՝ http://www.a1plus.am/78309.html • http://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA • http://www.nssp-gov.am/spitak.htm • http://armenpress.am/arm/news/578601/