540 Sayılı Kararname, DPT’nin Kuruluş Amacı,

1. 540 Sayılı Kararname, DPT’nin Kuruluş Amacı, Şehir ve Bölge Planlama İle İlişkisi, Kalkınma Planlarının İçeriksel Gelişimi, 9. Kalkınma Planı, Bölgesel Kalkınma Ajansları Hazırlayan ve Sunan: Ahmet C. Efe TULAZOĞLU

2. 540 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname • Devlet Planlama Teşkilatının Birimlerine Göre Görevleri • Devlet Planlama Teşkilatı Organizasyon Şeması • Plan Ve Programların Hazırlanması • DPT kuruluş amacı • Yüksek Planlama Kurulu • Para-kredi Ve Koordinasyon Kurulu • Ekonomik Ve Sosyal Konsey • DPT’nın İşleyişi Ve Şehir Planlama İle İlişkisi • Kalkınma Planlarının Genel Hedefleri İÇERİK

3. Kalkınma Planlarının İçeriksel Gelişimi • 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1963-1967) • 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1968-1972) • 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1973-1977) • 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1978-1983) • 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1985-1989) • 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1990-1994) • 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1996-2000) • 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (2001-2005) • 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (2007-2013) • Bölgesel Kalkınma Ajansları • Sonuç İÇERİK

4. 540 SAYILI KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME • 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin amacı, kaynakların verimli kullanılması ve kalkınmanın hızlandırılması amacıyla ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel planlama hizmetlerinin bir bütünlük içerisinde etkin, düzenli ve süratli olarak görülebilmesi için Devlet Planlama Teşkilatının kurulmasına, teşkilat ve görevlerine dair esasları düzenlemektir. • Devlet Planlama Teşkilatı Başbakana bağlı olup, Başbakan bu Teşkilatın yönetimi ile ilgili yetkilerini gerekli gördüğü takdirde bir Devlet Bakanı vasıtasıyla kullanabilir. • 540 sayılı kanun hükmünde kararname 19/6/1994 tarihinde çıkartılmıştır.

5. DPT KURULUŞ AMACI • Devlet Planlama Teşkilatı planlı döneme geçişle birlikte, ülkenin gelişimini kontrol etmek, ülkesel ölçekte gerçekleşecek olan yıllık planlarla kalkınmayı sağlamak amacı ile 30 Eylül 1960 tarihinde kurulmuştur. • Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 3 kuruldan meydana gelmektedir. • Bunlar; • Yüksek Planlama Kurulu • Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu • Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı.

6. Yüksek Planlama Kurulu; 91 sayılı Kanunla 1960 yılında oluşturulmuştur. • Ancak 91 sayılı kanun daha sonra günümüze kadar pek çok değişikliğe uğramıştır. • Sırasıyla ; • 1984 tarihinde yürürlüğe giren 223 sayılı Devlet Planlama Teşkilatı Kurulu ve Görevleri Hakkında KHK ile, • 1987 yılında yürürlüğe konulan 223 sayılı KHK’de değişiklik yapılmasına dair 304 sayılı KHK ile, • 223 sayılı KHK iptal edilerek, 22 Mart 1991 tarihinde yürürlüğe giren 3701 sayılı Kanun ile, • 14 Ağustos 1991 tarihinde yürürlüğe konulan 437 sayılı KHK ile, • 6 Ocak 1992 tarih ve 470 sayılı KHK ile, • 16 Eylül 1993 tarihinde yürürlüğe giren 511 sayılı KHK ile, (Anayasaya aykırı bulup iptal edilmiştir.) • 1994 yılında kabul edilerek yürürlüğe konulan 540 sayılı KHK ile değişikliğe uğramıştır, ve bugünkü halini almıştır.

7. YPK'nın Bugünkü Yapısı (57. Hükümet Dönemi)

8. Yüksek Planlama Kurulu Görevleri • 1) İktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı planlamada ve politika hedeflerinin tayininde Bakanlar Kuruluna yardımcı olmak ve hazırlanacak kalkınma planları ile yıllık programları, Bakanlar Kuruluna sunulmadan önce, belirlenen amaçlara uygunluk ve yeterlik bakımından incelemek, • 2) Ülkenin yurt içi ve yurt dışı ekonomik hayatıyla ilgili konularda yüksek düzeyde kararlar almak, • 3) Kalkınma planı ve yıllık programlar çerçevesinde kamu iktisadi teşebbüsleri ile ilgili her türlü kararları almak, • 4) Yatırım ve ihracatın teşvikine ilişkin esasları tespit etmek, • 5) Toplu Konut İdaresi ve Toplu Konut Fonu Bütçesini onaylamak, • 6) Kanunlarla ve diğer mevzuatla yetki verilen konularda karar vermek.

9. Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu; 24 Ocak 1980 tarihinde; • Para ve kredi politikasının uygulanmasında koordinasyonu sağlamak, • Kredilerin plan ve program ilkelerine uygun olarak dağılımını ve finansman güçlüklerinin giderilmesini temin etmek, • Destekleme fiyatları konusunda tavsiyelerde bulunmak, • Ödemeler dengesindeki gelişmeleri takip ederek gerekli tedbirleri almak, amacı ile kurulmuştur. • 1980’ de çıkarılan yasadan sonra 1983, 1988, 1992, 1993 ve son olarak 1994 ylında çıkarılan yasa ile değiştirilmiş ve bugünkü haline gelmiştir. • Ekonomik ve Sosyal Konsey • Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında toplumsal uzlaşma ve işbirliği sağlamak, sürekli ve kalıcı bir ortam yaratarak istişari mahiyette ortak görüş belirlemek amacıyla 1995 yılında Başbakanlık Genelgesiyle oluşturulan Ekonomik ve Sosyal Konseyin yasal bir çerçeveye kavuşturulması 11 Nisan 2001 tarih ve 4641 sayılı Kanun ile gerçekleştirilmiştir.

10. Devlet Planlama Teşkilatının Görevleri • Ülkenin doğal, beşeri ve iktisadi her türlü kaynak ve imkanlarını tespit ederek, takip edilecek iktisadi, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerin belirlenmesinde Hükümete müşavirlik yapmak, • Hükümetçe belirlenen amaçlar doğrultusunda kalkınma planları ile yıllık programları hazırlamak, • Bakanlıkların ve kamu kurum ve kuruluşlarının iktisadi, sosyal ve kültürel politikayı ilgilendiren faaliyetlerinde koordinasyonu sağlamak, uygulamayı etkin bir biçimde yönlendirmek ve bu konularda Hükümete müşavirlik yapmak, • Uluslararası kuruluşlarla iletişim içerisinde çalışarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek , özel kesim için belirsizlikleri giderici genel bir yönlendirme görevini yerine getirmek, • İlgili kurum ve kuruluşların ve mahalli idarelerin kuruluş ve işleyişlerinin iyileştirilmesi konusunda görüş ve tekliflerde bulunmak,

11. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşerlığının Birimlerine Göre Görevleri • YILLIK PROGRAMLAR VE KONJONKTÜR DEĞERLENDİRMEGENEL MÜDÜRLÜĞÜYıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü; yıllık programların makro dengelerini oluşturmak, kalkınma planlarının hazırlanmasına katkıda bulunmak, konjonktürel gelişmeleri izlemek ve değerlendirmek, kamu maliyesi, ödemeler dengesi, para, banka ve mali piyasalar konularında gerekli araştırmaları yapmak ve bu çerçevede gerekli politika önerilerinde bulunmak, kurumsal ve hukuki düzenlemeler ile ilgili görüş vermek, uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakerelere iştirak etmekle görevlidir. • EKONOMİK MODELLER VE STRATEJİK ARAŞTIRMALARGENEL MÜDÜRLÜĞÜ Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü; kalkınma planlarının makro dengelerini oluşturmak, yıllık programların hazırlanmasına katkıda bulunmak, ekonomik modeller, dünya ekonomisi, ülke ekonomileri, ulusal ve uluslararası stratejiler, sanayileşme, teknoloji, çevre politikaları ve benzeri konularda araştırmalar yapmak, geliştirdiği makro modeller ile ekonomik ve sosyal politikaların uzun dönemli etkilerini tahmin etmek, bölgesel entegrasyonlarla ilgili gelişmeleri ve stratejileri izlemek ve bunlara yönelik alternatifler hazırlamak, kalkınma planlarının uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek, bu konularda uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakerelere iştirak etmekle görevlidir.

12. İKTİSADİ SEKTÖRLER VE KOORDİNASYON GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü; iktisadi sektörlerde proje geliştirme ve değerlendirme, sanayileşme, teşvik ve yönlendirme, iç ve dış ticaret politikaları konularında çalışma ve araştırmalar yapmak suretiyle kalkınma planları ve yıllık programların hazırlanmasına katkıda bulunmak, iktisadi sektörlerle ilgili olarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek, kamu yatırım programını hazırlamak, kamu projelerini izlemek ve yıl içinde revizyonu ile ilgili işlemleri yapmak, uygulamaya ait dönem raporlarını hazırlamak, uygulamayı yönlendirmek, kurumsal ve hukuki düzenlemeler ile ilgili görüş vermek, plan ve programların uygulanması sırasında kamu ve özel kesim kuruluşları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak ve bu amaçla kurum ve kuruluşların üst düzey yetkili temsilcilerinin katılacağı komisyonlar kurmak, uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakerelere iştirak etmekle görevlidir. • SOSYAL SEKTÖRLER VE KOORDİNASYONGENEL MÜDÜRLÜĞÜ Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü; sosyal sektörlerde çalışma ve araştırmalar yapmak suretiyle kalkınma planları ve yıllık programların hazırlanmasına katkıda bulunmak, sosyal sektörlerle ilgili olarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek, kamu yatırım programını hazırlamak, kamu projelerini izlemek ve yıl içinde revizyonu ile ilgili işlemleri yapmak, uygulamayı yönlendirmek, kurumsal ve hukuki düzenlemeler ile ilgili görüş vermek, plan ve programların uygulanması sırasında kamu ve özel kesim kuruluşları arasında gerekli koordinasyonu sağlamak ve bu amaçla kurum ve kuruluşların üst düzey yetkili temsilcilerinin katılacağı muhtelif komisyonlar kurmak, uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakerelere iştirak etmekle görevlidir.

13. BÖLGESEL GELİŞME VE YAPISAL UYUMGENEL MÜDÜRLÜĞÜ Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü; il ve ilçe bazında araştırma ve planlama çalışmaları yapmak, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının bu konularda yapacakları çalışmaların Kalkınma Planları ve Yıllık Programlarla tutarlılığını sağlamak, yapısal uyum politikalarının uygulanması sırasında ortaya çıkabilecek sorunların çözümü amacıyla projeler geliştirmek ve bu konularda yapılacak çalışmaları koordine etmek, yerel istihdamın ve girişimciliğin geliştirilmesi çerçevesinde küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin, esnaf ve sanatkarların ve kırsal kesimin sorunlarına yönelik politikalar geliştirmek, kurumsal ve hukuki düzenlemeler ile ilgili görüş vermek, uygulamayı yönlendirmek, kalkınmada öncelikli yöreleri ve ihtiyaçlarını tespit etmek, bu yörelerin özelliklerini dikkate alarak daha hızlı bir gelişme sağlanması amacıyla gerekli çalışmaları yapmak, bölgesel kalkınma projeleri ile ilgili koordinasyonu sağlamak ve görev alanına giren konularda görüş vermek ve uluslararası kuruluşlarla temas ve müzakerelere iştirak etmekle görevlidir. • AVRUPA BİRLİĞİ İLE İLİŞKİLERGENEL MÜDÜRLÜĞÜ Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü; Avrupa Birliği ile ilişkilerde ekonomik, sosyal, hukuki ve diğer konularda Hükümet tarafından tespit edilecek hedef ve politikalarla ilgili çalışmaları yapmak ve önerilerde bulunmak, ihtiyaç duyulan inceleme ve araştırmaları yapmak veya yaptırmakla görevlidir.

14. DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü; bölgesel, çok taraflı ve ikili ekonomik ilişkilerin kalkınma planları ve yıllık programlarda belirtilen ilke, hedef ve politikalarla uyumlu ve etkili bir şekilde yürütülmesi için gerekli çalışmaları yapmak, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma çabalarına yardımcı olmak amacıyla bu ülkelere yönelik teknik yardım faaliyetlerini yürütmek, gelişme yolundaki ülkeler ve özellikle islam ülkeleri arasında ekonomik ve ticari işbirliği amacıyla kurulan teşkilatlarla ilgili gerekli çalışmaları yapmak, bu teşkilatların daimi nitelikteki kurullarının gerektiğinde sekreterya hizmetlerini yürütmekle görevlidir. • YÖNETİM BİLGİ MERKEZİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Ekonomik, sosyal ve kültürel politikaları ve hedefleri belirlemekte Hükümete müşavirlik görevinin etkin bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla Müsteşarlık bünyesinde, dünyadaki ekonomik, sosyal ve kültürel oluşum ve gelişimleri anında alacak, değerlendirecek, yetkililerin ve kamuoyunun bilgisine sunacak, arşivleyecek Yönetim Bilgi Merkezi Dairesi Başkanlığı kurulur. Yönetim Bilgi Merkezi Dairesi Başkanlığı; kalkınma planları ve yıllık programların ekonomik, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerinin belirlenmesi için gerekli bilgileri ulusal ve uluslararası kuruluşlardan sağlamak, bu bilgileri kullanıcılara sunmak, Müsteşarlık bilgisayar sistemlerinin etkin olarak kullanılması için gerekli tedbirleri almakla görevlidir.

15. Devlet Planlama Teşkilat Şeması Kaynak:DPT

16. DPT’NIN İŞLEYİŞİ VE ŞEHİR PLANLAMA İLE İLİŞKİSİ • Devlet Planlama Teşkilatı yapısı siyasilerin egemenliği altında kalmıştır. Yapılan planlar başbakanın başkanlığında ve onayıyla yürülüğe girmektedir. • Planların yapım aşamasında kamu kurum ve kuruluşlarından atanan kişiler ve üniversite öğretim elemanları yer almaktadır. • Planlar ekonomik, finansal, sosyal, mekansal, kültürel hedefler içermektedir. Şehir ve bölge planlama disiplini ise planların mekansal boyutunun hazırlanmasında yer almaktadırlar. • Devlet Planlama Teşkilatı bünyesinde; • Kalkınma planları, • Bölge planları, • Aksiyon planları, • Acil eylem planları, • Kısa dönem eylem planları, • Ön ulusal kalkınma planları, gibi planlar yapılmaktadır.

17. KALKINMA PLANLARI Kalkınma Planlarının Genel Hedefleri • Ulusal planda bölgesel uygulama ihtiyacı, Ulusal planda yerel toplumsal bağlantı, Yerel bilginin ulusal plana aktarılması • Potansiyelin yüklenmesi • Seçilen bölge sınırları içinde toplumsal-ekonomik, fiziksel ve yönetsel bütünlüğün kurulması • Çeşitli planların birbirleriyle ilişkisinin sağlanması • Ekonomik ve toplumsal gelişmenin dengeli hale getirilmesi • Ulusal planın ayrıntılandırmak, şehir planlarına toplu bakış • Ulusal planın genel politik yaklaşımının bölgeye nasıl uygulanacağının belirlenmesi • Kamusal ve özel yatırımların hem bölgesel hem ülkesel ölçekte koordinasyonunun sağlanması • Ulusal planın belirlediği zamanın bölge planıyla mekana yansıtılmasının sağlanmasıdır.

18. KALKINMA PLANLARININ İÇERİKSEL GELİŞİMİ • 1. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1963-1967) • İlk beş yıllık kalkınma planı gerçekleşen yatırımların ülkesel ölçekte dağılımının sağlanması amacı ile yürürlüğe girmiştir. Sanayileşme dönemi ile birlikte sanayiye ağırlık veren ve sanayinin gelişmesi için yapılan yatırımların dengeli dağılımı üzerine bir politika izlemektedir. • Bu plan içerisinde gerçekleşen yatırımlar üretken (özel sektör) ve üretken olmayan (kamu) yatırımlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Kamusal yatırımların az gelişmiş bölgelere, özel sektördeki yatırımların ise yapılabilecek olan iki yerleşme açısından az gelişmiş olana doğru kayması hedeflenmektedir. • 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1968-1972) • Yapılan ilk planın hedefleri doğrultusunda ancak daha kapsamlı bir plandır. Yiine yatırımların dengeli dağılımı ve ülkesel büyümeyi hedefleyen politikalar izlenmektedir. Aynı zamanda kentleşmeyi arttırıcı teşvikleri bulunmaktadır. İmar ve İskan Bakanlığı ile ortak bir çalışma yürütülerek ülke 8 ayrı parçaya ayrılıyor ve bu bölgelere ayrı planlar yapılmıştır. Marmara Bölgesi (3 alt bölge) Ege Bölgesi Orta Anadolu Bölgesi (5 alt bölge) Antalya Bölgesi Çukurova Bölgesi Batı Karadeniz Bölgesi Doğu Karadeniz Bölgesi (2 alt bölge) Doğu Anadolu Bölgesi (5 alt bölge)

19. 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1973-1977) • Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planının Temel Hedefleri ve Stratejisi, kalkınmanın ve kalkınma planlamasının anayasal temelleri ile ülkenin temel sorunları ve kalkınma potansiyeli göz önünde tutularak hazırlanmıştır. Özellikle sanayileşme açısından uygulamada esneklik verileceği göz önünde tutulmuştur. • I. ve II. Planlarda öngörülüp gerçekleştirilemeyen ve yeniden toplu olarak ele alınmış bulunan "Reformlar"ın bu stratejide ayrıntılarına girilmemiş, yalnızca esasları ve sistem içinde yerleri belirtilmiştir. • Diğer iki dönemden farklı olarak az gelişmiş bölgeler ulusal kalkınma için engel olarak görülmektedir. Bu nedenle yatırımların yerşeçimlerinde maximum karın alınacağı bölgeler ön planda tutulmuş ve az gelişmiş bölgeler ihmal edilmiştir. Uygulama aşamasında daha çok turizm bölgelerine yönelik yaklaşımlar görülmektedir. • 4. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1978-1983) • Bu dönemde de 3. beş yıllık kalkınma planında uygulanan politikalar devam etmiştir. Ancak az gelişmiş bölgeler daha ön plana alınmıştır. Plan ekonomik gelişmeye koşut bir yerleşme anlayışı amaç gütmektedir. • Amaçları arasında ; • Ölçeklere göre bir iş bölümü sağlanması gerekliliği ve bir kademelenme sistemi sağlanması • Sanayi, altyapı ve kamusal hizmetlerin ulusal ölçekte dengeli dağılımı • Yerel kaynakların kullanılarak özendirme örnekleri ile bu kaynakların bölge kalkınmasında değerlendirilmesi • Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri öncelikli önlem alınacak bölgeler olarak belirlenmesiyle bölgenin ekonomik olarak gelişmesini sağlamak yer almaktadır.

20. 5. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1985-1989) • 5. Beş Yıllık Planın temel amaçları, hür, medeni ve güvenli bir ortamda Türk Milletinin refahının artırılması, verimlilik ve ihracat artışını teşvik eden, mevcut birikimi değerlendiren ve geliştiren, tarımsal gelişme potansiyelini ve millî savunma gereklerini gözeten bir yapı içinde sınai üretimin payının yükseltilmesi, istihdamın artırılması, genç işsizliğinin azaltılması, gelir dağılımının düşük gelirli gruplar lehine değiştirilmesi, kalkınmada öncelikli yörelerde gelişmenin hızlandırılması ve ekonomik ve sosyal altyapının geliştirilmesidir. • Bölge planı yapmaktaki amacın; iktisadi açıdan gelişmekte olan bölgelerde belli sektörler açısından gösterdikleri potansiyele göre bu potansiyel doğrultusunda gelişmesini sağlayıcı, hızlandırıcı ve var olan kaynakların etkin dağılımının sağlanması olduğu söylenmiştir. Bu doğrultuda varolan potansiyellere yönelik belli şemalar oluşturulmuştur. Az gelişmiş bölgelerde büyük sanayi yatırımlarınınn yanısıra iş gücü yoğun küçük ölçekli sanayi yatırımlarının bulunması gerekliliği bir araç olarak görülmüştür. • Bölge planlarına temel oluşturması için işlevsel bölgelerin tanımlanması istenmiştir. İdari sınırlar dışında yerleşmelerin hinterlendlarını da içine alan bölgeler oluşturulmuştur. Bu doğrultuda bu bölgeler arasında da bir kademelenme yapılmıştır. Ayrıca merkezi hükümetin yükünün azaltılması amacı ile mahalli idarelerin fonksiyonları arttırılmıştır. • İstanbul, Bursa, Eskişehir, İzmir, Ankara, Konya, Adana, Samsun, Kayseri, Sivas, Malatya, Gaziantep, Trabzon, Erzurum, Elazığ, Diyarbakır • AET ile olan ilişkiler ekonominin dışa açılma politikası ile uyumlu olarak yeniden düzenlenmesi ve topluluk ile ekonomik bütünleşme konusunda gerekli girişimler plan dönemi içinde sürdürülmesi temel amaçları içindedir.

21. 6. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1990-1994) • Türk milletinin refah seviyesini açık toplum ve rekabete açık ekonomi ilke ve esasları doğrultusunda, hür ve güvenli bir ortamda yükseltmek 6. Beş Yıllık Planın temel amacıdır. Hızlı, dengeli ve istikrarlı bir kalkınma süreci içinde gelir dağılımını iyileştirmek, işsizliği, bölgesel ve yöresel gelişmişlik farklarını azaltmak, kalkınmanın bölgeler arasında dengeli dağılımının sağlanması planın başlıca amaçları arasındadır. • Bölgeler içinde yeni bir kademelenme yapılmıştır. Buna göre; • Anakent altı özekler • Orta büyüklükteki özekler • Az gelişmiş bölgelerin özekleri • Özeksel nitelik taşıyan kırsal yerleşme birimleri grupları oluşmuştur. • Bazı sosyal hizmetlerin var olmasının planlandığı ve sanayinin dengeli dağılımının sağlanması amacıyla OSB olarak dağılımının hedeflendiği görülmektedir. • Avrupa Topluluğuna tam üyelik ve entegrasyon hedefi doğrultusunda hazırlık ve uyum çalışmaları hızlandırılarak sürdürülmesi, topluluğun iç pazar şartlarına uyum için belirli öncelikler çerçevesinde gerekli önlemler alınması planın temel amaçları içindedir.

22. 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (1996-2000) • 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı yapılmış diğer planlardan farklı hazırlanmıştır. Plan içinde 6. plan döneminide kapsayan bir durum değerlendirmesi yeralmaktadır. • Plan küreselleşmenin avantajlarından en üst düzeyde yararlanarak çağı yakalamayı ve ülkemizin gelişmiş dünya ülkeleri arasında seçkin yerini almasını hedeflemektedir. • Bu amaçla, • Özgür ve demokratik bir ortamın sağlanmasına, • Bireyin ön plana çıkarılmasına, • Sürdürülebilir hızlı bir büyümenin gerçekleştirilmesine, • Toplumun yaşam seviyesinin yükseltilmesi ve gelir dağılımının iyileştirilmesine, • Üretken istihdamın artırılmasına, • Sanayileşmenin hızlandırılmasına, • Teknolojide atılım yapılmasına, • Dünya refahından daha yüksek pay alabilmek için eğitim düzeyinin yükseltilmesi ve toplumun tüm bireylerine yeteneklerine uygun eğitimin verilmesine, • Kültürel gelişmenin sağlanmasına, • Toplumun tümünün sosyal güvenlik ve temel sağlık hizmetlerine kavuşturulmasına, • Sağlık hizmetlerinin kalitesinin artırılmasına, • Çevrenin korunmasına ve geliştirilmesine çalışılması amaçlanmıştır. • Bu plan ile birlikte bölgesel ölçeklerdeki planlar gündeme gelerek hız kazanmıştır. AB’ye girme politikaları beraberinde çevre ile ilgili politikalar gündeme gelmiştir. • Yapısal Değişim Projeleri ortaya çıkmıştır.

23. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı: (2001-2005) • 8. Plan, dünyada köklü ekonomik ve sosyal değişimlerin yaşandığı bir dönemde hazırlanmıştır. Dünyada yaşanan bu değişimin sunabileceği imkanlardan ülkemizin en üst düzeyde yararlanabilmesini sağlamak, uzun vadeli bir gelişme stratejisinin gerekliliği üzerine oturan bir plan yapılmıştır. • 2001-2023 dönemini kapsayan uzun vadeli gelişme stratejisi yapılmıştır. Bu uzun vadeli gelişme stratejisinin amaçlarına uygun olarak plan yapılmıştır. • Bu kapsamda, üniter yapı korunarak devletin yeniden yapılandırılması, toplumun eğitim ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi, gelir dağılımının düzeltilmesi, bilim ve teknoloji yeteneğinin güçlendirilmesi, yeni teknolojilerin geliştirilmesi, altyapı hizmetlerinde etkinliğin artırılması ve çevrenin korunması sağlanarak ekonomik ve sosyal yapıda dönüşümün gerçekleştirilmesi büyük önem taşımaktadır. • Bölgesel gelişme konusundaki ana ilkeler; • Sürdürülebilirlik, • Yaşam kalitesinin arttırılması, • Sosyal ve ekonomik dengenin sağlanması, • Fırsat eşitliği ve • Katılım olarak belirlenmiştir.

24. 9.Kalkınma Planı: (2007-2013) • “İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye vizyonu ile AB’ye üyelik sürecine katkı sağlayacak temel strateji ve Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştireceği dönüşümleri ortaya koyan temel politika dökümanı” olarak tanımlanır.(9. Kalkınma Planının kapsadığı dönem, AB Mali Takvimi dikkate alınarak 2007-2013 yıllarını kapsayacak şekilde düzenlenmiştir.2005 yılı sonunda tamamlanacak olan 8. Beş Yıllık Kalkınma Planının ardından yeni planın TBMM’ye sunulması bir yıl ertelenmiş ve 9. kalkınma planının 2007 yılında başlamasına karar verilmiştir. • Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde ekonomik büyümenin ve sosyal kalkınmanın istikrarlı bir yapıda sürdürülmesi ve plan vizyonunun gerçekleşmesi yolunda aşağıda yer alan stratejik amaçlar, gelişme eksenleri olarak belirlenmiştir: Rekabet Gücünün Artırılması, İstihdamın Artırılması, Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi, Bölgesel Gelişmenin Sağlanması, Kamu Hizmetlerinde Kalitenin ve Etkinliğin Artırılması

25. 9.Kalkınma Planında Planlamaya İlişkin Amaçlar • Ulaştırma türlerinin teknik ve ekonomik açıdan en uygun yerlerde kullanıldığı dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma altyapısının oluşturulmasında, sistem, bütüncül bir yaklaşımla ele alınacak; yük taşımalarının demiryollarına kaydırılmasını, önemli limanların lojistik merkezler olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma modlarında güvenliği öne çıkaran politikalar izlenecektir. • Enerji, çevre, ekonomi, konut, arsa ve arazi politikaları ile tutarlı, sürdürülebilir, kamu kesimini bağlayıcı, özel sektörü yönlendirici geniş kapsamlı bir ulusal kentiçi ulaşım stratejisi oluşturulacaktır. • Dışa bağımlılığı en aza indiren, çevreye duyarlı, ekonomik açıdan verimli, güvenli ve sürekli yaya hareketinin sağlanmasını esas alan kentiçi ulaşım planlaması yapılacaktır. • Her kentin özgün yapısı, dinamikleri ve potansiyelleri göz önüne alınarak, kentiçi ulaşım türlerinde çeşitlilik ve bütünleşme sağlanacaktır. • AB’ye uyum sürecinde sürdürülebilir bir kentiçi ulaşım sistemi oluşturmaya yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımı ile toplu taşımaya öncelik verilecek ve bu türlerin kullanımı özendirilecektir. • Ulusal ve yerel düzeyde kentiçi ulaşım karar, politika, uygulama ve denetiminden sorumlu birimlerin görev, yetki ve sorumluluklarını tanımlayan gerekli düzenlemeler yapılacaktır. • Toplu taşıma ile bireysel ulaşım türlerinin birbirleriyle ve kendi içlerinde rekabet etmeyen bir sistem olarak çalışması sağlanacaktır. • Dış finansman sağlanması düşünülen kentiçi ulaşım projelerinin seçiminde; proje maliyetleri ile iç-dış finansman kompozisyonunun belediyelerin mali yapıları ile uyumlu olması şartı aranacaktır.

26. Gelecek kuşakların ihtiyaçlarını gözeterek, doğal kaynakların koruma ve kullanma koşulları belirlenecek ve bu kaynaklardan herkesin adil biçimde yararlanmasını sağlayacak şekilde çevre yönetim sistemleri oluşturulacaktır. Çevresel altyapı yatırımlarının yapılmasında ve işletilmesinde ölçek ekonomisinin faydalarından yararlanmak için yerel yönetimler arasındaki işbirliği ve eşgüdüm geliştirilecek, bu kapsamda mahalli idare birliklerinin kurulması desteklenecektir. • Tarım ve turizm başta olmak üzere, çevreye duyarlı sektörlerde ekolojik potansiyel değerlendirilecek, koruma-kullanma dengesi gözetilecektir. • Kentsel altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesinde belediyelere verilecek mali ve teknik danışmanlık hizmetleri etkinleştirilecektir. Ülke genelinde çevre korumaya yönelik kentsel altyapı ihtiyacının belirlenmesi için belediyelerin içme suyu, kanalizasyon, atıksu arıtma tesisi ve katı atık bertaraf tesisi gibi altyapı ihtiyaçlarını belirleyecek kentsel altyapı ana planı ve finansman stratejisi hazırlanacaktır. • Su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik çalışmaların, öncelikle havza temelinde bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan bir şekilde planlamasını mümkün kılacak, ilgili kurumlar arasında güçlü ve yapısal bir eşgüdüm sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmiş kapsamlı bir mekanizma çerçevesinde ve suyun tasarruflu kullanımı sayesinde su kaynaklarının etkin kullanımına önem ve öncelik verilecektir.

27. Bölgesel gelişme politikaları, bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek suretiyle ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne ve istihdama katkıyı artırırken, diğer taraftan da bölgeler ve kır-kent arası gelişmişlik farklılıklarını azaltma temel amacına hizmet edecektir. • Bu kapsamda; merkezi düzeydeki politikaların daha uyumlu ve etkin hale getirilmesine, yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayalı gelişme ortamının oluşturulmasına, yerel düzeyde kurumsal kapasitenin artırılmasına ve kırsal kalkınmanın hızlandırılmasına yönelik çalışmalara ağırlık verilecektir. • Planlama hiyerarşisinin ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerindeki planlama araçları ve standartları belirlenecek, planların birbiriyle uyumu sağlanacaktır. Fiziksel planlar da dahil olmak üzere, yerindenlik ilkesi esas alınarak, planların yönetimi ve denetimi için bütüncül bir sistem oluşturulacaktır. • Bölgesel gelişme açısından ulusal düzeyde eşgüdümü sağlamak ve hazırlanacak alt ölçekli plan ve stratejilere genel bir çerçeve oluşturmak üzere ulusal düzeyde bölgesel gelişme stratejisi hazırlanacaktır. • Yerel ve merkezi kuruluşlar arasında bölgesel gelişme ve yerel kalkınmayla ilgili görev, yetki ve sorumluluklar tanımlanacak, etkin bir eşgüdüm ve denetim mekanizması oluşturulacaktır. • Bölgesel gelişme planları; yerel dinamikleri ve içsel potansiyelleri harekete geçirmeye yönelik strateji ve öncelikleri belirleyen esnek, dinamik, katılımcı ve uygulanabilir nitelikte hazırlanacaktır. Kalkınma ajanslarıyla işbirliği içinde tüm bölgelerin gelişme stratejileri ve planları tamamlanacak ve yeterli finansmanla desteklenecektir.

28. Kırsal yerleşim planlamasının esas ve kriterleri, kırsal alanın özelliklerine ve kırsal toplumun ihtiyaçlarına göre belirlenecek, plan yapımında gelişmekte olan merkezi yerleşim birimlerine, turizm bölgelerine, koruma alanlarına ve afet riski yüksek yörelere öncelik verilecektir. • Merkezi yönetimden yerel yönetimlere yetki ve görev aktarımı, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartında getirilen ilkeler dikkate alınarak sağlanacaktır. Ancak, yetki ve görev aktarımı yapılmadan önce yerel yönetimleri yönetsel ve mali açıdan güçlendirecek önlemler alınacaktır. • Dokuzuncu Kalkınma Planı’nın hazırlanması sürecinde mekansal politikalarla ilgili olarak Bölgesel Gelişme başlığı altında üç adet özel ihtisas komisyonu, Kırsal Kalkınma başlığı altında iki adet özel ihtisas komisyonu ve Yerleşme ve Şehirleşme özel ihtisas komisyonu kurulmuştur. Bu komisyon çalısmaları sonucunda, bölgesel gelişme politikalarının bir taraftan bölgelerin verimliliğini yükseltmek yoluyla ulusal kalkınmaya, rekabet gücüne ve istihdama katkıyı artırmak ve diğer taraftan da bölgeler ve kır-kent arası gelişmişlik farklılıklarını azaltmak amacına hizmet edeceği öngörüsüyle Türkiye için belirlenen beş temel gelişme ekseninden biri “Bölgesel Gelişmenin Sağlanması” ekseni olarak belirlenmiştir.

29. KALKINMA AJANSLARI • Bölgesel kalkınma ajansları, merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda sınırları çizilmiş bir bölgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirme amacıyla Dünya'da 1930'lu yıllardan itibaren kurulmuşlardır. Önemli bir bölümü Avrupa'da olmak üzere pek çok bölge kalkınma ajansı mevcuttur. Bu konudaki ilk örnek 1933 yılında ABD'de kurulmuş ve daha sonra Avusturya, Belçika, Brezilya, Almanya, Hollanda, İtalya, Portekiz, İspanya, Çek Cumhuriyetleri, Macaristan ve Polonya'da da bir çok bölgesel kalkınma ajansları kurulmuştur. Farklı ülkelerde kurulmuş olan bölgesel kalkınma ajanslarının esas varlık nedenleri; bölgesel stratejilerin uygulanması, yerel ve bölgesel girişimciliği destekleme, alt yapı hizmetlerinin sunulmasına yardımcı olma ve özel sektörün yakın geleceği için yerel-bölgesel çözümler araştırmak ve bölgesel talepleri karşılayacak yeni ürün ve hizmet üretimi için finansal garantiler ve çözümler aramak şeklinde özetlenmektedir Farklı ülkelerde kurulmuş olmalarına rağmen ortak özellikler gösteren bölgesel kalkınma ajanslarının idari yapılarını, faaliyet ve görevlerini ve finansmanlarını özetleyecek olursak; • İdari yapıları: daha öncede ifade ettiğimiz gibi merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda, bölgesel bazda faaliyet göstermelerine rağmen, büyük bir kısmının merkezi hükümetler tarafından kurulduğunu görmekteyiz. Ajansların politikalarını oluşturmak ve yürütmekle görevli bir yönetim kurulu bulunmaktadır. Bu kurul, genellikle hükümet tarafından atanan ve ajansın kurulmasına katkıda bulunan kuruluşların temsilcilerinden oluşmaktadır. Ajanslar, harcamaları bakımından kamu idarelerine karşı sorumlu, politikalarının oluşturulması ve uygulanması bakımından ise, kuruluş kanun ve mevzuatları çerçevesinde serbest bırakılmışlardır.

30. Faaliyet ve görevleri: bölgeye yatırım yapmayı düşünen girişimciye bilgi vermek; bölgeye yada bölgeden dışarıya teknoloji transferi ile uğraşmak; bölgeye yerleşmiş firmalara tüm alanlarda danışmanlık hizmeti sunmak; yol, su, kanalizasyon, çöp toplanması gibi alt yapıyı düzeltme faaliyetlerinde aktif rol oynamak şeklinde ifade edilmektedir. Aslında son belirttiğimiz noktalar yerel yönetimlerin görev alanına giren konuları oluşturmaktadır. Ancak yerel yönetimlerin mali imkanlarının yetersiz olması ve bu işleri yürütecek yeterli personeli olmadığı gibi savlarla bu işlerin artık bölgesel kalkınma ajanslarına bırakılması istenilmektedir. Ajanslar yerine getirdikleri faaliyetlere göre Zayıf ve Kuvvetli bölgesel kalkınma ajansları olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar. Sadece bölgeye dışarıdan yatırım çekme amacı taşıyan ajanslar zayıf ajans olarak nitelendirilirken, bölgeye yatırım çekme amacına ek olarak bölgesel ekonomi ve iş hayatının gelişmesi, bölgesel kentleşme ve çevrenin düzenlenmesi, istihdamın arttırılması amacı taşıyan ajanslar da kuvvetli ajanslar olarak nitelendirilmektedir. • Finansmanları: bölgesel kalkınma ajansları genel bütçeden ve özel fonlardan finanse edilmektedir. Ajanslara devlet başlangıçta nakdi ve emlak şeklinde ayni sermaye tahsis etmektedir. Ayrıca ajanslar, sanayileşmeyi desteklemeyi hedefleyen çeşitli devlet fonlarına ve bu fonların kullanımına göre proje sunarak kredi almaktadırlar. Avrupa Birliği (AB) ve Dünya Bankası tarafından bölge kalkınma ajanslarına fon sağlanmaktadır. Finansman konusunda özellikle “Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu” (ABKF) ve “Ön Katılım İçin Yapısal Araç Fonu” (ÖKYAF) devreye girmektedir. AB’nin yapısal fonlarından biri olan ABKF altyapıları geliştirmek, yerel kalkınmaya öncelik vermek ve küresel rekabete adapte olma amacıyla yapısal güçlük içindeki ülkelere verilirken ÖKYAF, AB’ye katılıma aday olan ülkelerin altyapı projeleri için verilmektedir.

31. 5449 SAYILI KALKINMA AJANSLARININ KURULUŞU, KOORDİNASYONU VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN GENEL GEREKÇELERİ • 8. BYKP’nda; planların, programların ve bölgesel planların hazırlık, uygulama, koordinasyon ve izleme aşamalarının etkinliğini artırmak üzere, ihtiyaç duyulan merkezlerde birimlerin oluşturulması için Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı gerekli düzenlemeleri yapmakla görevlendirilmiştir. • Ülkemizde bölgeler arası gelişmişlik farklarının dengeli bir yapıya kavuşturulması, bölgesel ve yerel kalkınmanın hızlandırılması ve sürdürülebilir dengeli bir gelişmenin sağlanması için çeşitli politikalar ve araçlar uygulanmıştır. Bunların başında, çeşitli büyüklükteki bölgeleri hedef alan bölge planları yer almaktadır. Bölge planları, kalkınma planlarının hedef ve stratejileri çerçevesinde bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, geri kalmış yörelerde yaşayan nüfusun refah düzeyinin yükseltilmesi, metropollere büyük yük getiren göç eğilimlerinin istikrarlı bir dinamiğe kavuşturulması, plansız kentleşme nedeniyle oluşan sorunların çözüme ulaştırılması amacıyla bölgelerin özellikleri, farklılıkları, gelişmişlik düzeyleri ve temel sorunları ile potansiyellerinin belirlenmesine yönelik olarak merkezde hazırlanmaktadır. • Bölgesel kalkınma projelerinden GAP dışında kalanlar kapsamlı bir uygulama şansı bulamamıştır. • Ayrıca AB’nin bölgesel gelişme politikası ve uygulamalarına paralel yeni bir yaklaşım, yöntem ve kurumsal örgütlenme modeline dikkat çekilmektedir. Bölgesel gelişme alanında AB’ye uyum sürecinin bir gereği olarak, yerleşme merkezlerinin kademelenmesini, iller arasındaki fonksiyonel ilişkileri, coğrafi koşulları, istatistik toplama ve plan yapma amacına uygunluğu da dikkate alarak, AB istatistiki sınıflandırmasına (NUTS) paralel bir şekilde, üç düzey halinde İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) yapılmıştır.

32. Bölgesel gelişme alanında, Türkiye’den 2003 Yılı Katılım Ortaklığı Belgesinde Ulusal Kalkınma Planı ve İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey 2’lerde (NUTS 2) bölgesel kalkınma planları hazırlanması suretiyle, • - Bölgesel farklılıkları azaltmayı amaçlayan bir ulusal ekonomik ve sosyal uyum politikasının geliştirilmesi, • - Bu başlık altındaki mevzuatın uygulanmasını kolaylaştıracak yasal çerçevenin kabul edilmesi, • - Bölgelere yönelik kamu yatırımlarına ilişkin öncelik kriterlerini ortaya koyan çok yıllı bütçeleme usullerinin oluşturulması, • - Bölgesel kalkınmayı yürütecek idari yapıların güçlendirilmesi ve • - Bölgesel kalkınma planlarını uygulamak üzere, NUTS 2 düzeyinde bölge birimlerinin kurulması istenmektedir. • 2004-2006 dönemini içine alan Ön Ulusal Kalkınma Planı, Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Müsteşarlığı tarafından hazırlanarak Yüksek Planlama Kurulu tarafından onaylanmıştır. Ekonomik ve sosyal uyumun en önemli yatay önceliği olarak bölgesel gelişmeye ağırlık veren Plan’da, finansman desteğinin en geniş olduğu alan bölgesel gelişme olarak tespit edilmiştir. Planda yönetim otoritesi olarak DPT Müsteşarlığı belirlenmiş olup, uygulamaya ilişkin görevlerin sektörel ve bölgesel kurumlar gibi “ara kurumlar” ile paylaşılması, bölgesel gelişme politikalarını yerel bazda uygulayacak kurumsal bir mekanizmanın geliştirilmesi ve bu alandaki program ve projelerin yönetimine ilişkin bazı görevlerin Kalkınma Ajanslarına (KA) devredilmesi öngörülmüştür.

33. Kalkınma Ajanslarından Beklenenler: • Ajanslar yerel aktörler ve dinamikler arasında sinerji oluşturacak bütün kaynakları harekete geçirecek ve yerel/bölgesel kalkınma çabalarının etkisini artıracaktır. Burada, Ajansın girişimci ve KOBİ desteği sağlama, devlet yardımlarını uygulama, kırsal kalkınma faaliyetlerini destekleme, altyapı ve çevre projelerini gerçekleştirme gibi alanlarda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların yerine geçmemesi ve doğrudan uygulama yapmaması esas olacaktır. Ajanslar, elinde bulundurduğu kaynaklar ve teknik birikimi ile bu kurum ve kuruluşlar da dahil olmak üzere bütün ilgili tarafları (paydaşları) destekleyecek ve bunlar arasında koordinasyonu sağlayacak, onların faaliyet ve projelerini özellikle bölgesel ölçekte birbirini tamamlar hale getirecek ve dolayısıyla daha yüksek bir büyüme, gelir ve istihdam etkisi meydana getirecektir. Bir diğer ifadeyle, ajanslar uygulayıcı kuruluş ve yerel aktörleri destekleyecek ve bunlar arasında koordinatör, organizatör ve katalizör konumunda olacaktır. • Ajanslar yerel düzeyde planlama, programlama, proje üretme ve uygulama kapasitesini artıracaktır. Özellikle yerel yönetimler reformunun hayata geçirilmesinden sonra, yerele çok önemli miktarda kaynak ve yetki transferinin yapılması beklenmektedir. • Ajanslar bölgelerde ve yerelde kaynakların yerinde ve etkin kullanılmasına yardımcı olacaktır. Hem teknik kapasitesinin sağladığı bilgi birikimini, hem de aracılık ettiği kaynakları etkin bir şekilde kullanarak birden çok ili ilgilendiren projelerin ve faaliyetlerin mükerrerliklere yol açmadan ve kaynak israfı oluşturmadan gerçekleştirilmesini sağlayacaktır. Bölgesel niteliği olan havaalanı, ihtisas hastaneleri, bazı yükseköğretim yatırımları, havza ve kıyı koruma ve geliştirme projeleri, bataklık projeleri, kırsal kalkınma projeleri, organize sanayi bölgeleri gibi projelerin Ajanslar aracılığıyla ulusal, bölgesel ve yerel önceliklere göre planlanması ve desteklenmesi geçmiş yıllarda yanlış örneklerine sıkça rastlanan gereksiz ve verimsiz yatırım israfına mani olacaktır.

34. Yerleşmelerin sorunları uzaktan planlama ile çözülememekte; imkanları, potansiyeli, içerdiği “gömülü” yerel gelişme bilgileri ise uzaktan algılanamamaktadır. Yeni planlama ve idari örgütlenme anlayışı içinde, uygun kurumsal altyapının oluşturulmasıyla birlikte planlamanın ilgili yerleşmelerde, yukarıdan-aşağıya değil aşağıdan-yukarıya başlatılan etkileşimli bir süreçle yapılması ve uygulanması sağlanacaktır. Gelişmiş ülke deneyimleri göstermiştir ki, bunun için en uygun ölçek bölgesel plan ölçeği, en uygun alan ise genellikle birden çok idari sınırı (ili) kapsayan ve Ajansların kuruluşuna baz teşkil edecek olan optimum “plan bölgesi”dir. • Ajanslar, gelişen dayanışma içinde rekabet ve kalkınma bilincini doğru yöne ve alanlara kanalize etmede çok önemli bir işlev yüklenecek, yerelde bu alanda çok ciddi bir boşluğu dolduracaktır. Ayrıca, karar alma ve uygulama yapılarının katılımcılığa açık olması sayesinde toplumun kalkınma sürecine doğrudan ve aktif katılımını sağlayarak, yerel sahiplenmeyi oluşturacak ve pekiştirecektir. • Ajanslar, bir taraftan küresel düzeyde yaşanan gelişmeleri yerel düzeye aktarırken, diğer taraftan da yerel potansiyeli, varlıkları, üstünlükleri ve özgünlükleri küresel pazarlara taşıyacaktır. Burada, hem küresel şartların iyi yorumlanması ve yerele iyi aktarılması, hem de yerel potansiyelin tespiti ve toplanan yerel-bölgesel bilginin küresel piyasaya özgün ürünler veya hizmetler halinde pazarlanması ajanslar türünde teknik kapasitesi yüksek, uzmanlaşmış bir kurumun varlığını gerektirmektedir. Ajanslar aynı zamanda, uluslar arası düzeyde yapılacak tanıtımlara ve bu tanıtımlardan sorumlu birimlere her türlü desteği sağlayacaktır.

35. Ajanslar, sağlayacağı proje ve faaliyet desteklerinde kişi, kurum ve kuruluşların eş finansmana dayalı ortak proje üretme kültürü ve yeteneğini geliştirecektir. Bu sayede, farklı tarafların kaynakları gerçekten öncelikli projeler üstünde yoğunlaştırılabilecek ve bu projelerin kısa sürede hayata geçirilmesi sağlanmış olacaktır. • Ajansların yürüttüğü faaliyetler sadece yerel ve bölgesel kalkınma ile sınırlı kalmayacaktır. Normalde üreten bölgeler tarafından sübvanse edilen, gelişme zorluğu yaşayan bölgelerin zaman içinde kendi ayakları üzerinde durabilmelerini sağlayacaktır. • Bölge planlarının yeterli başarı elde edememesinin başlıca nedenleri, kendine özgü bir finansman (bütçe) mekanizmasının bulunmayışı ve yerelde etkin bir kurumsal yapıyla desteklenmemesi olmuştur. Ajansların kuruluşunu öngören mevcut tasarı, bölgesel gelişme çabalarının ve bölge planlarının uygulama şansını önemli derecede etkileyen bütçe ve kurumsal yapı sorununa da etkin bir çözüm getirmektedir. Bu sayede, bölgesel gelişme planları ve programlarının daha gerçekçi hazırlanması sağlandığı gibi uygulama şansı da büyük oranda artmış olacaktır. • Önerilen yapılanma ile Devlet Planlama Teşkilatının genel koordinasyonu içinde ulusal düzeydeki plan ve stratejiler kullanılarak bölgeler arası gelişmişlik farkları giderilirken, ajansların yürüteceği çalışmalar ve projelerle aynı zamanda bölge içi gelişmişlik farklarının giderilmesi hedefi de gözetilmiş olacaktır. • Öngörülen bu kurumsal yapılanma ile birlikte, bölgesel gelişme alanında faaliyet gösteren merkezi düzeydeki kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyon daha da hız kazanacağı gibi bu konudaki hizmet kapasite ve etkinlikleri de artmış olacaktır.

36. Ajansların asli fonksiyonlarından birisi olan uygulamanın izlenmesi ve değerlendirilmesi ile planlamanın ve proje uygulamanın en önemli unsurlarından olan, ancak şu ana kadar gerçekleştirilememiş olan izleme ve değerlendirme etkin hale getirilmiş olacaktır. • Ajanslarla işbirliği içinde hazırlanacak olan bölgesel gelişme stratejileri ve planları il düzeyinde yürütülen fiziksel plan çalışmaları için stratejik bir çerçeve oluşturacaktır. Ajansların yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına sağlayacağı destek; planların mekansal, bölgesel ve sektörel bütünlüğüne katkı sağlarken, yerel ölçekte bu alanda oluşabilecek teknik açığı da kapatacaktır. Bu sayede plan yapma pratiği merkezden yerele doğru mekan planlamasını da içerecek şekilde uygun bir kademelenme ve uyum içinde gerçekleştirilmiş olacaktır. • Bölgesel gelişme alanında AB müktesebatına uyum için çok önemli bir adım atılmış ve Katılım Ortaklığı Belgesinde taahhüt altına alınan üyelik yükümlülüklerinden, ekonomik ve sosyal uyum alanındaki en önemlilerinden bir tanesi hayata geçirilmiş olacaktır. • Halen katılım öncesi mali yardımların en yoğun olarak kullanılmaya başlandığı bölgesel gelişme programlarının etkin, verimli, başarılı ve AB koşullarına uygun bir şekilde yürütülebilmesi için programları yerel düzeyde yürütecek bölgesel koordinasyon birimlerine ihtiyaç bulunmaktadır. Halihazırda, bu ihtiyaç DPT tarafından bölgelerde kurulan ancak hukuki statüsü, bütçesi, yaptırım gücü ve etkisi itibarıyla sorunlarla karşılaşılan Program Koordinasyon Birimleri marifetiyle giderilmeye çalışılmaktadır. Ajansların kuruluşu ve işler hale getirilmesiyle AB katılım öncesi hibeleriyle desteklenen bölgesel programların yerelde bu birimler tarafından koordine edilmesi planlanmaktadır. Proje birimlerinde bu alanda elde edilen bilgi, deneyim ve teknik altyapının ise geçici maddelerde yapılan düzenleme ile ajanslara aktarılması ve kaybolmaması sağlanacaktır. Ajanslar bu alanda da çok önemli bir ihtiyacı karşılayacak ve gelecekte genişleyerek devam etmesi beklenen AB destekli bölgesel kalkınma programlarının, yereldeki uygulama ve koordinasyon altyapısını meydana getirecektir.

37. Kalkınma Ajanslarının Kurulacağı Düzey-2 Bölgeleri: TR10: İstanbul TR21: Edirne, Kırklareli,Tekirdağ TR22: Balıkesir, Çanakkale TR31: İzmir TR32: Aydın, Denizli, Muğla TR33: Afyon, Kütahya, Manisa, Uşak TR41: Bilecik, Bursa, Eskişehir TR42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova TR51: Ankara TR52: Karaman, Konya TR61: Antalya, Burdur, ısparta TR62: Adana, Mersin TR63: Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TR71: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat TR81: Bartın, Karabük, Zonguldak TR82: Çankırı, Kastamonu, Sinop TR83: Amasya, Çorum, Samsun, Tokat TR90: Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli TRB2: Bitlis, Hakkari, Muş, Van TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt

38. Bakanlar Kurulu Kararları ile Kalkınma Ajansı Kurulan Bölgeler:

39. SONUÇ • Planlı kalkınma dönemi başında daha çok sanayileşmeye odaklanan kalkınma anlayışı, bugün hızla küreselleşen günümüz dünyasında, pek çok alanda bir dizi yapısal reformu gerçekleştirerek, temel özgürlüklerin öne çıkarıldığı, hukukun üstünlüğünün yaşama geçirildiği, bilgi toplumunun temellerinin atıldığı, her yönden güçlü ve istikrarlı modern bir ülke oluşturmaya odaklanan bir anlayışa dönüşmüş bulunmaktadır. • Türkiye, Cumhuriyet dönemi boyunca bir yandan gelişmiş ülkelerle olan kalkınmışlık farkını kapatma, öte yandan geleneksel değerlerini ve kültürel birikimini gözeterek çağdaş değerleri özümseyen modern bir toplum oluşturma çabası içinde olmuştur. • 1960’lı yıllarda başlatılan planlı kalkınma sürecinde, demokratik bir toplum yapısı ve görece kapalı karma ekonomi düzeni içinde devletin ekonomik hayata geniş müdahalesiyle; sermaye birikimini hızlandırmaya, teşvik edici politikalarla özel kesimi güçlendirmeye, hızlı sanayileşmeye, nüfus artışı ve kentleşmeye bağlı olarak ortaya çıkan alt yapı ve üst yapı ihtiyaçlarını karşılamaya ağırlık verilmiştir. • 1960’lı yıllarda sanayileşme dönemi ile başlayan, direkt kalkınmayı amaçlayan ve her türlü girişimi teşvik eden politikalarla yatırımların dengeli dağılımını amaçlayan kalkınma planları; günümüze gelene kadar döneminin siyasi konjonktürünün getirdiği politikalarla çeşitli değişimler göstermiş, siyasi öncelikler doğrultusunda gelişim göstererek günümüze kadar gelmiştir.

40. SONUÇ • Planlar; • Uygulamanın nasıl yapılacağı konusunda gerekli ayrıntıyı içermemeleri, • Siyasi çalkantılar, • Sektörler arasındaki gerekli koordinasyonun kurulamaması, • Kurumlar arasındaki uyumsuzluklar, • Özellikle yapılan bölge planları ile arasında oluşan uyumsuzluklar nedenleriyle uygulama aşamasında çeşitli sorunlar yaşamışlardır. • Yürütülmesi, onaylanması, planlanması aşamalarının tamamında en yetkili kişilerin siyasi iktidardaki kişilerin bulunması kalkınma planlarını özellikle dönemi içindeki siyasi iktidarların değişimden çokça etkilenmesine neden olmaktadır. • Hükümet değişiklikleri ve siyasiler arasındaki rekabet ortamı planların görüş ayrılıkları nedeniyle değiştirildiğini göstermektedir. Örneğin; 6. plan dönemi içinde 4 hükümet değişmiştir. Daha da sorunlu bir dönem olan 7. kalkınma planı dönemi içinde ise 8 hükümet değişikliği görülmektedir.