BAŞARILI BİR HAVZA PLANLAMASININ TEMEL İLKELERİ

1. BAŞARILI BİR HAVZA PLANLAMASININ TEMEL İLKELERİ İSMAİL KÜÇÜKKAYA Orm. Yük. Müh.

2. DAĞLIK SU HAVZALARININ SÜRDÜRÜLEBİLİR YÖNETİMİ

3. BÜTÜNCÜL PLANLAMA Havza projelerinin başarılı olabilmesi; • Ön etüt, katılımcı planlama, projelendirme, uygulama, izleme ve değerlendirme sistemlerinin bir bütün olarak uygulanması ile mümkündür.

4. 4

5. BÜTÜNCÜL PLANLAMANIN İLKELERİ • Proje ekibi, planlama çalışmalarına yeterli zaman harcamak, • Havzadaki sorunları daha fazla tartışmak, • Planlamayı, önemli ölçüde büroda değil, arazide yapmak, • Havza planlarını paydaşlarla müzakere etmek, • Yatırımdan faydalanacak hedef grupları tanımlamak, • Paydaşların yapacağı katılımın şeklini ve seviyesini belirlemek, • Daha sonraki gelişmeler ve sorunlar sonucunda planlarda gerek görülen revizyonu, yöre insanları ile beraber yapmak, planlamanın esasıdır.

6. AMACIN BELİRGİN OLMASI - Orman ve meraların iyileştirilmesi, - Sel kontrolü, - Yaban hayatının korunması - Sulak Alanların geliştirilmesi - Su kirliliğinin önlenmesi - Kırsal fakirliğin azaltılması

7. BAŞLANGIÇ BİLGİLERİNİN TEMİNİ • Mevcut durum, projenin ilerleyen süreçlerinde oluşacak değişimin ilk halini oluşturmaktadır. • Ancak mevcut durum anahtar göstergeleri, ilerdeki zamandaki değişimin göstergeleri ile aynı olmalıdır. • Mevcut durum bilgileri doğru, güvenilir, zamana bağlı olarak değişebilir, ölçülebilir veya sayılabilir olmalıdır.

8. HAVZA GENEL BİLGİLERİNİN TEMİNİ • Havza Büyüklüğü: • Köy ve mahalle sayısı ve nüfusu:

9. HAVZA GENEL BİLGİLERİNİN TEMİNİ • Hane sayısı ve nüfusu -Kış ve yaz hane sayısı ve nüfusu, -Göç durumu • Orman köyleri sayısı -Orman içi köyler -Ormana bitişik köyler -Orman dışı köyler

10. HAVZA GENEL BİLGİLERİNİN TEMİNİ • Amenajman planına göre arazi bitki örtüsü: - Verimli ve bozuk orman alanı, - Ağaç türleri - Ormanın yıllık etası, - Mera miktarı - Orman toprağı alanlar, - Açık alanlar -Tarım alanları

11. HAVZA GENEL BİLGİLERİNİN TEMİNİ • Havzanın iklim değerleri -Yıllık ortalama yağış miktarı, -Yıllık ortalama sıcaklık, -Yıllık en yüksek sıcaklık,

12. HAVZANIN ARAZİ KULLANIM DURUMU • Küçükbaş ve büyükbaş hayvan cinsi ve miktarları, • -Keçi, koyun, sığır ve cinsleri • Köylerin yakacak durumu -odun, kömür • Orman suçları: - Kaçak kesim, - Tarla açma • Orman dışı ürünler: -kekik, kuşburnu, mantar

13. HAVZANIN ARAZİ KULLANIM DURUMU Havzada daha önce yapılmış toprak ve su koruma faaliyetleri ve başarı durumları: -Toprak muhafaza çalışmaları, -Orman içi ağaçlandırmalar -Rehabilitasyon faaliyetler ve miktarları -Mera ıslahı faaliyet miktarları -Sulama ve elektrik barajları

14. HAVZANIN SEÇİLME NEDENLERİ -Doğal kaynak tahribatı yoğun, -Ormana, meraya ve tarıma bağlı köyün mevcudiyeti, -Aktif katılım potansiyeli -Gelir artırıcı faaliyetler için ekonomik potansiyelin bulunması -Yatırımların ekonomik geri kazanımının mümkün olması -Köy içi ve köyler arası sosyal ve mülkiyet sorunların ve çatışmaların olmaması,

15. PLANLAMA SÜRESİ - Planlama ekibinin oluşturulması - Öncelikli havzaların seçimi, - Köy toplantıları - Faaliyetlerin belirlenmesi, - İzleme sisteminin tasarımı ve yazılımı, - Raporun tanzimi, yazılımı ve teslimi - Toplam 6-8 ay

16. PLANLAMA EKİBİNİN OLUŞTURULMASI • Planlama ekibinin büyük çoğunluğu kurumların, taşra personelinden meydana gelir. • Merkez ve taşra yöneticileri de zaman zaman ekipte yer almalıdır.

17. PLANLAMA EKİBİ-1 Planlama ekibine, • köylerde ve kasabalarda, havza rehabilitasyon çalışmalarından veya sonucundan olumlu ve olumsuz etkilenen herkesin dahil edilebilme imkanı sağlanmalıdır.

18. PLANLAMA EKİBİ-2 Planlama ekibinin toplantıları; -Yapıcılığa, -Baskı faktörünün olmamasına, -Düşüncelerin serbestçe ifade edebilme olanağına, -Adil ve eşitlikçi olmaya, uygun bir ortamda gerçekleştirilmelidir.

19. PLANLAMA EKİBİ-3 Kuruluşlar, planlama ekibi içerisinde; • Kendi alanlarında birikimleri olan, • Alan tecrübesine sahip, • Yeterli sayıda teknik personel veya yeterli uzmanlarca temsil edilmelidir.

20. PLANLAMA EKİBİ-4 Planlama ekibi; • Kendi sorumluluk alanındaki çalışmalarından ayrı olarak, yeterli zamanı ve gücü planlama çalışmalarına ayırabilmelidir. • Ayrıca planlama çalışmalarındaki herhangi bir aksamalardan sorumlu olabilecek kurum temsilcileri, planlama ekibine katılmalıdırlar

21. PLANLAMA EKİBİ-5 Planlama ekibini yöneten ekip lideri; • Bilgili, tecrübeli, saygın ve tarafsız olmalı • Sektör temsilcileri tarafından da onay görmelidir.

22. HAVZANIN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-1 • Kadın ve erkeklerle ayrı ayrı köy toplantılarının yapılması • Köylerin talep ettikleri tüm faaliyet çeşitlerinin tespiti • En çok talep edilen faaliyetlerin sıralanması

23. HAVZANIN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-2 • Arazi incelemesiyle takribi faaliyet çeşitlerinin ve miktarının belirlenmesi -Ormancılık faaliyetleri -Tarımsal faaliyetler -Sulama faaliyetleri -Demonstrasyonlar, -Araştırmalar -Eğitim • Uzlaşma sağlanan ortak çözümlerin belirlenmesi • Toplantı tutanağının taraflarca imzalanması

24. HAVZANIN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-ÖRNEK Sorun: Sulama suyu eksikliği Çözüm: Su kaynaklarının geliştirilmesi - Mevcut sulama kanalların iyileştirilmesi, - Küçük su kaynaklarının devreye sokulması, - Yeni havuz ve gölet yapımı

25. HAVZANIN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ-ÖRNEK • Sorun: Erozyon ve sel kontrolü • Çözüm:Yan dere ve yamaç ıslahı -Kuru duvar eşik, miks eşik, tel kafes, -Kontur teras, -Akıtıcı teras, -Taş kordun, -Ağaçlandırma -Mera ıslahı, -Bozuk ormanların iyileştirilmesi, -Tarım alanlarında erozyon kontrolü -Kırsal fakirliğin önlenmesi

26. KATILIMCI KURUMLARIN VE PROJE KOORDİNASYON BİRİMLERİNİN BELİRLENMESİ • Projeye katılım sağlayacak kurumlar -Orman ve Su İşleri Bakanlığı, -Toprak Muhafaza Dairesi -Ağaçlandırma Dairesi -Orköy Dairesi -Odun Dışı Orman Ürünleri Dairesi -Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı -Devlet Su İşleri • Koordinasyon yapısı -Merkezde koordinasyon birimi -Yerelde Uygulama birimleri

27. PLANIN HAZIRLANMASI-1 • Köy toplantıların sonunda, taslak plan haritalarına işlenen tüm faaliyet çeşitlerinin ve miktarlarının belirlenmesi, • Belirlenen faaliyetlerin, merkezde ve yerelde paydaşlarla tartışılması • Tartışma sonrasında ortaya çıkan faaliyet değişiklilerin haritaya işlenmesi

28. PLANIN HAZIRLANMASI-2 • Kesinleşen ormancılık sahalarında, çeşitli etütlerinin yapılması, -Erozyon durumu, -Jeolojik yapı -Ana kaya ve ana materyal:Serpantin, bazalt, tortul -Toprak derinliği;Sığ, orta ve derin -Drenaj: kumca zengin iyi drenajlı, aşırı killi kötü drenajlı -Toprak türü:Kum, killi ve balçık topraklar -Tuz: Az tuzlu, orta tuzlu -Kireç:Çok kireçli, az kireçli -iklim:Yağış durumu, donlu günler, don çukurları -Rüzgar:Rüzgar koridorları, sırtlar -Bakı: Kuzey, güney yamaçlar

29. AGAÇLANDIRMA AMACININ BELİRLENMESİ-1 • Üretim Amaçlı Ağaçlandırmalar: -Orman içi ağaçlandırmalar -Hızlı gelişen tür ağaçlandırmaları -Gelir getirici katılımcı ağaçlandırmalar: Ceviz, zeytin • Rüzgar erozyonuna karşı yapılan ağaçlandırmalar; -Rüzgar şeritleri tesisi,

30. AGAÇLANDIRMA AMACININ BELİRLENMESİ-2 • Toprak muhafaza, erozyon kontrolü, hidrolojik amaçlı ve yetişme muhiti ortamı ıslahına dönük ağaçlandırmalar -Belli bir meyilin üzerindeki teraslarda yapılan ağaçlandırmalar, -Oyuntularda yapılan ağaçlandırmalar, -Akarsu kenarında yapılan ağaçlandırmalar -Tuzlanmayı önlemek için yapılan ağaçlandırmalar, -Arazi kaymalarını önlemek için yapılan ağaçlandırmalar.

31. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-1 • Rakımı yüksek sahaların rehabilitasyonu, • Çığ kontrolü • Karstik sahaların ağaçlandırılması, • Kurak ve yarı kurak sahaların ağaçlandırması • Mera Rehabilitasyonu • Tarım alanlarında erozyonun önlenmesi

32. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-2 • Oyuntu rehabilitasyonu ve ağaçlandırması • Küçük akarsu kıyı ve taban oyulmasının önlenmesi: • Karayolu şev tahkimi • Heyelan sahalarının restorasyonu

33. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-3 • Yeşil kuşak, kent ormanı tesisi ve mesire yeri düzenlemesi • Anıt ağaçların belirlenmesi ve korumaya alınması • Bozuk meşe ormanlarının rehabilitasyonu • Bozuk ardıç, köknar ve sarıçam ormanlarının iyileştirilmesi • Bozuk sedir sahalarının rehabilitasyonu

34. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-4 • Islak sahaların rehabilitasyonu • Tuzlu ve potansiyel tuzlu sahaların rehabilitasyonu • Kömür, maden ve taş ocaklarının rehabilitasyonu • Kumul alanlarının rehabilitasyonu

35. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-ÖRNEK • Bozuk meşe, ardıç ve sarıçam ormanların iyileştirilmesi -Öncelikle doğal koruma, -Uygun bitkilerde canlandırma kesimi, -Sürgün seyreltme, -Aralama, -Tohum ekimi, -Fidan dikimi, -erozyon kontrolü

36. REHABİLİTASYON TEKNİKLERİNİN BELİRLENMESİ-ÖRNEK Tarım alanlarında erozyonun azaltılması • En az toprak işlemeli tarım • Şerit tarımı • Nadassız tarım • Ürün rotasyonu • % 3-5 e kadar tesviye eğrilerine paralel tarım

37. UYGUN DİKİM ŞEKİLLERİNİN BELİRLENMESİ • Düzensiz dikim: -Karstik ve kayalık sahalar • Düzenli dikim: -Makineli toprak işlemeli sahalar • Karışık dikim: -İbreli ve yapraklı karışımı • Hektardaki fidan sayısı: -1800 ha/fidan • Fidan aralık ve mesafeleri:

38. KALİTELİ FİDAN KULLANILMASI • Fidan Türü: -Karaçam, sedir Fidan kalitesi: -Gelişmiş, sık ve zengin bir kök sistemi, -Toprak üstü sürgünler fidan yaşı ile orantılı katlı, dolgun ve canlı • Fidan çeşidi: -Tüplü, -çıplak köklü

39. KALİTELİ FİDAN KULLANILMASI Tüplü fidanın üstünlükleri: • Fidanlık da daha kısa bir yetişme zamanı • Kurak ve yarı kurak sahalar ile taşlık,kayalık alanlarda daha yüksek tutma oranı • Taşıma ve dikim esnasında iyi bir koruma • Daha uzun bir dikim zamanı • Daha az dikim hataları • Dikimden sonra su stresine daha iyi dayanması • Don atma olayının gerçekleşmemesi • Dikimden sonra daha aktif hale gelen kök sistemi

40. HAVZA PROJESİNİN TAMAMLANMASI-1 Projenin uygulanabilirliği -Projenin riks analizi, -Fayda masraf analizi -Sürdürülebilirlik

41. HAZA PROJESİNİN TAMAMLANMASI-2 • Kesin taslak projenin hazırlanması • Kesin taslak projenin merkezde ve yerelde paydaşlarla tartışılması • Varsa düzeltmelerin yapılması • Projenin teslimi

42. BAŞARILI BİR HAVZA PLANLAMASININ TEMEL İLKELERİ TEŞEKKÜRLER İsmail KÜÇÜKKAYA Orm. Yük. Müh.