GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI: DESTEK HİZMETLERİ DAİRE BAŞKANLIĞI

1. GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI: DESTEK HİZMETLERİ DAİRE BAŞKANLIĞI Doç. Dr. H. HakanYılmaz – ErkanKaraarslan 25Haziran 2012

2. ProjeninBaşlangıcı Günün Programı: • Çalışma programının değerlendirilmesi • İş Programı: • Mevcut Durum Analizi 60 gün • İç Kontrol Sistemi: 90 gün • Çalışma yönteminin ve koşullarının tartışılması • Öğleden sonra eğitim

3. ProjeninBaşlangıcı: Modüller

4. ProjeninBaşlangıcı: Modüller Bu aşamaya kadar olan iş ve işlemler 15 Ağustos 2012 tarihine kadar tamamlanacaktır.

6. Bu aşamadaki işler tarih ve biçimleri önceki aşamada ortaya konulmuş olan raporda belirtildiği biçimde 27 Ağustos 2012 - 22 Kasım 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilecektir.

7. İç Kontrol Değişen Kavramsal Çerçeve • Geleneksel kontrol yaklaşımı • Amaca yönelik yönetim anlayışı ile geliştirilen kontrol yaklaşımı • Yönetimsel sorumluluğunun etkinleştirilmesi ve güçlendirilmesi temel amaç.

8. İç Kontrolü Anlamak:Bazı Sihirli Sözcükler Makul güvenceyi sağlama arayışı… Kurallara/mevzuata uyma: uygunluk… Etkinlik ve etkililik: önemli bir sorun alanı… Güvenilirlik: mali raporlama, hesap verebilirlik Varlıkları koruma: sahip olabiliyor mu? Kamu kaynağı: bize emanet… İç kontrolün bir süreç olması… Misyonu gerçekleştirme doğrultusunda faaliyetleri sürdürme Riskleri görebilme yeteneği

9. İç Kontrolün Dört Temel Hedefi ve Beş Bileşeni: Kısa Bir Giriş İç kontrol hepimizin bildiği gibi dört genel hedef üzerine kurulmuştur (INTOSAI): • Hesap verme sorumluluğu (raporlama), • Uygunluk (yasalara ve yönetmeliklere), • Faaliyetler (düzenli, etik kurallarına uygun, ekonomik, verimli ve etkin), • Kaynakları koruma. Dört hedefi hayata geçirmeye yönelik beş bileşen (COSO, INTOSAI) • Kontrol ortamı: Kurumun iş görme biçimi • Risk değerlendirme: Hedeflere ulaşma ve riskler • Kontrol faaliyetleri: Politikalar ve prosedürler • Bilgi ve iletişim: Bilgilendirme, iletişim • İzleme: Değerlendirme ve denetim

10. İç Kontrolün 4 Hedefi, 5 Bileşeni ve Kurumsal Yapı: İç Kontrol Matrisi

11. İÇ KONTROL • İç kontrol; • kamu idarelerine tahsis edilen kaynakların stratejik plan ve performans programlarıyla belirlenen amaç ve hedefler doğrultusunda, mevzuata uygun, etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılması, • varlık ve kaynakların korunması, • yolsuzluk ve usulsüzlüklerin önlenmesi, • zamanında, doğru ve güvenilir bilgi üretilmesi konularında yeterli güvence sağlayan • bir yönetim aracı olarak tanımlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, iç kontrol sisteminin oluşturulması çalışmaları, mevzuatın beklentilerinin karşılanmasından çok daha fazla anlam ifade etmekte, idarenin faaliyetlerine değer katan yönetim araçlarının geliştirilmesi fırsatı olarak değerlendirilmektedir.

12. KAMU İÇ KONTROL SİSTEMİ VE KAMU İÇ KONTROL STANDARTLARINA UYUM EĞİTİMİ

13. Sunum Planı • Kamu Yönetimi Anlayışında Değişim • Kontrol Anlayışında Değişim • COSO İç Kontrol Modeli • 5018 Sayılı Kanun ve ilgili mevzuatta İç Kontrol • Kamu İç Kontrol Standartları

14. Klasik kamu yönetimi anlayışının temel özellikleri • Merkezi yönetim • Katı ve hiyerarşik dikey örgütlenme • Mevzuat ve kurallara dayalı yönetim • Merkezi kontrol ve teftiş • Girdi odaklı, usulsüzlük ve yolsuzluğu araştıran kontrol ve denetim anlayışı • Kadro hukukuna dayalı personel rejimi

15. Yeni Kamu Yönetimi anlayışının temel özellikleri • Yönetim sorumluluğu • Siyasi ve yönetsel sorumluluk • Katılımcılık ve Saydamlık • Performansa dayalı yönetim • Hesap verebilirlik • Kaynak kullanımında üç “e” ilkesi • İç kontrol • Risk yönetimi • İç denetim

16. Kontrol Anlayışında Değişim Klasik Kamu Yönetimi Anlayışında kontrol işlemi doğrulama amaçlı merkezin sorumluluğunda işlem odaklı tespit edici -Ex-post- girdi odaklı Yeni Kamu Yönetimi Anlayışında kontrol idarenin sorumluluğunda sisteme güvence verme amaçlı önleyici -ex-ante- sistem odaklı çıktı/sonuç odaklı

17. İç kontrol kavramının gelişimi • 1990’lı yıllar, iç kontrol modellerinin ortaya çıkışı • 1992 COSO, İç Kontrol Bütünleşik Çerçeve Raporu, USA • 1994 King Report, kurumsal yönetişimin üst düzey standartları, Güney Afrika • 1995 (Criteria of Control) COCO, Kanada • 1998 Şefaflık ve Kontrol Yasası Kontrag, Almanya • 1999 İç Kontrol, Birleştirilmiş Kurallar Üzerine Yönetim Kurulu Üyeleri İçin Rehber” (Turnbull Report),

18. COSO nedir? • Treadway: Sahte Mali Raporlama Ulusal Komisyonu • Treadway Komisyonunu Destekleyen Kuruluşlar Komitesi (Comittee of Sponsoring Organizations of Treadway Comission – COSO) • COSO;Mali raporlamaların kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar yapmak üzere 1985 yılında Amerika’da kurulmuş gönüllü bir kuruluştur. • Amerikan Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü • Amerikan Muhasebe Birliği • Finansal Yöneticiler Enstitüsü • İç Denetçiler Enstitüsü • Yönetim Muhasebecileri Enstitüsü

19. COSO‘ya göre iç kontrol nedir? İç kontrol, bir organizasyonda • hedeflere ulaşmak, • faaliyetlerde etkinliği ve verimliliği sağlamak, • mali raporlama sisteminin güvenirliliğini sağlamak • uygulamaların düzenlemelere uygunluğu sağlamak konularında makul güvence sağlamak üzere yöneticiler ve çalışanlar tarafından tasarlanan, yönlendirilen ve uygulanan bir süreçtir.

20. COSO Küpü Bir kurumdaki tüm faaliyet ve birimler; faaliyetlerin etkinliği ve etkililiği, bilgilerin güvenilirliği ve mevzuata uygunluğu amaçlarına ulaşmak amacıyla iç kontrolün beş bileşeninden yararlanır.

21. COSO Piramidi Sağlam bir iç kontrol sistemi için kontrol ortamıuygun bir zemin sağlar.Risk değerlendirmesonuçlarına göre belirlenen kontrol faaliyetlerigerçekleştirilerek kurumun hedefleri önündeki engeller bertaraf edilir veya en aza indirilir. Bilgi ve iletişimkanalları kullanılarak tüm bileşenler desteklenir, yönetici ve personele gerekli bilgi sağlanır, sistem yönetim tarafından izleme yapılarak geliştirilir.

22. İç Kontrol Zayıflığı • İsabetsiz yönetim kararları • İtibar kaybı • Varlıkların kaybı • Kaynak kullanımında israf • Hizmetlerde yetersizlik ve kalitesizlik • Yolsuzluk ve usulsüzlük

23. 5018 sayılı Kanunda İç Kontrol İç Kontrol Mevzuatı 5018 sayılı Kanun ve ilgili mevzuatta, COSO modelini esas alan bir tanım yapılmaktadır. Kanunun 55 inci maddesinde iç kontrol; • idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak • faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, • varlık ve kaynakların korunmasını, • muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, • mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan mali ve diğer kontroller bütünüdür.

24. İç Kontrol Sorumluluğu Üst yönetici: (Belediye Başkanı)idarede yeterli ve etkili bir iç kontrol sisteminin kurulmasını sağlamak, işleyişi izlemek ve gerekli tedbirleri alarak geliştirmek. Birim müdürleri (harcama yetkilileri): Birimlerinde etkili bir iç kontrol sistemi oluşturmak, uygulamak ve geliştirmek. Mali Hizmetler Birimi : İç kontrol sisteminin kurulması çalışmalarını başlatmak, bu amaçla çalışmaları koordine etmek ve teknik destek sağlamak. İç denetçiler: İç kontrol sistemine ilişkin tasarım ve uygulamaların uygunluğunu ve yeterliliğini değerlendirmek ve geliştirilmesi için öneriler sunmak.

25. İç Kontrol Sorumluluğu Merkezi Uyumlaştırma Birimi (Maliye Bakanlığı) İç kontrol süreçlerine ilişkin standartlar ve yöntemler belirlemek, geliştirmek ve uyumlaştırmak, koordinasyon sağlamak ve idarelere rehberlik hizmeti vermek.

26. Kamu İç Kontrol Standartları Kamu İç Kontrol Standartları COSO modeli, INTOSAI Kamu Sektörü İç Kontrol Standartları Rehberi ve Avrupa Birliği İç Kontrol Standartları çerçevesinde belirlenmiştir. • 18 Standart • 79 Genel Şart

27. Kamu İç Kontrol Standartları I. Kontrol ortamı standartları • Etik değerler ve dürüstlük • Misyon, organizasyon yapısı ve görevler • Personelin yeterliliği ve performansı • Yetki devri II. Risk değerlendirme standartları • Planlama ve programlama • Risklerin belirlenmesi ve programlanması III. Kontrol faaliyetleri standartları • Kontrol stratejileri ve yöntemleri • Prosedürlerin belirlenmesi ve belgelendirilmesi • Görevler ayrılığı • Hiyerarşik kontroller • Faaliyetlerin sürekliliği • Bilgi sistemleri kontrolleri IV. Bilgi ve iletişim standartları • Bilgi ve iletişim • Raporlama • Kayıt ve dosyalama sistemi • Hata, usulsüzlük ve yolsuzlukların bildirilmesi V. İzleme standartları • İç kontrolün değerlendirilmesi • İç denetim

28. Kamu İç Kontrol Standartları Standartlara uyum zorunluluğu 5018 sayılı Kanun md-57: • Yeterli ve etkili bir kontrol sisteminin oluşturulabilmesi için idarelerin üst yöneticileri ile diğer yöneticileri tarafından gerekli önlemler alınır. İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar md-5: • İç kontrol standartları, merkezi uyumlaştırma görevi çerçevesinde Bakanlık tarafından belirlenir ve yayımlanır. İdareler, malî ve malî olmayan tüm işlemlerinde bu standartlara uymakla ve gereğini yerine getirmekle yükümlüdür.

29. Kamu İç Kontrol Standartlarına neden ihtiyaç vardır? İdarelerin (aslında yöneticilerin) temel misyonu: Kamu kaynaklarını; • mevzuata uygun, ekonomik, verimli ve etkili bir şekilde kullanmak suretiyle, • HEDEFLERİ BAŞARMAK • ve yetkili mercilere (kamuoyu dahil) hesap vermektir.

30. Kamu İç Kontrol Standartlarına neden ihtiyaç vardır? Nasıl gerçekleştirilebilir? Kamu kaynaklarını; • mevzuata uygun, • ekonomik, verimli ve etkili bir şekilde kullanmak suretiyle • hedefleri başarmak • ve yetkili mercilere hesap vermek Nasıl emin olunabilir? Nasıl ispatlanır?

31. Neden Kamu İç Kontrol Standartları ? Nasıl gerçekleştirilebilir? Nasıl emin olunabilir? Nasıl ispatlanır? Kamu kaynaklarını; • mevzuata uygun, • ekonomik, verimli ve etkili bir şekilde kullanmak suretiyle • hedefleri başarmak • ve yetkili mercilere hesap vermek İ Ç K O N T R O L S T A N D A R T L A R I

32. I.BİLEŞEN : KONTROL ORTAMI

33. I.Bileşen : Kontrol Ortamı Kontrol ortamının temel unsuru “kurum” ve “insan”dır. • Kişisel ve mesleki dürüstlük ilkeleri • Yönetimin ve personelin etik değerleri benimsemesi • Üst yönetimin iç kontrole yönelik destekleyici tutumu • Kurumsal (organizasyonel) yapı • Personelin mesleki yeterliliği ve performansı • İnsan kaynakları politikaları ve uygulamaları • Yönetim felsefesi ve iş yapma tarzı • Kontrol ortamı; uygun teşkilatlanmış, görev, yetki ve sorumluluklar tanımlanmış bir kamu idaresinde kamusal faaliyetlerin, yetkin ve dürüst yönetici ve personel tarafından yürütülmesine ilişkin standartları kapsar.

34. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Standart: 1. Etik Değerler ve Dürüstlük Personel davranışlarını belirleyen kuralların personel tarafından bilinmesi sağlanmalıdır. Etik Değerler ve Dürüstlük Standardına ilişkin temel sorular? • Yöneticilerden beklenen başlıca etik davranışlar nelerdir? • Personelden beklenen başlıca etik davranışlar nelerdir? • Başlıca etik dışı davranışlar belirlenmiş midir? • Etik davranış kurallarının bilinmesini ve benimsenmesini sağlayacak yöntemler geliştirilmiş midir? • Etik dışı davranışların bildirilmesi ve sonuçlandırılmasına ilişkin açık prosedürler tanımlanmış mıdır?

35. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Standart: 2. Misyon, organizasyon yapısı ve görevler İdarelerin misyonu ile birimlerin ve personelin görev tanımları yazılı olarak belirlenmeli, personele duyurulmalı ve idarede uygun bir organizasyon yapısı oluşturulmalıdır. Misyon, organizasyon yapısı ve görevlere ilişkin temel sorular • Stratejik Planlama Kılavuzu çerçevesinde belirlenmiş yazılı bir misyon var mıdır? • Misyonun tüm personel tarafından bilinmesi ve benimsenmesini sağlayan bir yöntem geliştirilmiş midir? • Birimlerin (mümkünse en alt düzey birime kadar) görev, yetki ve sorumlulukları yazılı olarak belirlenmiş midir? • Birimlerin görev tanımları ile misyon arasında bir uyumsuzluk var mıdır? • Teşkilatlanmaya ilişkin düzenlemeler, hesap verme mekanizmalarını ve raporlama kanallarını içeriyor mu?

36. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Misyon, organizasyon yapısı ve görevlere ilişkin temel sorular • Birimlerde görevli her personel için yazılı görev tanımı var mıdır? • Birim & Alt birim • Görev adı (veya unvan adı) • Temel yetki, görev ve sorumluluklar • Görev için gerekli beceri ve yetenekler • Diğer görevlerle ilişkisi • Onay bölümü ve personele tebligata ilişkin bölüm • Hassas görevler yazılı olarak belirlenmiş midir? • İdarenin hedeflerini etkileyebilecek önemli kararlar • Gizli bilgilere düzenli erişim • Mali değeri yüksek olan iş ve işlemlerle ilgili görevler • Yüksek seviyede özel uzmanlaşma gerektiren görevler • İdarenin itibarını olumsuz etkileyecek durumlar

37. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol OrtamıMisyon, organizasyon yapısı ve görevler

38. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Standart: 3. Personelin yeterliliği ve performansı İdareler, personelin yeterliliği ve görevleri arasındaki uyumu sağlamalı, performansın değerlendirilmesi ve geliştirilmesine yönelik önlemler almalıdır. Personelin yeterliliği ve performansına ilişkin standartla ilgili temel sorular • Birimlerin görev tanımlarından yola çıkılarak iş analizleri yapılmış mıdır? • İş analizlerinden yola çıkılarak yönetici ve personelde aranacak nitelikler her unvan ya da görev için belirlenmiş midir? • Maliyet fayda analizleri çerçevesinde kadrolar belirlenmiş midir? • İhtiyaca uygun kişilerin seçimini sağlayacak güvenilir işe alım süreçleri belirlenmiş midir?

39. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Personelin yeterliliği ve performansına ilişkin standartla ilgili temel sorular • Eğitim stratejisi ve prosedürleri belirlenmiş midir? • Eğitim ihtiyacı anketleri • Eğitim programları (Teorik ve Uygulamalı) • Yurtdışı eğitim ve stajlar • Eğitim sonu değerlendirmeleri • Kişisel gelişimi destekleyen konferans, çalıştay vb. çalışmalara katılım • Kariyer geliştirme ve liyakat sistemine ilişkin prosedürler belirlenmiş midir? • Yükselme/Başarı kriterleri • Personel performans göstergeleri • Kariyer planlamaları • Ödül mekanizmaları • Düşük performans kararının hangi verilere dayandırılacağının belirlenmesi ve bunun bütün çalışanlara duyurulması • Göreve son verme kriterlerinin açık olarak belirlenmesi ve personele bu kriterlerin duyurulması

40. Kamu İç Kontrol StandartlarıI. Bileşen: Kontrol Ortamı Standart: 4. Yetki Devri İdarelerde yetkiler ve yetki devrinin sınırları açıkça belirlenmeli ve yazılı olarak bildirilmelidir. Devredilen yetkinin önemi ve riski dikkate alınarak yetki devri yapılmalıdır. Yetki devri standardına ilişkin temel sorular • Karar alma ve iş süreçleri çerçevesinde, ilgili mevzuat da dikkate alınmak suretiyle, yetki kullanımlarının envanteri çıkarılmış mıdır? • İdari kararların veya işlemlerin hangi idari makam veya personel tarafından alınabileceği ya da yapılabileceği yazılı olarak belirlenmiş midir? • Yetki devri yapılacak yöneticide aranacak nitelik ve deneyim her durum için yazılı olarak belirlenmiş midir? • Yetkiyi devralanların, yetki devredenlere belirli dönemlerde uygun formatta rapor vermelerine ilişkin prosedürler belirlenmiş midir?

41. II.BİLEŞEN : RİSK DEĞERLENDİRME

42. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Standart 5. Planlama ve Programlama İdareler, faaliyetlerini, amaç, hedef ve göstergelerini ve bunları gerçekleştirmek için ihtiyaç duydukları kaynakları içeren plan ve programlarını oluşturmalı ve duyurmalı, faaliyetlerinin plan ve programlara uygunluğunu sağlamalıdır. Planlama ve Programlama standardına ilişkin temel sorular • İdare, misyon ve vizyonunu oluşturmak, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedefler saptamak, performanslarını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek amacıyla katılımcı yöntemlerle stratejik plan hazırlamış mıdır? • İdare, yürüteceği program, faaliyet ve projelerini, bunların kaynak ihtiyacını, performans hedef ve göstergelerini içeren performans programı hazırlamalı • İdare, stratejik planına ve performans programına uygun olarak bütçe hazırlamış mıdır? • Yöneticiler, faaliyetlerin stratejik plan ve performans programına uygunluğunu izlemek amacıyla uygun bir prosedür belirlemiş midir?

43. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Standart: 6. Risklerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi İdareler, sistemli bir şekilde analizler yaparak amaç ve hedeflerinin gerçekleşmesini engelleyebilecek iç ve dış riskleri tanımlayarak değerlendirmeli ve alınacak önlemleri belirlemelidir. Tanımlar: Risk; amaç ve hedeflere ulaşmayı engelleyebilecek bir olayın ortaya çıkma ihtimalidir. Risk yönetimi; “Risklerin belirlendiği, hangi risklerin öncelikli olarak çözümlenmesi gerektiğinin değerlendirildiği, risklerin yönetilmesi için strateji ve planların geliştirilerek uygulandığı sistematik bir süreçtir.” TUSİAD, Kurumsal Risk Yönetimi

44. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Risk Yönetim süreci • Risklerin Tespit Edilmesi • Risklerin Değerlendirilmesi • Risklere Cevap Verilmesi • Risklerin Gözden Geçirilmesi ve Raporlanması

45. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Risklerin tespit edilmesi Stratejik Plan Kurum riskleri PerformansProgramı Birim riskleri Faaliyet/Proje faaliyet/proje riskleri İşlem işlem riskleri

46. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Risklerin Değerlendirilmesi - Risklerin ölçülmesi • Olasılık için 1 rakamı, bir riskin gerçekleşme olasılığının hemen hemen olmadığı; 10 rakamı ise riskin gerçekleşmesinin neredeyse kesin olduğu anlamına gelir. • Etki açısından ise 1 rakamı riskin gerçekleşmesinin doğuracağı sonucun çok az önemi olduğu; 10 rakamı ise bu sonucun çok önemli olduğu anlamına gelir. • Puan değerlerine göre 1-3 düşük, 4-6 orta, 7-10 ise yüksek risk puanları olarak kabul edilir.

47. Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi etki Risklerin ölçülmesi-Risk Haritası Yüksek Etki Düşük Olasılık Yüksek Etki Yüksek Olasılık Düşük Etki Yüksek Olasılık Düşük Etki Düşük Olasılık 0 olasılık

48. Riske Cevap Verme Yöntemleri Kabul Etmek Kontrol Etmek Devretmek Kaçınmak Fırsatları Değerlendirme Kamu İç Kontrol StandartlarıII. Bileşen: Risk Değerlendirmesi Riske cevap verilmesi

49. III. BİLEŞEN KONTROL FAALİYETLERİ

50. Kamu İç Kontrol StandartlarıIII. Bileşen: Kontrol Faaliyetleri • Standart 7. Kontrol stratejileri ve yöntemleri • İdareler, hedeflerine ulaşmayı amaçlayan ve riskleri karşılamaya uygun kontrol strateji ve yöntemlerini belirlemeli ve uygulamalıdır. • Standart 8. Prosedürlerin belirlenmesi ve belgelendirilmesi • İdareler, faaliyetleri ile mali karar ve işlemleri için gerekli yazılı prosedürleri ve bu alanlara ilişkin düzenlemeleri hazırlamalı, güncellemeli ve ilgili personelin erişimine sunmalıdır. • Standart 9. Görevler ayrılığı • Hata, eksiklik, yanlışlık, usulsüzlük ve yolsuzluk risklerini azaltmak için faaliyetler ile mali karar ve işlemlerin onaylanması, uygulanması, kaydedilmesi ve kontrol edilmesi görevleri personel arasında paylaştırılmalıdır. • Standart 10. Hiyerarşik kontroller • Yöneticiler, iş ve işlemlerin prosedürlere uygunluğunu sistemli bir şekilde kontrol etmelidir. • Standart 11. Faaliyetlerin sürekliliği • İdareler, faaliyetlerin sürekliliğini sağlamaya yönelik gerekli önlemleri almalıdır. • Standart 12. Bilgi sistemleri kontrolleri • İdareler, bilgi sistemlerinin sürekliliğini ve güvenilirliğini sağlamak için gerekli kontrol mekanizmaları geliştirmelidir.