Download
1 / 6
E N D
Żydzi zaczęli osiedlać się w mieście w połowie XVI w. Pierwsza wzmianka o ich pobycie pochodzi z 1550 r., następna z 1587 r. W 2 połowie XVI w. mieszkała tu już znaczna liczba rodzin żydowskich. Żydzi mieli cmentarz, synagogę i szkołę. Wówczas nie wolno im było jednak osiedlać się w mieście i budować domów. Mieszkali w rejonie obecnej synagogi staromiejskiej, stojącej pierwotnie poza opłotkami miasta, później włączonej w jego system obronny. Po założeniu Nowego Miasta mogli tu mieć 40 domów. Praktycznie było ono w całości zamieszkałe przez Żydów. W 1662 r. w Rzeszowie było 313 Żydów. Dopiero w 1706r. otrzymali od Lubomirskich ( podobno kupili ) prawo osiedlania się w granicach starego miasta . W 1728 r. mieli tu już 16 domów. Dawna Synagoga żydowska
W XVIII-XIX w. społeczność żydowska miała dominujący udział w gospodarce Rzeszowa , a szczególnie w handlu. W 1730 r. na ogólną liczbę 91 kupców, aż 84 było Żydami. W ich rękach pozostawał cały hurt handlowy, oni jedynie byli bankierami. W późniejszym okresie dominowali również wśród inteligencji rzeszowskiej. Tutejsi lekarze, adwokaci, a nawet sędziowie byli w większości Żydami. Niezależnie od cechów chrześcijańskich, działały tu liczne żydowskie organizacje rzemieślnicze i stowarzyszenia gospodarcze. Żydzi tworzyli oddzielną żydowską gminę wyznaniową , na czele której stał rabin i zarząd zw. kahałem. Po uzyskaniu autonomii przedstawiciele gminy żydowskiej wchodzili w skład rady miasta.
Z grona żydowskiej społeczności Rzeszowa wywodzi się wiele znanych osobistości. O jednym szczególnym przypadku warto wspomnieć. W latach siedemdziesiątych XIX w. mieszkała tu uboga rodzina Izaaków, która później poprzez Kraków wyemigrowała do Anglii. Z rodziny tej pochodził Rufus Daniel Izaacs (1860-1935), z wykształcenia prawnik, wzięty adwokat, a później znany polityk. Jako baron Reading of Erlegh był członkiem rządu brytyjskiego i ambasadorem, w 1921 r. został wicekrólem Indii. Znaną osobistością był chasydzki rabin Lazar Weissbium (1838-1920), zw. reb Luzerl, wnuk słynnego leżajskiego rabina Elimelecha.
W latach międzywojennych w Rzeszowie działały 44 żydowskie stowarzyszenia gospodarcze i kulturalne , istniała szkoła podstawowa i gimnazjum oraz okazały Żydowski Dom Ludowy (obecny WDK), zbudowany w l 929 r. staraniem Żydowskiego Towarzystwa Kulturalnego, za pieniądze fundacji Adolfa Tannenbauma. W 1939 r. mieszkało w Rzeszowie około 14 000 Żydów. Mimo powszechnego pojęcia o bogactwie Żydów, najliczniejszą grupę wśród nich stanowiła tzw. biedota: robotnicy, rzemieślnicy i wyrobnicy, drobni handlarze, straganiarze i domokrążcy. Bogaci byli tylko nieliczni. Większość rzeszowskich Żydów utraciła życie latem 1942 r., wojnę przeżyli tylko nieliczni.
Z początkiem stycznia 1942 r. Niemcy utworzyli getto dla ludności żydowskiej. Zajmowało ono spory obszar miasta. Jedna jego część obejmowała teren położony pomiędzy cmentarzem oraz ulicami: Targową, Mickiewicza, Piłsudskiego oraz rynkiem Nowego Miasta. Druga część obejmowała obszar położony w rejonie ulic: Słowackiego, Baldachówka i Grodzisko, aż po obecny plac Cichociemych. 7.07.1942 r. Niemcy spędzili niemal wszystkich mieszkańców getta na rynek Nowego Miasta i dokonali selekcji. Około 2600 Żydów załadowano na samochody i wywieziono do lasów pod Głogowem, gdzie ich rozstrzelano . Pozostałych popędzono na stację kolejową Staroniwa i pociągami wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Następny transport Żydów wysłano do Bełżca w listopadzie 1942 r., a ostatni 3.09.1943 r. Po wywiezieniu Żydów, getto zostało zlikwidowane, a część domów zburzona . Stary cmentarz żydowski
