Leidraad voor het werken met rouw en verlies

1. Leidraad voor het werken met rouw en verlies Draaiboek

2. Inhoud • Inleiding verlies en rouw • De hulpverlening bij verlies en rouw • Draaiboek bij verlies en rouw

3. Verlies en rouw • Verlies komt in elke school binnen • Doodgewoon • Elke keer weer moeilijk

4. Verlies en rouw • Verdriet verdwijnt niet door erover te zwijgen • De school: angst werkt verlammend • De leerlingen brengen hun verdriet mee naar school • De ouders moeten weten dat ze hierover kunnen praten

5. Verlies en rouw • Elk verlies verdient aandacht • Verlies is altijd anders • Verlies wordt anders beleefd • Soms is de schok te groot • Crisis is niet het beste moment om een draaiboek te maken

6. Verlies en rouw • Enkel in en warme school kan een draaiboek werken • Maakt plaats voor verlies en verdriet op school • Niet alleen crisisopvang op korte termijn, maar ingebed in een lange termijnvisie waarin ruimte is voor preventie en zorg

7. Draaiboek • Als de schok onverwacht hard toeslaat • Dan hebben we een draaiboek klaarliggen!

8. Draaiboek • Algemeen deel • Wat moet er gebeuren • Wie doet wat • Welke middelen hebben we nodig • Stappenplan • De melding • Coördinatie • De eerste dag • De eerste week • Nazorg • Een jaar later • Evaluatie

9. De melding

10. De melding • Melder geruststellen  reageer rustgevend met empathie naar de melder  luister actief  vermijd sensatie

11. De melding • Discreet verzamelen en registreren van gegevens  informeren naar de eerste noodzakelijke gegevens voor de verdere coördinatie  wanneer en hoe is het gebeurd (aanleiding, omstandigheden, …)  wat weten de leerlingen  zijn er nog kinderen op andere scholen  wat mag (niet) verteld worden/geweten zijn door anderen dan de ontvanger  wat zijn de “wensen” van de melder

12. De melding • Bespreek met de melder wat er gedaan moet worden • Melder geruststellen dat de gebeurtenis zal opgenomen worden • Informeer wanneer je terug contact kan opnemen

13. Coördinatie

14. Coördinatie • Samenwerking school-CLB-externe partners • Wie is de contactpersoon op school en voor CLB? • Wie dient door wie en in welke volgorde verwittigd te worden (lijst met telefoonnummers intern en extern)? • Wie legt contact met het gezin en peilt naar de eerste behoefte en wensen? Draaiboek

15. Coördinatie • Afspraken mbt interne en externe communicatie (bv. schoolteam, pers, andere ouders, …) • Wie doet eerste opvang op school en is aanwezig tijdens de eerste dag (en daarna)? • Wie licht het schoolteam in en op welke wijze? Draaiboek

16. Coördinatie • Wie licht de betrokken klas in en bespreek hoe dit zal gebeuren? • Vergeet de afwezige leerlingen niet • Vergeet leerlingen op een andere school niet • Hoe worden de eerste reacties opgevangen? Draaiboek

17. Coördinatie • Hoe wordt de verdere rouwverwerking binnen de klas/school opgevangen (uitvaartplechtigheid/plechtigheid op school)? • Wie stelt brieven op naar medeleerlingen en hun ouders, wat is de inhoud, hoe en aan wie worden ze verspreid? Draaiboek

18. Coördinatie • Moeten er praktische maatregelen genomen worden tijdens de eerste dag (schorsen van lessen/examens voor alle of bepaalde klassen)? • Wanneer worden de lessen hernomen • Hoe zullen verdere noden bevraagd worden bij leerlingen, ouders, schoolteam? • Hoe wordt een hulpaanbod aan leerlingen, ouders gecommuniceerd? Draaiboek

19. De eerste dag

20. De eerste dag • Gezin contacteren • Neem nog dezelfde dag contact op • Maak voor dezelfde dag een afspraak voor een huisbezoek • Ga bij voorkeur samen met iemand van de schoolleiding • Houd er rekening mee dat het eerste bezoek meestal een uitwisseling van gevoelens is Draaiboek

21. De eerste dag • Gezin contacteren • Vraag of je een tweede bezoek mag brengen om wat verdere afspraken te maken • Vraag wat de school kan betekenen voor de ouders • Bekijk met het betrokken gezin wat de wensen zijn rond uitvaart/rouwverwerking Draaiboek

22. De eerste dag • Mededeling aan het hele schoolteam (busbegeleiding, werkman, afwezige personeelsleden, … niet vergeten) • Mededeling aan alle betrokkenen (CLB-team, arts niet vergeten, …) • CLB gaat zo snel mogelijk naar school • Mededeling aan betrokken klas (afwezige leerlingen niet vergeten) Draaiboek

23. De eerste dag • Mededeling aan alle leerlingen (bv. mogelijkheid tot contact met de leerlingenbegeleiding, het CLB-team) • Al dan niet schorsen van lessen/examens voor alle of bepaalde klassen • Eerste reactie opvangen binnen de betrokken klas • Hou de leerlingen bijvoorkeur op school Draaiboek

24. De eerste dag • Rouwverwerking afspreken (participatie van de leerlingen, hoe wil men omgaan met verlies?) • Afspraken rond de uitvaartplechtigheid: aanwezigheid, inbreng, nagaan of een plechtigheid op school zinvol is • Nagaan wat de verdere noden zijn bij leerlingen, schoolteam, ouders Draaiboek

25. De eerste dag • Informeer alle ouders over de gebeurtenis, de organisatorische aanpassingen, de zorg voor de leerlingen, contactpersonen op school, regels over aanwezigheid, rouwbezoek en aanwezigheid bij de uitvaart, eventuele plechtigheid op school, eventueel rouwprocessen bij leerlingen en problemen die zich daarbij kunnen voordoen Draaiboek

26. De eerste week

27. De eerste week • Waakzaamheid voor opvang van leerlingen, leerkrachten en ouders • Aanwezigheid op de uitvaart praktisch organiseren / een plechtigheid op school als alternatief Draaiboek

28. De eerste week • Aandachtspunten • Kijk kritisch naar de activiteiten die de school de komende dagen organiseert, zoals feesten, sportdagen • Ouders op de hoogte brengen van schoolse activiteiten tijdens de nazorg Draaiboek

29. De eerste week • Aandachtspunten • Op de hoogte brengen van relevante betrokkenen (wie is belangrijk in de omgeving van het kind) • Informeren van leerlingen die afwezig waren op het moment van de gebeurtenis Draaiboek

30. De eerste week • Begeleiding tussen overlijden en uitvaart • Heb veel aandacht voor gedrag en verdriet van de leerlingen • Geef veel ruimte voor vragen die leerlingen hebbenSommige leerlingen die niet zo verbaal zijn uiten zich beter creatief Draaiboek

31. De eerste week • Zorg voor momenten om met de leerlingen te praten over hun gevoelens en te werken aan het afscheid nemen (tijdsafbakening is belangrijk) • Vertel de leerlingen bij een rouwbezoek op voorhand wat ze gaan zien Draaiboek

32. De eerste week • Bereid de uitvaart voor met de leerlingen • Vang de leerlingen op na de uitvaart om nog even na te praten • Houd rekening met cultuurverschillen tussen leerlingen Draaiboek

33. Nazorg

34. Nazorg Persoonlijke spullen aan de ouders terug bezorgen (opbergkastje, schriften, werkstukken, …) dit kan een gelegenheid zijn om na een tijdje terug contact op te nemen met het gezin Draaiboek

35. Nazorg Aandacht voor “gevoelige momenten” zoals verjaardag, schoolreis, opendeurdag, klasfoto, groepswerk tonen, jaarovergang, … Draaiboek

36. Nazorg • Alert zijn voor signalen van moeilijk lopende verwerking • Alert zijn voor groepsfenomenen als idealisering van de dood, hype rond leven na de dood, lijdende levensvisie, mythologiseren van de overledene • Beschikbaarheid van het CLB Draaiboek

37. Nazorg • Denk na over een blijvende plek voor de overledene (te bespreken met de ouders) • Organiseer gerichte activiteiten om het rouwproces te bevorderen zoals schrijven, tekenen of werken met gevoelens (bv. een herinneringsboom aanplanten) Draaiboek

38. Nazorg • Laat leerlingen ook merken dat het leven weer doorgaat Draaiboek

39. Een jaar later • Blijf aandachtig voor “gevoelige momenten” zoals verjaardag, opendeurdag, jaarovergang, … • De familie contacten

40. Evaluatie en bijsturing • Een draaiboek is een werkdocument dat je voortdurend moet aanpassen en bijsturen • Niet vergeten aan te passen wanneer mensen weggaan! Draaiboek

41. Evaluatie en bijsturing • Spreek een duidelijk moment af voor evaluatie van het draaiboek • Tijdens het MDO/de KR • Tijdens zorg-/GOK-overleg, cel leerlingenbegeleiding • Tijdens jaarlijkse evaluatiebespreking van de afsprakennota school - CLB Draaiboek

42. Materiaal • Voorbeeldbrief aan medeleerlingen • Voorbeeldbrief aan ouders • Lijst met telefoonnummers • Literatuurlijst • Achtergrondinformatie • Rouwkoffer (materiaal, boeken, informatie, …) • Verlies-spin (mogelijke aandachtslijnen voor CLB) • Memo voor scholen

45. Contactgegevens christine.debacker@g-o.be http://www.g-o.be/sites/portaal nieuw/GOsmartweb/CLB/leerlinggebondenaanbod/psychischensociaalfunctioneren