Katarzyna Bogatko

1. Przeciwdziałania dyskryminacji w Polsce.Aspekty prawne. Polskie doświadczenia ostatnich 20 lat. Katarzyna Bogatko

2. Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego jest ekspercką organizacją pozarządową prawników i prawniczek, specjalizującą się w przeciwdziałaniu dyskryminacji, współpracującą z siecią organizacji krajowych i zagranicznych

3. Nasza misja • Wskazujemy prawne standardy antydyskryminacyjne na poziomie stanowienia i stosowania prawa oraz jesteśmy stale obecni w debacie publicznej dotyczącej równości. • Profesjonalnie i z zaangażowaniem prowadzimy działalność w kraju i za granicą poprzez: poradnictwo prawne i litygację, monitorowanie funkcjonowania państwa oraz edukację antydyskryminacyjną. • Koordynujemy rozbudowaną sieć prawników i prawniczek pro bono o zasięgu ogólnopolskim

4. Nasze projekty • Koalicja na Rzecz Równych Szans • Wsparcie prawne dla ofiar dyskryminacji – profesjonalne poradnictwo prawne • Szkoła ombudsmanów związkowych do spraw równego traktowania • Edukacja prawna dla dziennikarzy • Prawa osób transpłciowych • Monitoring stosowania przepisów prawa antydyskryminacyjnego przez wymiar sprawiedliwości

5. Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce 1997r.

6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. Art. 32 Zasada równego traktowania Zakaz dyskryminacji

7. Zasada równego traktowania Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Zasada niedyskryminacji

8. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Art. 33 Zasada równouprawnienia 1.Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. 2.Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

9. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.Kodeks karny art. 119 k.k. Przemoc motywowana uprzedzeniami § 1. Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec grupy osób lub poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub z powodujej bezwyznaniowości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Art. 256 k.k.Propagowanie faszyzmu, innego ustroju totalitarnego lub nawoływanie do nienawiści § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechniania produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1 albo będące nośnikiem symboliki faszystowskiej, komunistycznej lub innej totalitarnej. § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli dopuścił się tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej. § 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd orzeka przepadek przedmiotów, o których mowa w § 2, chociażby nie stanowiły własności sprawcy. Art. 257 k.k.Dyskryminacja poprzez publiczne znieważenie lub naruszenie nietykalności cielesnej Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

10. Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce 2001

11. 2001 Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn *1991 r. - Pełnomocnik Rządu do spraw Kobiet i Rodziny *1997 r. -Pełnomocnik Rządu do spraw Rodziny

12. Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce 2004

13. 2004 Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej Obowiązek dostosowania prawa polskiego do prawa wspólnotowego w tym implementowania dwóch dyrektyw antydyskryminacyjnych: • Dyrektywy z dnia 29 czerwca 2000r. wprowadzającej w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (2000/43/WE) • Dyrektywy ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (2000/78/WE)

14. Zmiany w kodeksie pracy Zmiany w Kodeksie pracy Do kodeksu wprowadzono m.in. ogólną zasadę równego traktowania (art. 113); zmieniono także rozdział IIa, który nazwano „Równe traktowanie w zatrudnieniu”, definiując w nim dyskryminację w sferze zatrudnienia oraz wprowadzając wiele szczegółowych regulacji wynikających z dyrektyw.

15. Zasada równego traktowania i nie dyskryminacji Zasada równego traktowania i niedyskryminacji w zatrudnieniu Art.113 kodeksu pracy Jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy – jest niedopuszczalna

16. Zakres zasady równego traktowania i niedyskryminacji w zatrudnieniu • nawiązywanie stosunku pracy • rozwiązywanie stosunku pracy • warunki zatrudnienia • awansowanie • dostęp do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe

17. Zakres cech objętych ochroną w szczególności: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, religia, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkowa, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientacja seksualna, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy KATALOG OTWARTY

18. Kodeks pracy definiuje podstawowe formy dyskryminacji • Dyskryminacja bezpośrednia • Dyskryminacja pośrednia • Molestowanie • Molestowanie seksualne • Zachęcanie do dyskryminacji

19. Dyskryminacja bezpośrednia Ma miejsce wówczas, gdy pracownik z jednej lub z kilku przyczyn był, jest lub mógłby być traktowany w porównywalnej sytuacji mniej korzystnie niż inni pracownicy Sprawdzamy, czy wystąpiły 3 elementy: • gorsze traktowanie • przesłanka dyskryminacji – cecha prawnie chroniona • źródło porównania Odpowiadamy na pytanie: Czy zostałbym zatrudniony gdybym nie był przedstawicielem związku zawodowego?

20. Dyskryminacja pośrednia Ma miejsce gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje albo szczególnie niekorzystna sytuacja w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych wobec wszystkich lub znacznej liczby pracowników należących do grupy wyróżnionej ze względu na jedną lub kilka przyczyn Elementy dyskryminacji pośredniej • Neutralna praktyka, kryterium, reguła • Znacząco bardziej negatywny skutek dla grupy chronionej • Źródło porównania • Przesłanki dyskryminacji - cecha prawnie chroniona

21. Molestowanie • Niepożądane zachowanie związane z cechą prawnie chronioną, którego celem lub skutkiem jest: naruszenie godności osoby i stworzenie zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery

22. Molestowanie seksualne Każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika CEL LUB SKUTEK: • naruszenie godności • tworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery

23. Zachęcanie do dyskryminacji Przejawem dyskryminowania jest także: działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady

24. Prawo do odszkodowania • Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę*, ustalane na podstawie odrębnych przepisów *Przed zmianą: „osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania kobiet i mężczyzn, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż najniższe wynagrodzenie za pracę i nie wyższej niż sześciokrotność tego wynagrodzenia”

25. Zasada przeniesionego ciężaru dowodu Oznacza to, że to pracodawca będzie musiał udowodnić, że nie dyskryminował pracownika. Pracownik powinien wykazać fakty uprawdopodabniające zarzut nierównego traktowania w zatrudnieniu, a wówczas na pracodawcę przechodzi ciężar dowodu, że kierował się obiektywnymi powodami

26. Przeciwdziałanie dyskryminacji w Polsce 2008 Pełnomocnik Rządu ds. Równego Traktowania odpowiedzialny za realizowanie polityki rządu w zakresie równego traktowania oraz przeciwdziałanie dyskryminacji

27. Brak ustawowej ochrony przed dyskryminacją w innych niż zatrudnienie obszarach życiado 2011 r.

28. 2011r.Zmiany w prawie Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (tzw. ustawa antydyskryminacyjna)

29. Ustawa antydyskryminacyjna implementuje przepisy: • dyrektywy Rady 86/613/EWG z 11 grudnia 1986r. w sprawie stosowania zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn pracujących na własny rachunek, w tym w rolnictwie, oraz w sprawie ochrony kobiet pracujących na własny rachunek w okresie ciąży i macierzyństwa • dyrektywy Rady 2000/43/WE z 29 czerwca 2000r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne • dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27 listopada 2000r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudniania i pracy • dyrektywy Rady 2004/113/WE z 13 grudnia 2004r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług, • dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5 lipca 2006r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady rowności szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy

30. Ograniczony zakres ochrony przed dyskryminacją Przesłanki dyskryminacji: • płeć • rasa • pochodzenie etniczne • narodowość • religia • wyznanie, światopogląd • niepełnosprawność • wiek • orientacja seksualna KATALOG ZAMKNIĘTY!!!

31. Ograniczony zakres ochrony przed dyskryminacją Obszary: • Zatrudnienie niepracownicze - wykonywanie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych – np.: umowa zlecenie, umowa o dzieło • Ochrona zdrowia • Dostęp i warunki korzystania z usług, w tym z usług mieszkaniowych • Oświata i szkolnictwo wyższe • Dostęp i warunki korzystania z zabezpieczenia społecznego • Kształcenie zawodowe, w tym dokształcanie, doskonalenie, przekwalifikowanie zawodowe oraz praktyki zawodowe • Warunki podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej • Dostęp i warunki korzystania z instrumentów i usług rynku pracy aktywizujących osoby bezrobotne • Przystępowanie i działanie w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców

32. Zakaz nierównego traktowania w zakresie: • dostępu i warunków korzystania z zabezpieczenia społecznego • usług, w tym usług mieszkaniowych, rzeczy • oraz nabywania praw lub energii, jeżeli są one oferowane publicznie ze względu na: płeć, rasę, pochodzenie etniczne narodowość

33. Zakaz nierównego traktowania w zakresie: • opieki zdrowotnej • oświaty i szkolnictwa wyższego ze względu na: • rasę, • pochodzenie etniczne • narodowość

34. Zakaz nierównego traktowania w zakresie: • podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania, doskonalenia, przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych; • warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w szczególności w ramach stosunku pracy albo pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej; ze względu na: płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność,wiek lub orientację seksualną

35. Zakaz nierównego traktowania w zakresie: • przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach zawodowych, a także korzystania z uprawnień przysługujących członkom tych organizacji; • dostępu i warunków korzystania z instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ze względu na: płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną

36. Przykłady sytuacji nieobjętych ochroną • odmowa przyjęcia do przedszkola dziecka zarażonego wirusem HIV • odmowa wynajęcia lokalu mieszkalnego osobie homoseksualnej • molestowanie ze względu na wygląd osoby wykonującej działalność zawodową na podstawie umowy cywilnoprawnej • molestowanie seksualne studentki przez wykładowcę • odmowa wynajęcia pokoju w hotelu parze jednopłciowej

37. Organy właściwe w sprawach przeciwdziałania naruszeniomzasady równego traktowania Organy równościowe • Pełnomocnik Rządu do Spraw Równego Traktowania • Rzecznik Praw Obywatelskich

38. Postulaty zmian – ustawa antydyskryminacyjna Wrzesień 2012Opracowanie przez Koalicję na Rzecz Równych Szans projektu ustawy nowelizujący tzw. ustawę antydyskryminacyjną • Wprowadzenie otwartego katalogu cech prawnie chronionych • Dopisanie do cech wskazanych w ustawie – tożsamości płciowej oraz ekspresji płciowej • Wprowadzenie definicji dyskryminacji wielokrotnej, dyskryminacji przez asocjację oraz dyskryminacji przez asumpcję • Wprowadzenie obok odszkodowania również zadośćuczynienia za dyskryminację

39. Postulaty zmian – kodeks karny Projekt ustawy o zmianie Ustawy - kodeks karny • Wykreślenie art. 119 i 257 W miejsce trzech przepisów normujących czyny zabronione (art. 119, 256, 257), charakteryzujące siędyskryminacyjnym motywem zachowania sprawcy przestępstwa wprowadza się  jeden przepis penalizujący czyny o podłożu dyskryminacyjnym.

40. Rządowepostulatyzmiankodeksu karnego Art 256 otrzyma brzmienie: § 1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści wobec grupy osób lub osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, społecznej, naturalnych lub nabytych cech osobistych lub przekonań, albo z tego powodu grupę  osób lub osobę znieważa, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. § 2. Tej samej karze podlega, kto w celu rozpowszechnienia produkuje, utrwala lub sprowadza, nabywa, przechowuje, posiada, prezentuje, przewozi lub przesyła dane informatyczne, druk, nagranie lub inny przedmiot, zawierające treść określoną w § 1. § 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego określonego w § 2, jeżeli dopuścił się  tego czynu w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej lub naukowej. § 4. W razie skazania za przestępstwo określone w § 2 sąd orzeka przepadek przedmiotów, o których mowa w § 2, chociażby nie stanowiły własność sprawcy. § 5. Kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną wobec innej osoby z powodu określonego w § 1 albo z tego powodu narusza jej nietykalność cielesną, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

41. Stanowisko organizacji pozarządowych odnośnie postulowanych zmian • Krytyka szerokiego pojęcia „naturalne lub nabyte cechy osobiste„ • Pojęcie nieostre, niedookreślone • Problemy w interpretacji, chaos w orzecznictwie • Wątpliwości z punktu widzenia podstawowej zasady prawa karnego - która nakłada na ustawodawcę obowiązek formułowania przepisów karnych w sposób maksymalnie przejrzysty i zrozumiały dla każdego obywatela/obywatelki • Brak możliwości prowadzenia precyzyjnych statystyk dotyczących poszczególnych przesłanek będących motywacją popełnianych czynów zabronionych

42. Stanowisko organizacji pozarządowych odnośnie postulowanych zmian O co walczą organizacje pozarządowe? Wskazanie konkretnych przesłanek (takich jak np.: płeć, orientacje seksualna, tożsamość płciowa, niepełnosprawność) ochrony przed mową nienawiści, groźbą i przemocą motywowaną nienawiścią

43. Wpływ NGOsów na kształtowanie polityki antydyskryminacyjnej Projekt: • Prawa osób transpłciowych Celem projektu było zbadanie praktyki przeprowadzania postępowań w sprawach dotyczących zmiany płci przez polskie sądy i wypracowanie założeń do aktu normatywnego, który w sposób kompleksowy uregulowałby kwestie procedury zmiany płci • Koalicja na Rzecz Równych Szans • Monitoring stosowania przepisów prawa antydyskryminacyjnego przez wymiar sprawiedliwości