Assistive Teknolojilerde Etkileşimli Bir Ortam : Bilgisayar

1. Assistive Teknolojilerde Etkileşimli Bir Ortam : Bilgisayar

2. Genel Bakış GIDEI GİRİŞ: GIDEI’nin Amacı BİR BİLGİSAYAR TABANLI SİSTEMİN BASİT BİLEŞENLERİ- BİLGİSAYAR MİMARİSİ Kontrol ve İşlem ( CPU) Depolama Ortamı Giriş Aygıtları (InputDevices) Çıkış Aygıtları (OutputDevices) ÇEVRE BİRİMLERİ İLE İLETİŞİM KULLANICI GRAFİK ARAYÜZÜ UYGULAMA YAZILIMI UYARLANMIŞ BİLGİSAYARLARDA VERİ GİRİŞİ STANDART KLAVYE UYARLAMALARI STANDART KLAVYELERE ALTERNATİFLER STANDART FARELERE ALTERNATİFLER EKRAN KLAVYESİ YAZILIMI

3. Genel Bakış KLAVYEYE BİR ALTERNATİF: OTOMATİK SES TANIMA KLAVYE KONSEPTLERİ YOLUYLA BİLİŞSEL GİRİŞ KONTROLLÜ KLAVYE VE MOUSE EMULASYONU: TARAMA VE MORSE KODU ALTERNATİF GİRİŞLER : İLETİŞİM AYGITLARI Klavye ve Mouse Emulasyonu Arayüzleri Genel Giriş Aygıtlarının Karakteristikleri – Emulasyon Arayüzü PİYASADAKİ GIDEIs Örnekleri GIDEIs ile Gelen Girişler Stand-aloneGIDEIs Yazılım TabanlıGIDEIs UYARLANMIŞ BİLGİSAYAR ÇIKTILARININ BASİT PRENSİPLERİ Az Gören (LowVision) Bireyler İçin Görsel Ekran Alternatifleri Kör Bireyler için Görsel Giriş alternatifleri İNTERNET GİRİŞİ Internet Erişimi İçin Kullanıcı Aracıları Web Sayfaları Nasıl Oluşturulur? Web Tarayıcıları Web Sitelerini Erişebilir Yapmak ÖZET

4. Genel Amaçlı Giriş Cihazı Benzeşim Arayüzü GIDEI

5. GIDEI • Standart bilgisayar giriş cihazlarına alternatif olarak, farklı giriş aygıtları ve standart giriş aygıtlarına alternatif arayüzler tanımlar.

6. GIDEI • İletişim ya da “input” emülasyon arayüzleriyle gerçekleştirilir. • Emülasyon arayüzü bir donanım olabilir • Bilgisayara yüklenmiş ve bazı görev atamalarını sağlayanyazılımlar olabilir

7. GIDEI’nin Amacı • Genel Amaçlı Bilgisayarlarda kullanılan normal klavye ve mouse uygulamalarına alternatifler sunmak • Bu sunumda geliştirilmiş alternatifler incelenecektir.

8. Assistive Teknolojilerde Bilgisayar Kullanımı • Bilgisayar Ortamı (Workstations) • Assistif Teknolojilerdeki diğer aygıtlarda bulunan Bilgisayarlar

9. Bilgisayar Tabanlı Sistemlerin Getirdiği Avantajlar • Rahatlık • Uyumluluk • Kullanıcıya ya da ihtiyaca göre özelleştirme • Yazılım güncellemeleri ya da özel uygulamalar

10. Bilgisayar Tabanlı Sistemin Basit Bileşenleri

11. Kullanıcı Çıktıları (VDT, SCS) Kalıcı Kullanıcı Çıktıları (Printer) Kullanıcı Giriş Aygıtı (Klavye, fare) Karar, Bilgi İşleme (CPU) Bilgi/yönergelerin geçici alanı (ROM,RAM) Çevre Birimleri (HDD, CD-ROM,..) Şekil - 1 Bilgisayar Mimarisi

12. Giriş Aygıtları – InputDevices

13. Çıkış Aygıtları – OutputDevices

14. Çevre Birimleriyle İletişim

15. Kullanıcı Grafik Arayüzü-GUI • GUI üç değişken özelliğe sahiptir : • Ekranda hareket eden mouse işaretçisi • Ekranda görünen menü bar • Bir ya da daha fazla pencere • Assistif Teknoloji Uygulamalarında 2 önemli GUI özelliği vardır: • Klavye kullanımına karşılık ikonların ve menülerin kullanımı • Birden fazla programı eşzamanlı çalıştırmaya izin veren işlem kapasitesi

16. Uygulama Yazılımı • Kelime İşlem Programları • Matematik ya da dil gelişimi için kullanılan akademik programlar • Bilgisayar destekli tasarım • Veri depolama • İstatistiksel analizler gibi bilimsel ve mühendislik yazılımı • Oyunlar ve web browser • İşletim Sistemi ve kullanıcı arayüzü ile bilgisayar giriş işlemleri arasındaki iletişimi, uygulama programları organize eder. • Çoğu uygulama programı, direkt derlenir ve çalıştırılır ancak bazıları hafızada derlenebilir, orada tekrar incelenir ve sadece spesifik şartlar sağlandığında çalışır.

17. Uyarlanmış Bilgisayarlarda Veri Girişi • Bütün giriş sınırlılıklarına sahip bir kullanıcı için bilgisayar fonksiyonlarının %100’ü adapte etmelidir. • Modifiye edilmemiş bilgisayarda çalışan tüm uygulama yazılımları, aynı zamanda adapte edilmiş olan bilgisayarda da çalışabilmelidir.

18. Alternatifler Standart Klavye Uyarlamaları

19. Uyarlanmış Bilgisayarlarda Veri Girişi

20. Standart Klavye ve Mouse Alternatifleri • Bilgisayara seri port, paralel port, klavye veya mouseportu, USB ya da ADB portları üzerinden bağlanırlar. • Klavye ve mouse fonksiyonlarını tanımlamak için bilgisayar ile donanım bağlantıları ve bilgisayarda yüklü işletim sisteminin yazılım programıyla iletişimi şarttır.

21. Ekran Klavyesi Yazılımı • Yazılım, klavye imajını ekrana yerleştirir, mousecursor pozisyonlarını tarar; klavye imajındaki tuşa ilişkilendirir ve o karakteri girer. Böylece yazılmış gibi kabul edilir. • GIDEI ile ipucu(kelime tamamlama), karaktere atama yapma, bir pencerede liste tutma gibi özellikler gelmiş

22. Otomatik Ses Tanıma • Otomatik ses tanıma sistemi ile bilgisayara tuşların isimlerini ya da kelimelerini söylemekle giriş yapılabilir ve bu söylenen sözcükler yazılmış gibi bilgisayar tarafından yorumlanır. • Bu sistemler aynı zamanda kullanıcın konuşmasına izin de vermektedir.

23. Otomatik Ses Tanıma • Klavye konsepti; kullanılan ya da düşünülen konsept tasarımındaki kelimeler, resimler ya da semboller ile klavyedeki kelime ve harflerin eşleştirilmesidir. • Kullanıcı resme bastığında, işleme girmek üzere atanmış doğru karakter bilgisayara gönderilir.

24. Tarama ve MORSE CODE • Önceden taranmış bazı ekran sıralarının akılda tutulması sonradan kullanılacak ekran seçenekleri için kullanıcıya gereklidir. • Tarama dizisi ekran klavyesine benzer ve kullanıcı sonuçları açık iki pencerede yer alır. Biri, tarama dizileri ve diğeri de uygulama programı • Morse kodlarıyla ve Darsi kodlarıyla girişleri kodlanabilir. Kodlar genellikle hafıza temellidir ve ekran klavyesi ya da dizi tarama gibi ekran seçimine (ekrandaki karakter setine) gerek duymazlar. • Bu çalışacak uygulama yazılımının kullanımı için ekran girişine izin verir.

25. Alternatif Girişler:İletişim Aygıtları • Çoğu augmentative iletişim aracı bilgisayara giriş yapmak için alternatif bir klavye fonksiyonu da görebilir. • Bu çalışma ve yetenek geliştirme süresini azaltır ve kullanıcıya bilgisayarın nasıl yönetildiğini öğrenmesine konsantre eder. • Diğer bir avantaj da her kelime (örneğin, kelimeler ya da tüm bilgisayar komutları) iletişim aracına, oradan da bilgisayara kaydedilebilir. • Çoğu iletişim aygıtı ASCII kodlarına dönüşümü gerçekleştirememektedir. Bu nedenle, bilgisayar ile iletişim aracı arasındaki iletişimi kurmak için özel bir standart geliştirilmiştir. • Ne yazık ki her iletişim aygıtı bu standarda uyarlanamamaktadır. ATP’nin bu iletişimi manuel olarak kurması gerektiği durumlar olabilmektedir

26. Emulasyon Arayüzü • Kullanıcıya, engelinin tipine göre ek özellikler sunar. • Setup ya da kurulum olarak da adlandırılabilir. • Setup ayarları 3 kısımdan oluşur: • Giriş Yöntemleri • Ek Özellikler • Ayarlar

27. Piyasadaki GIDEI Örnekleri • Windows tabanlı, Macintosh tabanlı veya her ikisi için de tasarlanmış birçok GIDEI ürünleri bulunmaktadır. • Tüm GIDEIs ürünleri ile bir de yazılım konsepti ve bazı emulasyon uygulamaları için de donanımlar sunulmaktadır. • Hepsine ayrıca kontrol arayüzleri eklenmiştir. (Alternatif klavyeler, anahtarlar..) Çünkü çoğu alternatif giriş metodları standart klavyeler gibi kendi kodlarına sahip olup extra bir GIDEIs aygıtına ihtiyaç duymaz. • Buna rağmen yalnızca yazılımların yeterli olmadığı yerlerde bazı GIDEI aygıtları ile gelen ek fonksiyonlarla performans arttırılabilir.

28. Stand-AloneGIDEIs • Geniş çapta ilk GIDEI aygıtı AFC. • GIDEI aygıtı tasarımında asıl yarar; Mouse ve klavye emulasyonu için geliştirilen köklü çözümlerden çok, host bilgisayarın gelişim sonuçlarını bulundurmasıdır. • Çoğu stand-aloneGIDEIs aygıtı “talkingsetups” kullanımı ile görseller kadar sentetik konuşma geri dönütleri de sunar. Bu küçük çocuklar için (okuyamayan, görme engelli olan ve öğrenme güçlüğü çeken öğrenciler için) çok yararlıdır • Ke:nx Macintosh bilgisayarlarda; tarama, alternatif klavye ve ekran klavyesi fonksiyonları içerir. • DarciTooda alternatif Mouse, klavye, joystick ve windows tabanlı ve Macintosh bilgisayarlara giriş anahtarları üretir, geliştirir. Bilgisayara seri porttan bağlanır ve GIDEI standartına uyumludur.

29. Yazılım Tabanlı GIDEIs • Tüm donanım çözümleri ne yazık ki pahalı iken yazılım çözümleri daha az maliyet gerektirir. • Windows için geliştirilen GIDEI aygıtları ile bazı özellikleri olan görsel klavye de geliştirildi. GUI’de her görsel klavye bazı özelliklere sahip olmalıdır. Bu yazılım tabanlı GIDEIs aygıtları Windows, OS/2 GUIleridir.

30. Az Gören(LowVision) Bireyler için Görsel Ekran Alternatifleri • Yazının okunabilirliğini sağlayan 3 faktör vardır : • 1- Büyüklük 2- Boşluk 3- Kontrast • Az gören bireylerin ihtiyacına göre bu faktörlerle problem odaklı düzenlemeler yapılabilir. • Ekran Genişletme Programları-ekran büyüteci • Diğer sistemlerle uyumlu çalışan yazılımlar • Background-foreground renk kombinasyonları • Taşınabilirlik • Görsel girdi ve hecelerin uygun imajlarla desteklenmesi • Ekran büyüteçleri : inLarge, Vista PCI, VIP Librette

31. Kör Bireyler için Görsel Giriş Alternatifleri • Körler için alternatif; özel bir yol olan duyarak, dokunarak ya da her iki şekilde giriş yapmak bir problem teşkil etmektedir. • Ses çıktısı, donanım ya da yazılım tarafından üretilebilir ve dokunmaya duyarlı çıktılar genellikle Braille dizileri tarafından hazırlanır.

32. Kör Bireyler için Görsel Giriş Alternatifleri • Windows ve Macintosh tabanlı bilgisayarlarda çalışabilen yazılım paketleri • Sentetik Ses Çıktısı • Aviator’s Klavyesi • Terminal Emülasyonu • Application ve ReviewModu • CLI ve GUI, Görsel Metafor • Microsoft Ekran Giriş Modeli • OutSPOKEN, JAWS, Hal, Windows Bridge, ScreenReader/2 • Navigator, ALVA, RBT 40, PowerBraille 40, PowerBraille 65, • PowerBraille 80, SuperNova, VersaPoint, MountbattenBrailler, • TheBasic-S

33. İnternet Girişi • Internet; gün geçtikçe, karmaşık grafik animasyonlar, işitsel bilgi kaynaklarını içeren multimedya sunumlara bağımlı hale gelmiştir. • Bu da engelleri olan insanlar için durumu zorlaştırmaktadır. • Bu da kör insanlar için büyük bir engel teşkil eder. • Bununla birlikte işitsel Web içerikleri arttıkça da sağır insanlar için bilgi alımı engellenmektedir.

34. Kullanıcı Aracıları-UserAgents • Kullanıcı aracısını Web içeriğine erişmek için kullanılan bir yazılım olarak tanımlayabiliriz. • Bu, masaüstü grafik tarayıcılarını, ses ve metin tarayıcılarını, cep telefonlarını, multimedya çalarları ve tarayıcılarla kullanılan yazılıma yardımcı teknolojileri (örneğin ekran okuyucuları, büyüteçleri, GIDEI’leri) kapsamaktadır.

35. Web Sayfaları Nasıl Oluşturulur? • Web sayfaları birçok programlama dili kullanılarak metin, grafikler ve ses karışımından oluşturulur. • Bir programcının tek bir uygulama versiyonunu geliştirmesini sağladığı için Java diliInternet programlamada yaygın olarak kullanılmaktadır. The Java Erişimi assistive teknolojilere, GUI’ye erişim sağlamada yardımcı olur. • Microsoft SynchronizedAccessibleMediaInterchange (SAMI) kullanarak, web sayfası ve multimedya yazılım yazarları, sağır ve işitme zorluğu çekenler için altyazı eklemektedirler.

36. Web Tarayıcıları • Lynx, Metin bazlı bir tarayıcıdır. Braille veya ekran okuma yazılımlarıyla uyumlu ve navigasyonel özelliklere sahiptir. • pwWebSpeak İşitsel modda erişim sağlamaktadır. • Microsoft Internet Explorer Klavye navigasyonu, resim etiketleri, çoklu font büyüklüklerini içermektedir. Okunabilirliği arttırmak için HighContrast (Yüksek Çözünürlülük) kullanır . • Netscape Navigator fontları büyütür. IBM HomePageReader GUI web sayfasından kullanıcıya işitsel bilgi sağlar. Bu bilgiler; çerçeveleri, formları ve değişik metinleri kapsamaktadır. HomePageReader sayfa linkleriyle veya resimlerle ilgili bilgileri konuşarak verir. • The VIP InfoNet Geniş ses yönetimi kör olan insanlar için bir seçenektir. Diğer tarayıcılarla ortak özelliklere sahiptir. Ekran büyüteçi özelliğiyle benzerlik gösterir.

37. Web Sitelerini Erişebilir Yapmak • ilk olarak bütün bilgiler sayfa üzerinde erişilebilir olmalıdır, bu görsel de işitsel de olabilir. • İkinci olarak yazarlara, site içeriğinin ve içerik yapısının, sunulduğu şeklinden ayrı olması gerektiğini tavsiye ederler. • Son olarak bütün sayfaların farklı yazılımlarda çalışır olduğundan emin olmalı • CAST, “Bobby” adında engelliler için web bazlı bir yazılım aracı geliştirdi.

38. Temel bilgisayar yapılarına ve girdiler - çıktılar için yapılan uygulamalara göz attık. Bilgisayar bazlı sistemlerin temel avantajları, programlanabilir, tekrar yapılandırılabilir ve uyumlu hale getirilebilir olmalarıdır. Bunlar; yardımcı teknolojilerin özel amaçlar için tasarlanmasında da kullanılır. ÖZET